Talyplar

Gep gutardy. Myhman alyşlarynyň düzgüni şeýlemi, o-da kireýiň içinde bamy ýa myhmanlaryna nebsi agyryp şeýtdimi, Anna Iwanowna hemmeleri stoluň başynda oturdyp nahar guýdy.
Aýallar nahar başynda-da adam-a bir gezekden ýelmediler. Şondan soň olaryň dilleri hasam açylyşdy. Tebip myhmanlaryň nähili ykballary bilen gyzyklandy.
Omar bar zady bolşy ýaly edip gürrüň berdi. Tebip Gökböriniň şojagaz zat üçin dagam iki adamyň ganyna galandygyny oňlamady.
― Kowup goýbermeli ekeni, wessalam... ― diýdi. ― Özem beýdip ömrüni lagerde geçirmeli bolmazdy, sizem bu güzaplary görmeli bolmazdyňyz.
Anna Iwanowna myhmanlaryna duýgudaşlyk etdi.
― А что поделаешь... Закон у них такой. Они мусулманы.
Tebip öý eýesine görä birneme sowatlyrak ekeni.
― Biziň hemmämiziňem kanunymyz bir. Sowet kanuny. ― Ol äpet ýumrugyny düwüp ýokary galdyrdy. Howada galgatdy. ― Коммунистический! Интернациональный!.. Вот, смотрите кaкие люди сидят в кресле Сталин ― ...грузин, а Дзержинский был поляк, Свердлов ― еврей и так далее и далее...
― Ни одного мусулманина... А ведь сколько у нас мусул¬манских республик.
Tebip aýal böwrüni diňledi...
― Да-а... Ладно, давай, выпит...
Gowy «ýetensoň» Anna Iwanowna-da özüniň başdan geçirenlerini gür berdi.
Aýdyşyna görä, onuňam ykbaly Zerkäkiliňkä meňzeşräk bolupdyr. Ýöne ol söýgülisiniň däl-de, adamsynyň yzyndan gelipdir-de, Handurdynyň aýdyşy ýaly, lageriň golaýyndaky obada ýaşapdyrlar. Äriniň möhleti gutarandan soňam şol obada galypdyrlar. Iki çagalary bolupdyr. Bir ogul, bir gyz. Ýöne, ulalansoň olar uly şäherlere gidipdirler. Şondan soň has asudarak, hem düşewüntliräk ýer diýip, şu ýere göçüp gelipdirler. Ýöne, ýurt olary garşy almandyr. Bir ýyla ýetip-ýetmän adamsy ýogalypdyr.
― Şondan bärem şu ýerde ýaşap ýörün... ― diýip, Anna Iwanowna uludan demini aldy.
― A çagalaryňyz?.. ― diýip, Omar sorag berdi.
Anna Iwanownanyň gözleri çygjardy.
― Olaryň haýsynyň haýsy ýerdedigini Hudaý bilsin... Biri-birleri bilenem gatnaşýandyrlar öýdemok men-ä şolar...
Marfa Matfeýewna irkiljiräp ugrady. Belki şonuň üçindir, ol özi hakda hiç zat gürrüň bermedi. Gidermen, baryp dynjyny alarman boldy. Ýöne, turjak wagty birdenkä ukudan açylan ýaly bolup:
― Ýoldaş myhmanlar, ýogsa-da siz nireli... ― diýdi.
― Türkmenistandan ― diýip, ýadawlykdan ýaňa ýere siňip barýan, ýöne, sypaýyçylyk üçin zoraýakdan gözüni ýummajak bolup oturan Omar jogap berdi.
Marfa Matfeýewna muny eşidip ukudan açyldy diýseňem boljak.
― Из Туркменистана?.. ― diýip, ol iki elini bykynyna urup oturyşyna äpet göwresi bilen Omaryň üstüne abandy. ― Aşgabat şoň paýtagty dälmi?..
― Howwa...
― Golaýda şol ýerde ýer yrandy gerek?..
― Howwa...
― Häzir hemme gazetler şol hakda ýazýarlar. Radio-da şol hakda aýdýar. Aýdyşlaryna görä, örän eýmenç bolupdyr.
― Howwa. Örän eýmenç hem gorkunç boldy. Zaýaçylyk köp.
― Siz näme ony gördüňizmi?
― Howwa. Şol gije biz ýegençim bilen şol ýerdedik.
― Ondan-a Hudaý gorapdyr welin, mundanam sag-aman sypaýsaňyz.
Ol hoşlaşyp gapa tarap ýöneldem welin, Omar onuň öňüni kesdi.
― Duruň! Saklanyň! Biz entek siziň bilen hasaplaşmadygam ahyry.
Marfa Matfeýewna ümezläp duran gözlerini Omaryň dik depesine dikdi.
― Dogry. Siz meniň bilen hasaplaşmaly. Bu meniň kärim. Şonuň bilen men güzeranymy aýlaýan. Ýöne, sizden hiç zat aljak däl. Sebäbi häzir tutuş ýurt size kömek edýär. Sibiriň agaçlarynyňam häzir ýüzi şo ýana tarap. Meniňem size kömek etdigim bolsun. Ujypsyzja-da bolsa kabul ediň.
Şeý diýdi-de, tebip aýal çykyp gitdi.
Anna Iwanowna henizem gapa gözlerini dikip durşuna ýaşaran gözlerini öňlügine süpürip, burnuny çekdi.
― Marfa Matfeýewna gör nähili mert zenan.
Zerkäkil bu wagt abat aýagyny krowatdan sallap arkan ýatyrdy.
