Talyplar

parawbibi türkmen halkynyñ mertligi gahrymançylygy hiç bir halkyñkydan peslär ÿaly däldir. başarjañlygy zähmet söÿerligi, myhmansöÿerligi, on barmagyndan dür dökülÿän gelin gyzlarynyñ gudratly gollary bilen dünÿä inderÿän ajaÿyp halylary, olaryñ mukaddes maşgala ojagyna, ÿanÿoldaşyna wepadarly-da bir başga. ene toprak üçin ar- namys üçin söweşip baş goÿan gerçek ogul- gyzlarynyñ gubryny görsek, edil keramatly öwlüÿälere sežde eden ÿaly ońa zyÿarata barmagy, özümizde aÿat-töwir hantama bolup, ene topragy düÿnäp ÿatanlaryñ hatyrasyna gurbumyzyñ çatdygyndan sadaka berip, olaryñ ruhunyñ rahat bolmagyny dileg etmegi özümize parz bilÿäris. bu däp türkmeniñ ata-baba añyrdan gelÿän beÿik däpleriniñ biridir. serdar şäherinden geçip, bereket etrabyna golaÿlabereñde, çep tarapynda köpetdag bilen küren dagynyñ birleşÿän ÿerinde, dagyñ belent gerşiniń üstünde gurulan kiçeñäk ÿadygärlik agaryp görünÿär. beÿle belentlikde, bişen kerpiçden ôrülip gurulan şol ÿadygärlige golaÿlaşdygyça: " bu ÿadygärlik türkmen haÿsy balasynyñ hatyrasyna bina edildikä?" diÿeniñi duÿman galÿarsyń...

Merw92

13 years ago

ylymy çeşmelerde" parawbibi aramgähi" diÿip bellenilÿän bu gadymy ÿadygärlik merkezi aziÿada dag gerşinde ÿerleşen ÿeke- täk aramgähdir. alymlaryñ çaklamalaryna görä, ol xi asyra degişli edilÿär.
parawbibi aramgähiinde gubrynyñ ÿoklugy, beÿlekilerden tapawutlylykda, onuñ gümmeziniñ ortasynda howa girÿän uly deşigiñ (belki, jaÿyñ tüsse-çykarydyr?) bolmagy, bu ÿerde aramgähiñ ÿekeje özüniñ gurulmagy ÿadygärligiñ diñe özüne mahsus aÿratynlygydyr.
metjitde ÿa-da onuñ golaÿynda guburyñ ÿokdugyna garamazdan, il-gün bu gudratly ÿerleri öwlüÿä hasaplap, ony " parawbibi ejeke", " gyz öwlüÿä", "diri öwlüÿä" diÿip atlandyrypdyr.
parawbibi hakyndaky rowaÿatlary eşitmedik az-az bolsa gerek. ol rowaÿatlary her kes özüçe, bildine görä beÿan edÿär.

