bir türküň Ata Gowşudowyň meşhur eseri "perman" romany barada ýazan makalasyna gabat geldim. makalada, Ata Gowşudow, "Perman" romanynyň ykbaly we gökdepe söweşi barada gowja maglymatlar bar ekeni. Gysgaça mazmuny: * Ata gowşudow "perman" romanyny 1920-nji ýylda ýazyp başlaýar we 1939-njy ýylda tamamlaýar. * Ata gowşudow kitabyny tamamlap "sossialistik analiz guramasyna" tabşyrýar, barlag guramasy kitabyň barlag möhletini egleýärler we 1948-däki ýer titremede kitabyň köp sahypalarynyň zaýalanandygyny we ýitenligini aýtýalar. * "Perman" romany, gökdepe söweşi barada bolanlygy üçin çap edilmegine rugsat berilmäýär. * ondan soň Ata Gowşudow keselleýär we 1953-nji ýylda 50 ýaşynda aradan çykýar. * "Perman" romany 1989-njy ýylda, tamamlananyndan 60 ýyl soň, Nargylyç Hojageldiýewiň çapa taýýarlamagynda çap edilýär. * Nargylyç Hojageldiýewiň aýtmagyna görä asyl perman romany 1261 bolmaly emma asyl kitabyň 28-nji sahypadan 606-njy sahypa aralygyndaky 7 bölüm we 1202-nji sahypadan 1225-nji sahypa arasyndaky sahypalar aýyrlypdr. * asyl kitapdan Aýyrlan sahypalarda, "ilkinji gökdepe söweşinde terkmenleriň ýeňiş gazanmagy hakynda ýazylan" diýip çak edilýär. * çap edilen bölekde bolsa, ikinji gökdepe söweşi, ýagny ruslaryň ýeňişi gürrüň berilýär. * Garaşsyzlygymyzy alanymyzdan soň, Ata Gowşudowyň aradan çykanyndan 50 ýyl soň, onuň maşgalasyna milli medenýetimize eden hyzmatlary sebäpli döwlet medaly berilýär. Doly makala; Türkçe ses: ______________________________________________ Tarihi yağmalanan Bir Roman: Ferman - Birol Kul
"Perman"-yň ykbaly!
-
CeriumOxide
15 years ago
- Doly makala; türkçe tekst.
Tarihi yağmalanan Bir Roman: Ferman / Birol Kul
Türkmen-Sovyet Edebiyatı mahsullerinden olan Ferman, [Perman] yasakçı bir zihniyetin ve sıkıntılarla dolu bir dönemin baskılarına maruz kalmış, talihsiz bir romandır. Roman, yazıldıktan ancak altmış yıl sonra bütün bir metin hâlinde basılabilmiştir. Sosyalist sistemin Türkmenistan’da sıkı bir biçimde uygulandığı yıllarda şair, yazar ve folklorcu Ata Govşudov [1903–1953] önemli bir tespitte bulunur. O, rejimin, bilinçli bir şekilde millî kültürü ve ahlakî değerleri sildiğini, değiştirdiğini ve halkı köksüzleştirdiğini erken fark eder. Türkmen millî benliğini ve kültürünü korumak için derlediği zengin folklor hazinesini (destan, masal, türkü vb.) ve millî tarihi, eserlerinde kullanmaya başlar. Yaşadığı dönemde birçok çağdaşı tarafından aşırı milliyetçilik ile suçlansa da o, söz konusu tutumundan taviz vermez. Bu şekilde davranarak az da olsa halkı, rejimin adapte ettiği kültürün etkilerinden muhafaza etmeye çalışmış ve millî bir şuur oluşturmayı hedeflemiştir. Bu gayretleri boşa gitmemiş ve ölümden elli sene sonra bağımsız Türkmenistan’da, millî kültüre katkılarından dolayı yazarın ailesine şeref madalyası verilmiştir.
