Talyplar

yere gacyan meteroitler duzumi boyunca dashdan, demirden we guyrukly yyldyzlaryn yenil jisimlerinden ybaratdyr. meteoritler baradaky maglumatlar Moskwadaky yoriteleshdirilen halkara komitet tarapyndan we beyleki yurtlaryn birnacesinde toplanylyar. yere gacmak yagdaylary (ugry, tizligi, yagtylygy), doreden cukurynyn hasiyetnamalary hasaba alynyar we olaryn duzumi owrenilyar. meteoritlere gacan yerlerinin golayyndaky obalaryn ya-da shaherlerin atlary dakylyar. hazire cenli toplanan maglumatlara gora, in uly meteoritlerin biri diylip, Afrikanyn gunorta-gunbatarynda tapylan GOBA meteroiti hasaplanyar. onun massasy 60 tonnadyr. meteoritler tarapyndan doredilen cukurlaryn in ulusy Kanadadadyr ( kwebek). onun diametri 26 kilometre golay bolup yere gacan wagty 200 million yyl mundan ozal diylip caklanylyar. alymlaryn kabiri dinozawrlaryn yok bolup gitmegini hem shol meteorit bilen baglanyshdyryarlar. sudury onat saklanan uly oy yerlerin biri hem Amerikanyn Arizona shtatynda yerleshyar. onun ginligi 1 200 metr, cunlugy bolsa 200 metr cemesidir. gecirilen barlaglara gora bu oy yeri doreden meteorit yere takmynan mundan 50 000 yyl ozal gacypdyr. meteoritler barada toplanan maglumatlara gora yere her gunde 400 tonnadan gowrak meteorit gacyp, sholardan gury yere 2 meteoritin gacyanlygy we olaryn massalarynyn 3 - 15 kg aralykda bolyandygy malimdir. meteoritlerin oran kop mukdarynyn hasaba alynman yatandygyna shek-shubhe yokdur. bu yagdayy yer ustunin sahelce boleginin adamlaryn yashamagy ucin yaramlydygy we kop bolegini okeanlaryn tutyandygy bilen dushundirip bolar. shol sebapli yere we suwa gacyan meteoritlerin kopusi bilinman galyar. meteoritleri beyleki jisimlerden tapawutlandyrmak ucin olaryn duzumine, shekiline we dashky gornushine uns bermelidir. demir meteoritin dashy yylmanak bolup, eran yerleri hem acyk bildirip duryar. dash meteoritlerin renki yerdaki dashlardan tapawutlanyar we kop yagdaylarda olarda demir garyndysy bolyar. yerin atmosferasy bolmadyk bolsady, onda bir gije-gundizin dowamynda asman jisimlerini onlarca milliyardy ustumize yagardy. diymek yerin atmosfera gatlagy bizi asman jisimleri bilen bagly bolan howplardan gorap saklayar. 20-nji asyryn in tasin meteoriti diyip 1908-nji yylyn 30-njy iyunynda Orsyete gacan TUNGUSKA meteoritini hasap etmek bolar. bu meteorit yere gacan yerinden 100 kilometr uzaklykda duran adamy 6 metr aralyga zynyp, ony hushundan gideripdir. meteoritin partlama sesi 1 200 kilometrden eshdilipdir. meteoritin gacan yerinde kop barlag ishleri gecirilendigine garamazdan henize cenli ol meteoritin hatda kicijek bolejigi-de ele dushenok. meteoritler yerin atmosferasyna girip yanyp bashlandan yerin ustune yetyancaler olaryn massalaryndan ondan bir bolegi galyar. uly gowrumli meteoritlerin oran seyrek gacyanlygy sebapli asmandan gacan bu dashlar alymlar ucin gymmatlydyr

nlo

12 years ago

ürgençli bu yazan zatlan hakykata dogry gelenok. sen yokarda kanada gaçan meteeoridin dinozawrlaryn yok bolup gitmegine sebap boldy diyyarsin .yöne dinozawrlaryn haçan yok bolup gidenligini bilyarmin 65 million yyl ozal.onun gaçanyna bolsa 200 million yyl boldy diyyarsin welin bu yazan zatlan köpüsi hakykata dogry gelenok.dinozawrlaryn yok bolmagyna bolsa meksikan golayyndaky gaçan meteorit sebap bolan .anyk zatlary yaz dostum

URGENCLI

11 years ago

meteoritler tarapyndan doredilen cukurlaryn in ulusy Kanadadadyr ( kwebek). onun diametri 26 kilometre golay bolup yere gacan wagty 200 million yyl mundan ozal diylip caklanylyar. alymlaryn kabiri dinozawrlaryn yok bolup gitmegini hem shol meteorit bilen baglanyshdyryarlar.

nlo dost yokarky sitata alnan yazgyny uns bilen okasaň maňa beyle teswir yazanyňa ökünmegiň ahmal

1-njiden bu yerde çaklanylyar diylip yazylan

2-njiden alymlaryň käbiri diyilyar

3-njiden bolsa şu yazylan zatlary bize hut orta mekdebimizde öwretdiler
çeşme - astronomiya turkmen döwlet neşiryat gullugy 2001

ürgençli dinozawrlar hakda jedel etdim men .dinozawrlaryn yok bolup gitmegine kanada dal amerikan we meksikanyn yanyndaky karib denzine gaçan metorit sebap bolan özem 65 million yyl ozal bu bütin dünya subut edilen ayan hakykat ahyry.in yönekey mysal dinozawrlar mundan 65 million yyl ozal yok bolup gitdi. 200 million yyl ozal bolsa dinozawrlar yany kamilleşip başlan döwri.diymek dinozawrlar 200 million yyl ozal yok bolup gitdi.? mena hayran:)

Raimend

Dinozawrlar hakda temany dowam edipsiñiz weli men bir zada hayran nädip karib deñzine gacan meteorit tùrkmenistandaky (koytendagda)ayak yzlary galan dinozawrlara täsir edip bildikä

Yegen

Shol meteorit gaçyp yer togalagyny sarsdysmagy sebapli dunya siwizilizasiyasynda owrulishik bashlanyar. Dinozawrlar uçin yashayysh kynlashyar, elbetde howa uytgap yada iyyan osumlekleri mayda gornushe geçen bolmagy mumkin.

meteorit gaçan wagtynda gürünsiz yerde uly sarsgyn bolyar netijede bolsa köp wulkanlar hereket etmega başlayar we olar atylyarlar wulkan töwereklerindaki jandarlar helak bolyar howanyn aşa gyzmagy güni hiç görünmezligi olary has kyn yagdaya goyyar .netijede bolsa ilki bilen ösümlikler bu howa yagdaya uygunlaşman ösmeyarler we othor jandarlar helak bolyarlar sonra bolsa yyrtyjylar hem helak bolyarlar.yöne dinozawrlaryn yitip gitmegine bu zat bilen baglanyşdyryp bolmaz yer planetasynda yyllaryn geçmegi bilen gyş başlayar we sowuk ganly bolan dinozawrlar sowyga çydaman helak bolyarlar.

Meteoritler