Alymlar Meksikanyň paýtagty Mexico şäheriniň ýylda 50 santimetre çenli ýer astynda gark bolýandygyny anykladylar. Şonuň üçin gözlegçiler 21 million ilaty bolan Demirgazyk Amerikanyň iň köp ilatly şäheriniň topragyň çökmegi sebäpli suw joşmalaryndan we binalaryň ýykylmagyndan howp astyndadygyny habar berdiler.

Demirgazyk Amerikadaky iň uly şäher

Täze gözleg, Meksikanyň paýtagty Mexico şäheriniň bökdençsiz ýere çümýändigini görkezýär. Şeýle-de bolsa, 21 milliondan gowrak ilaty bolan Mexico şäheri Demirgazyk Amerikanyň iň köp ilatly şäheridir.

Ilat artdygyça mesele erbetleşýär

Hünärmenler ilkinji gezek 1900-nji ýylda Mexico şàheriniň 9 santimetr tizlik bilen gark bolýandygyny gördüler. Ýerasty suwlary burawlamak 1950-nji ýyllaryň ahyryna çenli dowam etdi, bu döwürde gark bolmagyň tizligi ýylda 30 santimetre çenli ýokarlandy. Netijede, burawlamak gadagan edilip, çökmek derejesi ýene 9 santimetre çenli azaldy. Şeýle-de bolsa, bu çözgüt şäheriň gark bolmagyny saklap bilmedi we şäheriň ilatynyň köpelmegi bilen hasam erbetleşdi.

Çökme tizligi ýylda 50 santimetre bardy

JGR Solid Earth žurnalynda çap edilen gözlegde, taryhy şäher merkezini goşmak bilen şäheriň käbir bölekleriniň häzirki wagtda ýylda 40,6 santimetr çökýändigi anyklandy. Käbir sebitlerde ýagdaý hasam erbetleşýär: şäheriň demirgazyk-gündogar böleginiň ösmedik böleginde batmagyň derejesi 50,8 santimetr hökmünde hasaba alyndy.

Beýleki tarapdan, gözlegçiler şäheriň çöküş tizliginiň togtadyp bolmajakdygyny we demirgazyk-gündogar senagatlaşan halatynda ýagdaýyň hasam erbetleşjekdigini duýdurdylar.

Gözlegleriň çäginde ABŞ we Meksikaly alymlar bir asyrdan gowrak wagt bäri hasaba alnan dürli sebitlerden maglumatlary, şol sanda GPS we Interferometrik sintetiki apertura radaryndan (InSAR) has soňky maglumatlary analiz etdiler. Gözlegçileriň netijelerine görä, Mexico şaherinin çökmegi hatda ýerden näçe suw alynýandygyna-da täsir etmeýär.

Köl ýatagynyň üstünden guruldy


Meksika şäheri 1325-nji ýylda Aztekiň paýtagty Tenoçtitlanda ýerleşýän Texkoko kölünde esaslandyryldy. Amerikan geofiziki bileleşiginiň habaryna görä, asyrlar boýy suw çykarmak ýerasty suwlary has çuňlaşdyrýardy we gury köl ýatagyndaky minerallar özlerini has berkitdi we "ýeriň kiçelmegine we aşak düşmegine" sebäp boldy.


150 ÝYLDAN soň ŞÄHER 30 METER ÇÖKEN BOLJAK

Gözlegde, Meksika şäheriniň aşagyndaky palçyk gatlaklarynyň 17 göterim gysylandygy we çökmani yzyna gaýtaryp bolmajakdygy aýdyldy. Şeýle hem gözlegçiler, suwuň derejesi ýokarlanmasa, kölüň düýbündäki palçyk gatlaklarynyň 30 göterim gysylmagyna garaşylýandygyny aýtdy. Bu, Meksika şäheriniň ýakyn 150 ýylda takmynan 30 metr çökmegine sebäp bolar.



Siller we içme suw problemasy bolar

Beýleki tarapdan, gözlegde suwuň derejesi ýokarlan halatynda-da çökme sebäpli suw joşmalarynyň gutulgysyz boljakdygy nygtaldy. Meksika şäheri, Sierra Madre daglaryny ýuwýan ýagyşdan we çeşme suwlaryndan suw joşmalaryna has ejizdir. Bu suw joşmalary ahyrsoňy ýerasty suwlary hapalap, ösýän ekologiýa betbagtçylygyna agyz suwunyň ýetmezçiligini goşup biler.

Gözlegiň awtorlary: "Suwy dolandyrmak üçin gyssagly çäre görülmese, şäher arassa içgiler we şol bir wagtyň özünde çökmek meselesini başdan geçirer" diýdiler.