Ata Govşudov’un, mevzubahis hassasiyetiyle kaleme aldığı eserlerin en önemlisi, kuşkusuz, Ferman romanıdır. Zira yazarın diğer iki romanı Mehri Vepa ve Köpet Dağın Eteğinde, rejimin emriyle yazdığı eserlerdendir. Ferman’ı söz konusu kitaplardan ayıran bir diğer hususiyeti de romanın yazılma ve basılma serüvenidir. Yazar Ferman’ı yazmaya 1920’li yılların sonlarında başlar ve nihayet roman 1939’da tamamlanır. Romanın ilk beş bölümü, 1939-1940 yılları arasında Sovyet Edebiyatı Dergisi’nde yayımlanır. İlk önce romanın “Gırguş” başlıklı kısmı yayımlanır. Müteakip bölümler şu sırayı takip eder: Şüpheli Yazgı, Kim Kimi Avlama Peşinde, Telaşlı Geceden Sonra ve Mışmışlarda Gerçek. Daha sonra yazar, romanı ülkedeki sosyalist inceleme kuruluna teslim eder. Lâkin aradan geçen uzun zamana rağmen eserin akıbetine dair bir netice alınamaz. 1948’de meydana gelen büyük Aşkabat depremi sonrası yetkililer, eserin büyük bir kısmının tahrip olduğunu söyleyerek meselenin üzerini örterler. Bunun üzerine Govşudov, aldığı tepki ve eserinin başına gelenlerden ötürü çok üzülür ve yakalandığı amansız hastalık sonucu eserinin basımını göremeden 1953’te vefat eder.
Romanın kalan kısımları, yazarın ailesine teslim edilir ve uzun yıllar basılamadan bekler. Yazar ve eleştirmen Nargılıç Hocageldiyev’in gayretleriyle roman, gün ışığına çıkarılır. Hocageldiyev, el yazmalardan hareketle metni inceler ve ne kadarının kayıp olduğunu şöyle izah eder: “Birinci kitabın başında yazar, kendi el yazısı ile romanın içeriğini açıklar. Sayfaların alt kısmında 1261 sayfadır diye kayıt düşer. El yazmasının 28. sayfasından 606’ya kadar olan kısımları yoktur. Yani Gururlu Kale’den sonra yedi bölümden ibaret olan 578 sayfa imha edilmiştir. Ayrıca 1202’den 1225’e kadar olan sayfalar da eksiktir.”1 Bütün bunlara rağmen roman, elde kalan kısımlarıyla nihayet 1989’da yayımlanır. 2
Peki, Ferman neden böyle talihsiz bir muameleye maruz kalır? İşte bu sorunun cevabı, Ferman’ın konusunda gizlidir. Çünkü Ferman, Türkmen tarihinde büyük önemi olan Göktepe Savaşı’nı konu edinir. Bu savaş, tarihî kayıtlara göre 1860’lı yılların sonlarında başlar, 1880’lerde biter. Savaşta iki büyük vuruşma yaşanır. Birincisini Türkmenler kazanır. Türkmenlerin bu zaferi, Doğu Türkistan’dan Osmanlı’ya kadar büyük bir coğrafyada sevinçle karşılanır. İkinci Abdülhamid Han ve birçok Türk hakanı, Çarlık Rusyası’nın Orta Asya’daki ilerlemesini durdurduğu için Türkmenlere tebriklerini sunar. lâkin bu sevinç fazla uzun sürmez. Çünkü ikinci savaş için Çar, Plevne’de Osman Paşa’yı mağlup eden General Skobelev’i bölgeye kumandan olarak gönderir. Skobelev’in komutasındaki Ruslar, Türkmenlere büyük bir katliam yaparak savaşı kazanır. 3
1989’da basılan romanda İkinci Göktepe Savaşı vakaları anlatılmıştır. Özellikle Türkmen zaferinin geçtiği Birinci Göktepe Savaşı’ndan söz edilmemiştir. Büyük bir ihtimalle eserin imha edilen kısımları, savaşın Türkmenlerin zaferinden bahseden bölümleridir. Bu kısımlardan oluşan Ferman, yazıldığı dönemde sosyalist hükümetçe sert bir eleştiriye tabi tutulmuş, işlediği konu sebebiyle basımına müsaade edilmemiştir. Bunu açık bir dille yazara ifade edemeyen görevliler, depremi öne sürerek romanın neredeyse yarısını ortadan kaldırmışlardır. Zira eserin konusu millî duyguları tetikleyici ve devrimi yapan hükümeti tehdit eder niteliktedir. Çünkü Göktepe Savaşı’nın üzerinden henüz elli yıl gibi bir süre geçmiştir ve savaşın tanıklarının bir kısmı hâlâ hayattadır. Onlar, Göktepe’de yaşanan zaferi de katliamı da genç nesle aktarmışlardır.