Omar ony ynjalykly ýatyrdy. Üstüne öý eýesiniň beren ýorgançasyny ýapdy. Düzedişdirdi. Soň, özem Anna Iwanownanyň görkezen ýerine ― içki jaýdaky ullakan, hem giň, agaç krowada geçip ýatdy. «Megerem munda är-heleý bolup ýatan bolsalar gerek» diýip, ýigit ukynyň ýaňy bir çetinden girip barýarka pikir etdi.
Anna Iwanowna olary daňdanaralar oýardy.
― Turuň, turuň! Bendiler eýýäm üýşüşip ugradylar. Olar size garaşmazlar.
Omar Zerkäkili turzup, geýnip ugrady. Anna Iwanowna:
― Ýok, ýok! Bir käse gyzgynjak çaý içmän, bir agyz garbanman gitmersiňiz. Ýa ýolda ysgyndan gidip ýykylasyňyz gelýämi?
Aýak üstünden diýen ýaly garbandylar. Zerkäkiliň ýagdaýlarynyň gowy däldigi ýüzünden-gözünden bildirip durdy. Ol esli wagtlap daýysynyň çep kibtine ýaplanyp, gözlerini ýumup durdy. Ýöne aglamady. Anna Iwanowna oňa:
― Belki bäş-üç gün bolarsyň? Marfa Matfeýewna seni bejerer. Soň, beýleki kolonnalaryň birine goşluşyp gidiberersiňiz-dä... ― diýdi.
Omar ony Zerkäkile terjime etjegem bolmady. Oňa derek gursak jübüsinden puljagazlaryny çykardy-da «näçe bereýin» diýen manyda tutuşy bilen öý eýesine tarap ülňedi.
O-da tebip aýaldan kem galmajak boldumy ýa bu iki juwanyň bolup ýörüşlerine dözmedimi, pula tarap aýalaryny ýaýyp, arkan-arkan gaýyşdy.
― Ýok, ýok! Gerek däl! Menem sizden hiç zat aljak-gä... Görýän welin siziň betbagtçylygyňyz bir ýa ikem däl. Goý, ujypsyzja bolsa--da mendenem size goşant bolsun.
Şeý diýip, ol ýaşlaryň ikisinem gujaklady.
― Ir-u-giç ýatlasam ýagdaýlaryňyzy bolman-da hat üsti bilen bilerim ýaly, öý salgyňyzy goýup gidiň ― diýdi. Tä kolonna çenli myhmanlaryny ugratdy.
...Ir bilen «pohmel» edipdir öýdýän, Pankratyç olara gözi düşenden:
― Ýogsa-da siz nireden-aý... ― diýip, keýpi kök halda, şelaýynlyk bilen Omara ýüzlendi.
Myhmanlarynyň gapdalynda dikilgazyk bolup duran Anna Iwanowna Omardanam öňürti dillendi.
― Olar Aşgabatdan, ýoldaş kapitan. A siz bilýäňizmi Aşgabatda ýer titränini? Şol wagt şular şol ýerde ekeni.
― Eşitdim, eşitdim ― diýip, düýnküsine düýbünden meňzemeýän Pankratyç çym-gyzyl bolup duran gözlerini öňküsindenem beter «jokgardyp» Anna Iwanowna seretdi.
― Sizem onda şu iki çaga kömek ediň-dä. Sogap gazanarsyňyz.
― Bolmanda-da ýolda taşlap gidip bolmaz-a...
Şondan soň kapitan kolonna ugramak barada buýruk berdi. Anna Iwanowna Omar bilen Zerkäkili ýene-de gujaklady. Ogşady. Gowy basyp bilmeýändigi üçin Omar Zerkäkiliň goltugyndan girdi. Esli ýere barýançalar, Anna Iwanowna olaryň yzyndan seredip durdy.
...Günortanaralar ýene bir obanyň üstünden bardylar. Ýöne, düşlemediler. Bäş-on kilometr geçenlerinden soň welin, Pankratyç halys eňki agan bendilere on minutlyk dynç berdi.
Kim çilim oranmaga durdy, kim ýegdekläp özüni gür-gümme çöplüge urdy, on minudam bolsa bilimi bir ýazaýyn diýip, Omar bilen Zerkäkilem özlerini ýere goýberip, el goşjagazlaryna ýaplandylar.
Garaňky gatlyşandan soň ýene bir obanyň üstünden bardylar. Ýöne onuň ady oba. Sanlyja öý görünýär.
Kiçijik penjirelerinden görünýän ölügsije yşyk, elbetde bendileri özüne çekdi. Esasanam, agaçdanam bolsa jaýyň içindäki gübürdäp duran pejiň ýylysy olary özüne imrindirdi. Ojagaz jaýlara kolonnanyň ýerleşmejekdigem görnüp dur.
Pankratyç bolsa hiç zat diýenok. Bendilere-hä diýmegem bolanok. Ahyram kolonnany goraglap gelýän dört sany goragçynyň maslahaty bilen, Pankratyç bendilere ― «duruň» diýip komanda berdi.
Ýene-de öten agşamky ýagdaý gaýtalandy. Bendiler gözleri ýok ýaly her öýe bäşden-üçden sokulyşdylar. Omar bilen Zerkäkil Pankratyç hem-de iki ohrannik bilen kiçiräk, iki otagly, pessejik jaýa ýerleşdiler. Öý eýeleri başda tykyraşjak boldular. «Nirede ýatjak siz, özümizem-ä üç baş» diýen manyda, ýeňselerinden itip, iki sany ýortmançyrak oglanjygy, öňlerine tutundylar. Ýöne, myhmanlar haýbatly däldiler. Şeýle-de bolsa ýaragly adamlaryň öňünde etjek alajyň näme? Onsoňam olar hökümetiň adyndan hereket edip, zabun daraşybam bilýäler.