rowaÿatlaryñ birinde aÿdylşyna görä, şu dagyñ eteginde bir gurply döwlet bolupdyr. owadanlykda, akyl- paÿhaslylykda, edep-ekramlylykda we edermenlikde öñüne adam geçirmedik parawbibi hem şol ÿurduñ patyşasynyñ gyzy eken.
ol ÿurduñ üstüne weÿran ediji ÿagÿar çozÿar-da ony basyp alÿar. duşman şu ÿurtda paraw atly görmegeÿ gyzyñ ÿaşaÿandygyndan-da habarly eken.
ol bu gyzy diri elle salmakçy bolÿarlar. emma öz namysyny ÿurduñ halkyñ namysy hasaplan gyz duşmandan gaçyp gutulmak üçin keremli daglary penalaÿar. şol gaçyp barşyna dagyñ depesine çykan gyz yzyndan kowgynyñ ÿetip gelÿänligini görüp, allatagala nalyş edÿär:" eÿ,allam! men seniñ päk namysly naçaryñdyryn. meni ÿaradan hem özüñsiñ. men namysyma el gatylandan gara daşlaryñ astyna girenimi ybaly görÿärin. goÿ, bu keremli daglar meni hemişelik öz goÿnynda gizlesin!" allatagala parawbibiniñ nalyşyny eşdip, gara daglaryñ goÿnundan oña ÿer beripdir. parawbibiniñ hüjresiniñ içki öÿündäki daşlaryñ oÿulan ÿeri onuñ gaÿyp bolan ÿeri diÿip gürrüñ berÿärler.
parawbibi baradaky rowaÿatlaryñ gudrat bilen baglanşykly şahyrlarda köpleriñ kalbyna ornapdyr. il içinde giñden ÿaÿran şol rowaÿatlaryñ başga birinde parawyñ halkynyñ duşman goşunyndan gizlenip dagyñ gowaklarynda üÿşen mahaly bir garrynyñ dönüklik edip,ÿagdaÿy duşmana habar berendigi nygtalÿar. onda beÿan edilişine görä, daga dyrmyşyp gelÿän çapawullaryñ sesini eşidende parawbibi ÿañyja bir garpyzy iÿmek üçin ÿarjak bolup oturan eken. çapawullaryñ ÿetip gelÿändigini gören gyz oturan ÿerinden böküp turÿar-da:" maña nesip etmedik garpyz duşmanada nesip etmesi. goÿ garpyzym daşa öwrülsim!" diÿip dileg edÿär. şonda asly öwlat gyzyñ dilegi kabul bolup, garpyz daşa öwrülÿär. ÿaş gyz duşman penjesine düşmejek bolup, dagyñ gerşindäki ÿodajyk bilen ÿokarlygyna gaçyp başlaÿar. şol gaçyp barşyna gañrylyp seredende, özüne tarap elini uzadyp, duşmana bir zatlar diÿip duran garra gözi düşÿär. ol gaharyna eline bir gysym daş alÿar-da, garry tarapa zyñyp:" doññara daşlara bolaÿ sen!" diÿip gargyş edÿär. ÿaş gyzyñ gargyşy siñip, garry şol bada daşa öwrülÿär.

rowaÿatda aÿdylşyna görä, düşmandan gaçyp gelÿän gyzyñ äpet bir gaÿa bary direÿär. aljyran gyz dagy gujaklap durşuna:" açyl dagym, açyl, maña ÿol ber, senden başga gaçyp atara ÿerim ÿokdur" diÿip, daga ÿalbaranmyş. dag darka ikä bölünip, gyza ÿol berÿär-de ÿene-de öñki katdyna gelÿär. şeÿlelikde, parawbibi duşmanyñ eline düşmän, baky dirilikde gaÿyp bolupdyr diÿen gürrüñem bar. rowaÿata öwrülen bu gürrüñleriñ haÿsysynyñ hakykat, haÿsysynyñ toslamadygyny bilÿän ÿok. şeÿlelik-de bolsa, parawbibi aramgähiniñ golaÿyndan tapylan edil ortaça ululykda garpyza meñzeş gara daşyñ, parawbibiniñ daga ÿalbaryp durka elini dirän gaÿasyndaky dag gerşinde aÿyl-saÿyl bildirip duran gyz penjesiniñ "yzynyń" uzak geçmişden biziñ günlerimize çenli saklanyp galandygy welin, hakykat.
parawbibiniñ gargap daşa" öwren" garrysyna uzak ÿyllaryñ dowamynda şol ÿerden öten ÿolagçy " sañsara bäş daş" diÿip, daş oklap geçipdir diÿen gürrüñ bar. bu asyrlaryñ jümmüşinden biziñ günlermize çenli gelip ÿetipdir. hut häzirki döwürde-de bu ÿere gelÿän zyÿaratçylar şol özboluşly daş depesine daş oklap geçÿärler.
bu wakalaryñ, bu gürrüñleriñ bolan wagtyndan bäri ençe asyrlar çalşypdyr. türkmen öz ar- namysyny janyndan eÿ gören parawbibiniñ ruhyna sežde etmek üçin ÿylyñ dört pastlynda uzak ÿolary söküp bu ÿere gelÿär. parawbibiniñ gudratyna, mukaddesligine ynanÿan, oña uÿan dürli ÿaşdaky adamlar, ylaÿta-da gelin- gyzlar onuñ ruhyna allatagaladan dileg etmek üçin dagyñ depesinden ÿalpyldap oturan gümmeze çenli aralygy ( ÿoly) paÿ- pyÿada geçÿärler! şol ÿerde-de her öz köñül küÿseginiñ hasyl bolmagy üçin doga- dileg edÿär.
ar-namysyny gorap, özüni daga-daşa uran parawbibiniñ nusgalyk keşbi oña sežde edÿän her bir adamyñ kalbyny tämizläp, onda ruhybelentlik döredÿär.

Parawbibi