Yaklaşık otuz bin Türkmen’in katledildiği bu savaşı Türkmenler henüz unutmamıştır. Aradan uzun bir zaman geçmediği için rejim yetkilileri, Türkmen direnişini işleyen Ferman’ın, halkı millî duygularla şuurlandıracağını düşünür ve eseri basmaz. Ancak aradan altmış yıl gibi bir süre geçtikten sonra Türkmenistan’da sosyalist hükümet devam ederken N. Hocageldiyev’in gayretleriyle eser basılır. Burada bir soru daha akla gelmektedir: Kitabın basımını evvela yasaklayan zihniyet, niçin sonradan romanın neşredilmesine izin vermiştir? Bunun iki sebebi vardır: Birincisi artık Göktepe Savaşı unutulmaya yüz tutmuştur. İkincisi ise romanın elde kalan kısımlarında millî duyguları uyandıracak ciddî bilgilerin imha edilmiş olmasıdır.
N. Hocageldiyev, yasaklarla dolu bir dönemde, işlenmesi zor bir vakayı büyük bir cesaretle kaleme aldığı için Ata Govşudov’u takdir eder. Yazarın önemine vurgu yapar. Onun eserlerine, sosyalist bir dönemin ideolojisi ile değil tamamen edebî ve insanî bir gözle bakılmasını ister. Ayrıca Govşudov’un yaptığı bu millî hizmetlerden ötürü bütün eserleriyle yeniden okunmasını ve keşfedilmesini tavsiye eder. Bunu, yazarın Gandım Avcı’nın Ailesi4 adlı hikâyesindeki başkahramana yaptığı olumlu eleştiri ile görebiliriz. Hocageldiyev bu hikâyeden hareketle yazarın tüm eserlerini kapsayan edebi gücüne ve büyüklüğüne bir gönderme yapar: “Ata Govşudov’un eserlerinin ömrü yeniden başlıyor. İçlerindeki ideoloji anlamında değil de özellikle edebî eser bağlamında detaylıca incelenmelidir. Mesela Gandım Avcı’nın hususiyeti, Ekim devriminin Sovyet hükümetinin ürünü değildir. Aksine millî rûhun ürünüdür. Sovyet vatanperverliğinin abidesi değildir. Genel bir insanlığın ve Türkmen’in millî rûhunun abidesidir. Ata GOVŞUDOV’un büyüklüğü, aslında onun Türkmen millî rûhunu yaşatmada ve yükseltmede gösterdiği çabada yatmaktadır.” 5
Dipnotlar
1. Nargılıç HOCAGELDİYEV, “Ferman’ın İkbali”, Miras Gazetesi, 1 Şubat 1990, s. 4.
2. Ata GOVŞUDOV, Ferman, Türkmenistan Neşriyatı Aşgabat 1989.
3. Bkz. Mehmet SARAY, Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, TTK Yay., Ankara 1999; Sadettin GÖMEÇ, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, Akçağ Yay., Ankara 1999.
4. Bkz. Ata GOVŞUDOV, Saylanan Eserler 3, “Gandım Avcının Maşgalası” Türkmenistan Devlet Neşriyatı, Aşgabat 1957, s. 91–105.
5. Nargılıç HOCAGELDİYEV, “Büyüklük”, Diyar, c. 6, sy. 14, Haziran 1993, s. 29.
-
Komendant
15 years ago
- Permandan başga-da öwrenere zat köp bolarly.
Şol eje-eje diýip dursuňla diýýärmi? Kaka diýmelem-ä bolar. Ýogsa ýetim galynar.