Edebiýat, Korolewa tarapyndan 3 years ago

Korolewa

3 years ago

Pankratyçam şeýtdi. Ýöne, zabun daraman, ýumşaksy gepleşdi.

― Biz siziň bilen döwletiň iýmiti arkaly hasaplaşarys ― diýdi. ― Ýöne, häzir däl. Men belläp alaryn. Getirip gowşurarlar. ― Ol Omar bilen Zerkäkile tarap baş atdy. ― Bular bolsa bir bendiniň yzyndan barýalar. Ýanlarynda kör-köpük pullary ýok. Ýolda ogurladypdyrlar. Men bular üçinem azyk goşaryn.

Omar elini goltugyna sokup, özünde pul barlygyny bildirjek boldy. Pankratyçyň ýüzi-gözi bilen edýän alamatlaryny görübem elini yzyna çekip aldy.

Zerkäkiliň ýarasy, daňysyny täzelemek, em etmek barada dagy gürrüňem bolmady.

Öý eýesi aýal, iki çaga, Zerkäkil dördüsini içki jaýa geçdiler-de, galanlary giren agzyňdaky içkä görä ulurak jaýda, jaýyň içindäki goş-golamlaryň ýerleşiş ýagdaýlaryna görä, terslin-oňlyn ýerleşdiler.

«Uky ýassyk islemez» diýenleri. Bäş-on minut geçip-geçmänkä, çaklaňja jaýyň içi her dürli owazdaky we uzynly-gysgaly «horruldylardan» doldy. Horruldylaryň badyna darajyk aşhanadaky biri-biriniň üstüne münderlenip goýlan gap-gaçlaryň ýa içine kiçijik alýumin çemçe salnan köpgyraňly stakanjagazlaryňmy, «jyňňyrdaşan» bolaýmaklaram ahmal.

...Ertesi irden ýene-de ýola rowana boldular. Ýöne, bu gün hiç kimiňem düýnkileri ýaly oňly dynç almandyklary görnüp dur. Pankratyç düýbünden keýpsizdi.

Guşluga çenli ýöränsoňlar, Omar bilen Zerkäkil kolonnadan mazaly yza galdy. Hiç kim üns bermeýän ýaly bolsa-da, bendilerem, Pankratyçam, bu ýagdaý ynjalyksyzlandyrdy.

Omar dagydan arany açmazlyk üçin, kolonna agzybirlik bilen ökje ogurlaýardy. Haýallamaga, ýolagçylar bilen arany açmazlyga çalyşýardy. Bu ýagdaýy aňsa-da, Pankratyçam olara zat diýmeýärdi. Gyssamaýardy. Bilmezlige, duýmazlyga salýardy. Iki ýaş juwanyň bu ýat tokaý çöllüklerinde heläk bolmaklaryny islemeýärdi. Şonuň üçinem, ýaşlaryň garasy ýiteňkirläberende, ol kolonnany duruzdy. On minutlyk çilim çekişlik yglan etdi.

Özlerine garaşylýandygyny aňan Omar, bar güýjüni jemledi we Zerkäkili arkasyna alyp, ýegdekläp, ýöne, öňküsine görä birneme çalt ýöräp ugrady.

Onuň bu bolup gelşi bendileriňem, «ohrannikleriňem», Pankratyçiňem nebsagyryjylyk duýgularyny hasam artdyrdy.

Kapitan bendilere derhal zemmer ýasamaklygy buýurdy. Olar iki sany uzyn taýagyň üstüne keseleýin, birnäçe ösüntgisiz, togalak, ýylmaçagrak şahaly taýajyklary keseleýin goýdular. Üstünem gögerip oturan sosna agaçlarynyň ýumşajyk pürleri bilen basyrdylar. Onuň üstüne zemmeri näme üçin ýasaýandyklaryny bilip duran bendiler Pankratyça aýtdyrman, diýdirmän, pürleriň üstünem güpbümi, ýene bir zat bilenmi, örtdüler. «Has-has» edip gelen Omaryň egnindäki gyzy göterip aldylar-da, zemmeriň üstünde ýatyrdylar. Omar olara minnetdarlyk bildirdi. Durup bilmänem hamsykdy. Hasyr-husur egnindäki güpbüsini çykaryp, Zerkäkiliň ýaraly aýagyna ýapdy. Birküç sany bendi bolsa güpbüleri bilen gyzyň göwresini ýapdylar. Ýene biri žempere meňzeş, ýüňden örülen eşigi ýüzüne ýapdy. Emma, ony Pankratyç aýyrtdy.

― Beýtseň demiger. Gowusy sen şonyňy kellesine ora. ― diýdi.

Zerkäkiliň öz-ä bu zatlary duýmadam diýen ýaly.

Dogrusy, Omar-a onuň beterlärinden, bu ýat illerde ýalňyz mazar bolup galaryndan az ätiýaç etmedi.

Gyz welin söýgülisi bilen görüşmek, onuň bilen iň bolmanda bir gezek gürleşmek üçin göreşýärdi.

Şondan soň zemmeri her on minutdan, on bäş minutdan çalşyp, juda tiz, tas, ylgaşlap diýen ýaly gitdiler.

...Lagere garagörnüm galanda Pankratyç kolonnany duruzdy. Gyzy zemmerden düşürtdi. Omar onuň goltugyndan girip, söýgetläp ugrady. Pankratyç bendileriň olardan göterişmek üçin bölüşip alan azyklaryny gaýdyp berdi.

― Indi özüňiz aşarsyňyz, ho-ol, görünýän tüsse şoldur. Özüňizem razy boluň. ― Soň ol kolonna aýdym hem batly gadamlar bilen öňe gitmekligi buýurdy.

Buýruk ýerine ýetirildi.

* * *

...Omar bilen Zerkäkili naçalnigiň ýanyna eltdiler. Olaryň bolup gelişlerini gören uzyn boýly, aksowult ýüzli, saçynyň bir ujy gytaklaýyn galyp çep gaşyna düşüp duran naçalnigiň gözleri hanasyndan çykara geldi.

― Size näme gerek? Bu nä boluş bi? Siz kim?

Omar Zerkäkili giren agzyndaky stulyň üstünde oturtdy-da, aýaklaryny jüp tutup, naçalnigiň soraglaryna pert-pert jogap berdi.

― Biz bendi Gökböri Peleňowyň hossarlary... ― diýdi.

Gürrüňiň näme hakda barýanyny aňan gyz naçalnige tarap gyýa garap oturyşyna dodaklaryny çalaja gymyldatdy.

― Men onuň gelinligi. Biz nikalaşmaly...

Naçalnik düşünmedi. Düşünjegem bolmady.

― Tä-äk... ― diýip, kürsüsinde mazaly ornaşdy-da, gözlerini Omara dikdi. ― Maňa Oleg Dmitrowiç diýýäler. Kuzmin. ― Ol Omaryň uzadan resminamalaryny birlaý gözden geçirdi.

― Siziň ýagdaýlaryňyzam düşnükli. Emma men sizi juda gynandyrmaly boljak. ― Kuzmin synlaýjy nazar bilen ilk-ä Omaryň, soňam Zerkäkiliň ýüzüne seretdi. ― Ony ylaýyk üç gün ozal, mundan has kyn şertli başga lagere ugratdyk.

Omar zöwwe ýerinden galdy.

― Näme üçin?

― Dogrusy ony biz ugratmadyk-da, ugratdylar. Ýokardan şeýle görkezme geldi. Kimdir biri onuň üstünden birsyhly şikaýat edýä. Atuw soraýa. Soňky gezek ol SSSR-iň Ýokary suduna ýazypdyr. Olaram, ýaňky diýşim ýaly, has kyn şertli, magdan köwlenýän lagere ugratmaly edipdirler. Hökümi ýerine ýetirmek bolsa biziň borjumyz.

Zerkäkil diwardan ýapyşyp bir aýagynyň üstüne galdy.

― Näme diýýä?..

Omar ony oturtdy.

― Soň aýdaryn. Düşünişmeli zadymyz ba... ― Soň ol naçalnige ýüzlendi. ― Ol diýýän ýeriňiz mundan daşmy?

Naçalnik nebsagyryjylyk bilen başyny ýaýkady. Uludan sowuk demini aldy.

― Elebtde daş. Onda-da örän daş. Siziň aýagyňyz ýeterden has uzakda. Onsoňam, gep onuň daşlygynda ýa ýakynlygynda däl. Birinjiden-ä ol ýere siz gidip bilmersiňiz. Baraýanyňyzda-da goýbermezler. Görkezmezler. Sebäbi ol gizlin ýer.

― Ol Zerkäkile tarap eňegini ülňedi. ― Gyzyň bu ýagdaýy bilen asylam gidip bilmersiňiz.

― Hiç hili çykalga ýokmy?

― Ýok! Göni yzyňyza gidibermeli. ― Ol ýerinden turdy. ― Hoş wagtyňyz. Men işli. ― Omaryň gapdalyna gelibem saklandy. ― Şu golaýda oba bar. Bir edip biljek kömegim ― şol oba aşar ýaly ulag berip biljek.

― Sag boluň. Minnetdar. ― Omar goş haltalarynyň birinden bir towlam kak, üç sany gurt, iki sany sök, bir gysym pisse çykaryp, Kuzminiň oturýan ýerindäki kiçijik tarelka guýdy.

― Спасибо... ― Ol gün diňe şondan soň Aşgabat barada sorady. ― Kак там? Нормализуется?