-
CeriumOxide
15 years ago
- hasan dayı
ufff!!! sen üyeleri karıştırıyosun galiba!
her neyse, sen beim yazdıklarımı ya okumuyosun, ya-da anlamıyosun...
üstteki yazı hakkında, o yazı internette zaten türkçe versiyonu var, ben buraya türkmencesi koymayı arzu ediyordum, ama o kadar uzun olunca çeviremedim ve kısa-kısa özetini yazdım(türkmence).
-
Farabi
15 years ago
- internetde başga çeşmeden alan yazgylarynyzy <bloquote> taglerinin arasyna alyp sitata etmeginizi hayyşt edyarin.
-
Farabi
15 years ago
<bloquote>dal <blockquote> bolmalydy
-
CeriumOxide
15 years ago
- başga sahypadan alynanlygyny belläp geçipdim,,,
sitata alsaň gowy görünenok, gowy okap bolanok diýip almadym, italic etdim.
-
kombat
15 years ago
- italic etmeseň gowy bolardy. men ony okap bilemoga.
-
AHAL
12 years ago
- adamlar mana ata gowshudowyn romanlary gerekda. Internetde bamyka? Bilyaniniz bar bolsa komek edin.
-
AHAL
12 years ago
- adamlar mana ata gowshudowyn romanlary gerekda. Internetde bamyka? Bilyaniniz bar bolsa komek edin.
-
vipboy
12 years ago
- internetde yok oytyan do gozlap gordum yoklay
-
AHAL
12 years ago
- bah nadip tapyp bolarka?
-
vipboy
12 years ago
- do zakaz etsen name
-
AHAL
12 years ago
- wapshe turkmen kitaply sayt barmay online okap bolyan?
-
vipboy
12 years ago
- bar
-
AHAL
12 years ago
- yazda
-
magnit
12 years ago
- perman romanyny mekdep döwri gecipdik.
-
AHAL
12 years ago
- menem 8nji klasda doly okadym shu romany. Yone mana ata gowshudowyn dordepel, ya da gandym aganyn mashgalasy diyen romany gerekda.
-
magnit
12 years ago
- aý inetdan tapmaýmasan dos
-
vipboy
12 years ago
- menem shony diyande
-
AHAL
12 years ago
- bashga romanly zatly sayt bolsada bolya.
-
vipboy
12 years ago
- gerekmi
-
AHAL
12 years ago
- BILYNIZMI YA YOK? TURKMEN EDEBIYATY BILEN BAGLY INTTERNET SAHYPALARY?
-
student3
12 years ago
- www.turkmenedebiyaty.com
-
AHAL
12 years ago
- sheytda dos halden sagja bol.
-
magnit
12 years ago
- $u yerde-de okara zat köp girip gor
-
AHAL
12 years ago
- sagja bol
-
beyonce
12 years ago
- 'do' name diymegay
-
sahett
12 years ago
- magnit dost sagjabol gowy sayt eken
-
1merdan
12 years ago
- $u permanam jedelli boldy geçdeý. Magnitjan sagja bol injik gowja saýt eken
-
Yegen
12 years ago
adamlar mana ata gowshudowyn romanlary gerekda. internetde bamyka? bilyaniniz bar bolsa komek edin.
ahal | 2012-01-08 06:59:44
-
Yegen
12 years ago
adamlar mana ata gowshudowyn romanlary gerekda. internetde bamyka? bilyaniniz bar bolsa komek edin.
ahal | 2012-01-08 06:59:44
Hany sunam barlap gor Ahal dost, bu shol "Perman" bolmaly.
Mena kitabyny okapdym oyde, gyzykly kitap.
-
Shamahyly
12 years ago
- Al, yegen dost! Ata Gowşudowyň Perman romany şu ýerde bar. Ata Gowşudow - Perman
-
Yegen
12 years ago
- Sagja bol!
CeriumOxide 15 years ago- terjimede ýalňyş gidipdir!
1920 we 1930-njy ýyllary aralygynda ýazyp başlaýar.