Omar oňa-da şol gije özleriniň şol ýerde bolandyklaryny, ýöne, basym gaýdandyklaryny, dikeldiş işleriniň uly depgin bilen barýandygyny gysgaça gürrüň berdi.

Kuzmin:

― Бог им поможет ― diýdi-de, gyssanýandygynyň alamaty hökmünde myhmanlaryna gapyny görkezdi

Korolewa

3 years ago

* * *

Eger-de Zerkäkiliň aýagy abat bolan bolanlygynda, oba lagerden gaty bir daşam däl ekeni. Görnüp dur.

Ondan kireýine ýaşar ýaly jaý tapmagam kyn bolmady. Öý eýesi, elli bäş ýaşlaryndaky, ortadan sähelçe uzynrak boýly, ýüzi ak bolsa-da gözi, gaşy, saçlary goňras, görmegeý aýal ýaşlary geňirgenmek bilen, ýöne, mylaýym garşylady. Kabul etjekdigini aýtdy. Ýatmaly otaglaryny görkezdi. Nyrhyny soranlarynda:

― Alada galmaň. Barýaka düşünşibiris.

Soňam birneme çekinjeňlik bilen olaryň biri-birlerine kim bolýandyklaryny sorady.

― Bu gyz meniň ýegençim... ― diýdi-de, Zerkäkili rusça düşünmeýändigine garamazdan, öý eýesini aşhana çagyryp, näme üçin gelendiklerini, nähili şowsuzlyga uçrandyklaryny, ýegençisini aýak üstüne galdyrybildigi ýola düşmekçidiklerini aýtdy.

Omaryň gürrüňini başdanaýak baş atyp, üns bilen diňläp duran aýal ilk-ä myhmanlarynyň atlaryny sorady. Soňam:

― Men Roza Fýodorowna. Ýöne Roza ýa Roza daýza diýseňizem bolýa. Ýagdaýyňyz kyn ekeni. Obada tebibem bardyr, medisina işgärlerem bardyr. Ýöne, seniň ýegençiň ýaly agyr ýaralylara kömek ederlik zat mediklerde-hä ýokdur. Ýöne, güýçli tebip bar. Şol size kömek eder. Elbetde muzdy bilen.

― Ony görüp bolmazmyka?

― Bolar. Meniň gyzym onuň kömekçisi bolup işleýär. Şägirdi diýseňem boljak. Ol häzir geler. Men oňa «Tebibi çagyr, syrkaw agyr» diýip, aýdaryn ― diýdi.

Edil Rozanyň agzaryna garaşyp duran ýaly, şol wagt gapydan daýanykly, syratly, ýüz-gözleri gülüp duran, owadan, ýeke bir gözi--gaşy, saçlary däl, eýsem ýüzem türkmen gyzlarynyňky ýaly, gün görenräk gyz gapydan girdi.

― Ine, geldem ― diýip, Roza ony Omar bilen tanyşdyrdy. Myhman jaýyna girip, Zerkäkil bilenem tanyşdyrdy. Ýarasyny görkezdi. Marfa Matfeýewnanyň sargysyndan soň em garasyny görmedik aýak tebibem bolsa ýaş gyzy erbet tisgindirdi.

Derrewem tebibi getirmek üçin çykyp gitdi.

Bir sagada ýeter-ýetmezdenem yzyna maýtyklap zordan ýöreýän, gara çitden tikilen köýnekli, gara güpbili, başyna kiçijik, ýüň gara ýaglyk daňynyp, eli hümmet hasaly burunlak, ýüzleri ýygyrt-ýygyrt, çal saçly, keltejik kempiri yzyna tirkäp geldi.

Ol girişi ýaly:

― Ой, Господи боже мой... ― diýdi-de, kömekçisine syrkawyň ýarasyny çözmekligi buýurdy. Roza bilen Omaryň otagdan çykmagyny sorady.

― Bu siziň üçin sirk däl... ― diýip, çyna berimsiz degişdi. Ýara seredip başyny ýaýkady. ― Hudaýa şükür, ýara çuň däl, ýöne, zarbygypdyr. Zahym iýipdir. ― Ol goňşy otagdaky Roza eşider ýaly gaty gygyrdy. ― Myhmanlaryňa aýt, gorkmasynlar, men olary öýlerine aşar ýaly ederin.

― Özüň aýdaý, babulýa, gyzyň daýysy rusça düşünýä. Düşünýärem, gepläbem bilýä.

...Mahlasy babulýa syrkawa em etdi. Ýarasyny daňdy. «Men gatnabilmen» diýip, işiň galan bölegini kömekçisine tabşyrdy. Oňa degerli görkezmeler berdi. Däri-derman goýdy. «Gerek bolsa ýene alyp gaýdarsyň» diýdi. Soň aşhanada Roza bilen çaý içip oturan Omaryň ýanyna bardy. Ýakasyndan ebşitläp tutdy.

― Dogryňy aýt, gyz dogrudanam ýegençiňmi ýa başga bir zadyňmy? ― Ol barmagyny çommaltdy. ― Men size belet! Galyňa pul tapmasaňyz halaýan gyzyňyzy alyp gaçmak häsiýetiňiz bar siziň.

― Ýok, ýok, beýle däl, gyz onuň hakykatdanam ýegençisi... ― diýip, Roza Omaryň özünden öňürti jogap berdi. ― Bular kyn güne düşüpdirler. Omara kömek etmek gerek.

― Beýdip meniň gowşak damarlarymy owkalajak bolma, Rozyçka! Dowzahdan çykanam bolsalar, men olardan hakymy alaryn...

Kempiriň dogumlylygy, gönümelligi, degişgenligi Omara ýarady. «Bu Zerkäkili bejerer. Çünki, diňe şular ýaly işine ökde adamlar dogumly bolýarlar, batyrgaý gepleýärler» diýip, içini gepletdi.

Şeýlelikde tebipli mesele ugrukdy.

Ýöne, Gökböri hakda Zerkäkile belli bir zat aýtmak welin, Omara bar zatdan beter kyn düşdi.

― Hany Gökböri? Näme üçin ony bize görkezmediler? Ýa biz ýalňyş gelipdirismi? Ýa başga ýere geçiripdirlermi? Eýle bolsa onda biz näme üçin ol ýere gidemzok? ― diýen ýaly sözler bilen ýürek--bagryňy halys suwa dönderensoňam o-da dogrusyny aýtmany kyn görüp, ýalan-ýaşryk sözler bilen aldamasyny dowam etdirdi. Ahyram çydamady. Baran günleriniň ertesi ýaryldy. Naçalnigiň aýdan zatlarynyň hemmesini gürrüň berdi.

Onuň bu habaryna Zerkäkil serpmeden gaýdan ýaly boldy. bir gyzardy, bir agardy. Gözlerini mölerdip, dodaklaryny çommaldyp, daýysynyň ýüzüne seretdi. Esli wagtlap «hys-hys» edip oturdy. Birdenem içini tutup, «hi-ih» etdirdi-de, oturan krowatynyň üstüne çiňarkan gaýtdy. Demi içine düşen ýaly esli wagt sessiz--üýnsiz ýatdy. Ahyram «hyňk-hyňk» etdi-de, ýumruklaryny düwüp, gözlerini depesine dikdi, dişlerini gysyp, tutuş süňňi bilen saňňyldady. Jynssyz gygyryp ulyili bilen aglamaga başlady.

Bu sese öý eýeleri ylgaşlaşyp geldiler. «Näme boldy-da, näme boldy» bolşup Omaryň ýüzüne seretdiler. Omar olara ýagdaýy düşündirdi.

― Gorkmaň, häzir hemmesi düzeler.

Omar kynlyk bilenem bolsa Zerkäkili köşeşdirdi. Soňam usullyk bilen ýalbaryjy äheňde şeý diýdi:

― Ýagdaý şeýle, Ejeş. Maňlaýymyzdan göreli. Indi bize yza gaýdybermekden başga alaç ýok. Ýöne, seniň bu ýagdaýyňda ýola çykyp bolmaz.

Zerkäkil ysgynsyz seslendi:

― Düşünýän, düşdüm daýy jan, ýöne, meň ýaram gutulýança iki burum kak, bäş-on sany gurt bilen bu ýerde nädip oňaly? Pulumyzam-a gutaryp barýandyr. Üstesine bu jaý üçinem-ä tölemeli bor. Hemme adam Aşgabada kömek edip, öýünde mugt saklamaz.

― O zatlary gaýgy etme ýegençi. Pul zerurlygy ýüze çyksa men işläýerin. Bu ýerde wagtlaýyn iş tapylýamyşyn.

― Ýok daýy jan, beýtmäliň, düşegimizi ýumşatmaly, ýola çykaly, özümizi öýe ataly, ölsegem öýümizde öleli.

― Bor, ýegençi, göribiris. Esasy zat seniň galyp gitmegiň.

Zerkäkiliň birneme özüne gelenini, daýysy bilen özara gepleşip ugranyny görüp, öý eýeleri gezek-gezegine: «Слава Богу!» diýişdiler-de, öz otaglaryna gitdiler.

* * *

Bir hepdeden soň, Zerkäkiliň aýagy gowulaşyp başlady. Şol döwrüň dowamynda kempir bir gezek gelip gitdi. Ikinji gezek geleninde Omara ýüzlenip:

― Ýol şaýyňyzy tutup bilersiňiz ― diýdi.

Muňa näme üçindir Zerkäkiliňem, Omaryňam ýüzleri üýtgäp gitdi. Şeýle hoş habara-da begenmeýän ýaly göründiler.

Bu hakykatdanda şeýle boldy. Çünki, şeýle uly maksat bilen gelen Zerkäkil-ä öz umydynyň puja çykandygyna, Gökbörini görüp bilmän yzyna dolanmaly boljakdygyna entegem ynananokdy. Ynanasy gelenokdy. Söýgülisi bir ýerlerden çykaýjak ýaly, özüni idäp geläýjek ýaly, ine-ine gapydan girip, özüni görüp gujaklaýjak ýaly, goltugyndan tutup, ýazylyşmak üçin hökümet jaýyna tarap alyp gidäýjek ýaly bolup durdy. Omary bolsa, öý eýesiniň gyzy Annuşka özüne bendi edipdi. Hut birinji gezek görende ony sulhy alypdy. Kalbynda henize çenli özüne mälim bolmadyk, üýtgeşik bir duýgynyň dörändigini duýdy. Gyzyň hoşamaýlygy, mylaýym sözlüligi, hususan-da, onuň edil öz obadaş gyzlarynyňka meňzäp duran görki-görmegi, sadalygy ýarapdy. Iň bir esasy zadam ― ol henize çenli beýle hala düşüp görenok. Annuşka öýden sähelçe wagtlyk çyksa-da, tä gaýdyp gelýänçä gözleri ýolunda.

Onuň özüne aşyk bolanyna Annuşkanyň özem aňan däldir diýip bolmaz. Ýöne, syr bildirmeýän bolmagy mümkin.

Zerkäkil welin daýysynyň derdini gaty basym duýdy. Duýandygyny gizlejegem bolmady. Bir gün aýagynyň daňysyny täzeläp çykyp gidenden soň Zerkäkil häliden bäri ýanyny alyp oturan Omara garap köpmanyly ýylgyrdy. Birdenem:

― Orus alsaň gara däldir garagy,

Depesine sanjylandyr daragy,

Dini başgaň aýry bolar ýüregi,

Alan bolsaň taşlap gaýdaý, doganym.

― diýip, çalajadan hiňlenjiredi. ― Ýadyňa düşýämi meniň birwagtlar şeýle goşgy ýazanym?

― Ýadyma düşýä. Ýöne, men o wagtlar oglanrakdym. Gyzlar ürç edip aýdardylar. Aýratynam işden soň araba münüp oba gaýdanlarynda. Emma bular gör, nähili gowy adamlar ekeni. Ýoldaky tebip, Anna daýza. ― Ol elini öýüň içine aýlap goýberdi. ― Ine bular... Annuşka dagy nähili owadan hem akylly gyz. Edepli. Bizem ýöne aýdyberýän ekenik. Ýeri, darak-darakdyrda. Depesine sanjanda näme, bukjasynda saklanda näme? Iýjek nanyňam petir boldy näme, şulaňky ýaly güpbi çörek ýa buhanka bolanda näme? Jorabam gülli bolar, gülsüz bolar, aýagyň üşemese boldugydyr-da.

Zerkäkil birdenkä ýüzüni çytdy-da, çynlakaý gürledi.

― Şonuň üçinem daýy jan hiç zatdan çekinme. Göwnedibilseň şundan gowy gyz tapmarsyň.

― Sen näme hakda aýdýaň, Käkil?

Zerkäkiliň ýüzünde ýene-de ýylgyryş alamatlary peýda boldy. Ýola çykaly bäri ilkinji gezek bolsa gerek ol joşgunly gürledi.

― Mönsüremesene Omar daýy. Gelen günümizden bäri şol gyza biparh garamaýanyňy bilip durun. Ýöne, goldaýan. Inkär edemok. Galanam näme nesibedir-dä. El bilen düzedip bolýan bolsa, Gökböri ikimiziňki düzelşerdi. Emma näme üçindir, bar zat başdepäň tersine bolup barýa...

Gyzyň ýüzündäki ýaňy bir şöhle saçyp duran nur ýene-de öçdi. Gam basdy. Gözýaşyny daýysyna bildirmezlik üçin, ýatan ýerinde aňyrsyna öwrüldi-de, ýorganyny başyna çekdi.

Omar aşhanada bir zatlara güýmenip duran Annuşkanyň ýanyna bardy.

Roza Fýodorowna bolsa ol wagt hemişekisi ýaly işdedi.

Korolewa

3 years ago

* * *

Wagtyň gyssamagy bilen, Omaram Annuşka aýtmaly sözüňi basymrak aýdyp dynmaklygyň ugruna çykmalydygyna düşündi. Şonuň üçinem, ertesi agşamaralar gyzy gezelenje çagyrdy.

Uzaga-ha gitmediler. Şo-ol, öýleriniň daşynda aýlandylar ýördiler. Mesaýy gürrüňler bilen bäş-alty aýlaw edenlerinden soň, Omar çalarak säginde-de, mylaýymlyk bilen ýylgyryp duran Annuşkanyň elinden tutdy.

― Sen meni bagyşla, Annuşka. Men saňa hökman bir zat aýtmaly. Hökman aýdaýmaly. Çünki men gitmeli. Emma... Bilýäňmi... Düşünýäňmi... Meniň senden aýrylyp hiç ýana gidesim gelenok. Sebäbi, men seni şeýle bir gowy gördüm welin... Neme-dä... Näme diýsemkäm... Umuman, seni özüm bilen alyp gidesim gelýä...

Annuşka çalarak gyzardy. Uýaljyrap durşuna birgeňsi ýylgyrdy.

― Menem seni gowy gördüm, Omar. Senden gowy adam bilen durmuş guraryn öýdemok. Ýöne... Birinjiden-ä göwräme seretme, men entek ýaş. Entek pasportam alamok. Tak, çto alyp gidäýeniňde-de sen bu wagt maňa öýlenip bilmersiň. Ýaşym dolýança başga biriniňkide saklamaga bolsa kararyň ýetmez. Ot bilen däri bolsa, bir ýerde ýatmaz. Hökman göçer. Ine, onsoň seni «ýaş gyza öýlenipsiň, kanuny bozupsyň» diýip, jogapkärçilige çekerler. Büý-ä bir. Ikinjidenem hernäçe gynançlam bolsa, men saňa durmuşa çykybilmen.

Omar ör-gökden geldi.

― Näme üçin?

― Sebäbi, ara daş. Ýat ýer. Ýat ýurt. Ýat adamlar. Men dil bilemok. Eşidişime görä, siziňkiler gaýra dinden adamlary halanokmyşlar. Hristian ybadathanalaram ýokmuşyn. ― Onsoňam... ― Annuşka böwrüni diňläp ep-esli durdy. ― Onsoňam siziňkiler öz dinlerine salman, gelinlige kabul etmeýärlermişin...

― Ýok, ýok! Beýle däl! Asla beýle däl!.. ― diýip, Omar ýüreginden syzdyryp jibrindi. ― Bir wagtlar şeýle bolan bolmagy mümkin. Ýöne indi beýle däl. Sen näme, otuz bir ýyl bäri bir döwletiň içinde ýaşaýandygymyzy bileňokmy? Indi hemme ýerde bir düzgün. Bir kanun. Söýgi üçin bolsa hemişe-de düzgündi, bir kadady. Göwneşip durmuş gursalar, ýaşlara haýsy milletden bolanda--da garşy çykýan ýok. Nikalaşdyrýanam, hökümetiň öz edarasy. Eger obada ýaşamany kyn görseň... onda... raýon merkezinde ýaşabam bileris. Ol ýerde islendik halkyň wekili ýaşaýar. Orusam, ermenem, parsam, patyşalyk döwründen bäri oturan nemeslerem bar. ― Omar birdenkä, begençli seslendi. ― Isleseň biz Aşgabada göçübem bileris. Dogry, ol häzir ýykyldy, ýöne, ony eýýäm dikeldip ugradylar. Oňa indi köp adam gerek bolar.

― Bu diýýänleriňe men ynanýan, Omar. Men seniň bilen dogrusy ýeriň ol ujuna gitmäge-de, baryp dowzahda ýaşamaga-da kaýyl. Ýöne, ýaňky aýdanlarymdan başga ejemli mesele-de bar. Onuň meni goýberesi gelmez.

― Wiý, goýberesi gelmese onam alyp gidibiris...

― Gitmez! Etmez!.. ― diýip, Annuşka çürt-kesik aýtdy. ― Onçasynam özüň gürleşip gör... Belki...

Omar iki aýasy bilen gyzyň duluklaryndan tutdy-da, ilki çep ýaňagyndan, soňam sag ýaňagyndan ogşady. Birdenem yşky joşdy--da, tebsiräp duran dodaklaryny gyzyň bägül ýapragy ýaly gülgün hem nepis leblerine goýdy. Humara meýmiräp, gözleri süýjülik bilen süzülen gyzyň çomuç deý ak hem berdaşly gollary ýigidiň boýnuna çolaşdy. Kemsiz kemala gelen ýumry göwüsleri bilen oglanyň döşüne gysmyljyrady.

Bir bada bar zat unudyldy. Ähli mesele çözülen ýaly boldy. Sibir nire, Türkmenistan nire, parh galmady.

...Olar gapydan girenlerinde Roza bilen Zerkäkil çaý içişip oturan ekenler. Bularam galdyraşyp olaryň gapdallarynda çökdüler.

Şondan soň olar edil bir maşgala ýaly üýşüp nahar iýdiler. Soňundan kakdyr sök bilen çaý içdiler. Pisse çakdylar.

Çaý içişligiň lezzeti ýetjek derejesine ýetenden soň, hemme zady ýüregi syzan Roza aşaklyk bilen, uýaljyraşyp oturan ýaşlaryň ýüzüne seretdi.

― Men siziň ýagdaýyňyza düşünýän... Hemme zady aňyp otyryn. Araňyza düşesimem, goşulasymam gelenok. Garşylygymam ýok. Ýöne, «mesaňa» diýäge-de... ― Ol indi nazaryny Omaryň nazaryna dikdi. ― öňüňe salyp gönderiberesimem gelenok. Sebäbi, «süýtde agzy bişen suwy üfläp içer» diýlişi ýaly, öz ýanan oduma gyzymyňam ýanmagyny islämok...

― Siz örän duýgur zenan ekeniňiz, Roza Fýodorowna. Çünki, meniň entek orta atmadyk soragyma eýýäm jogap berip otyrsyňyz. Ýöne, gaýrat ediň-de, biziň meselämizi oňyn çözüp beriň.

― Ikiňiziň biri-biriňizi halajakdygyňyzy men gelen günüňiz, biri-biriňiziň gözüňize-gözüňiziň düşen güni aňdym. Şular ýaly kyn meseläniň bu gün-erte öňümde keserjekdiginem duýdum. Süňňüm bilen syzdym. Sebäbi... ― Ol uludan demini aldy. ― Gowusy men size bar zady bolşy ýaly gürrüň bereýin. ― Indi ol gyzyna ýüzlendi. ― Samowary täzeden goý, gyzym, birden gürrüň uzaga çekäýse dagy!.. (dowamy bar)

Juma Hudaýguly