KÖR SÖÝGI (Ogulsenem Taňňyýewa) #9
Enkaň haýyşy boýunça...
«Diňe haýwan hem binamys adam şeýle bolup biler» diýip, Sadap ol hakda ýigrenç bilen pikir öwürdi. Hut şol gije Bähbit tarapdan onuň ýüregi öldi...

***

Ine, şeýdip Sadabyň ikinji durmuşy tigirlenip ugrady. Ol kä gün şarpyk datdy, kä gün sögünç eşitdi. Özem bu öýüň adamlary ony ýersiz-ere kemsidýärdi. Sadap gün-günden keýpden düşýärdi. Günsaýyn düne oňa dar görünýärdi. Hiç zada höwesi ýokdy. Howludan çykarylanokdy. Uzakly gün ony «Bar ony eýt, bar muny beýt» diýip, çaga kimin ylgadýardylar.

Ol gapdallaryndaky goňşularyndan Aýjemal diýen gelin bilen tanyş boldy. Aýjemal her gün bu öe süýt almaga gelýärdi. Şol arada Sadap onuň bilen birki minut gümür-ýamyr edişip, hal-ahwal soraşyp bilýärdi. Ol şeýle bir hossarsyrapdy, şeýle bir ýekesiräpdi welin, Aýjemal süýt alyp, howludan çykandan, ýene basymrak gije geçip, onuň süýde gelerine howlugýardy. Kempir-ä lal açan ýaly, birsyhly dymyp otyrdy. Enew bolsa ýeköýliniň horazy ýaly, uzakly gün iki elini biline tutup, howlynyň içinde ondan-oňa aýlanar ýörerdi. Sadaby birjigem äsgerenokdy. Onuň üstüne çagajyga gygyran ýaly gygyrýardy.

Soňky günler Sadap bir ýaramazlyk tapdy. Ýerinden galmaga ýagdaýy ýokdy. Ysgynsyzdy. Başy aýlanýardy. Hiç zat iýmek islemeýärdi. Hatda aşhana girse, aňyrsy bärsine gelip barýardy. Ol töweregindäkileriň nädip nahar iýip bilşine haýranlar galýardy. Gury çörekden dyrnak ýalyjagyny agzyna salsa-da, aňyrsy bärsine gelip barýardy. Ögäp-ögäp gyzylödegi agzyndan çykaýjak bolýardy. Diňe birazajyk süzme ýalap bilýärdi. Ýöne ýüreginde uzak durman, ol hem yzyna gaýdýardy.

Ol ahyry ýagdaýyny süýt almaga gelen Aýjemala aýtdy:

—Göwrelisiň-dä!—diýip, Aýjemal Sadabyň hakyky durmuşyna belet bolmansoň, onuň bolşuny geňläp, gaşlaryny gerdi.—Öňki çagalaňda başyňdan geçirensiň-ä bu zatlary!

Sadap uzak möhletiň ejiri bolup geçen öňki durmuşynyň söhbetini Aýjemalyň süýt alýança güýmenip gidýän pursadynda oňa aýdyp, düşündirip biljek däldi. Şonuň üçinem häzirlikçe dymmakdan başga çäre tapmady. Aýjemalyň habaryna ýüregi gopup gitdi. «Göwreli!» diýen pikir beýnisinde at salyp, kalbyna howsala çaýdy. «Menem indi hakyky ene bolmaly-da onda?!» diýip oýlandy. Gözleriniň alny ümezlän ýaly boldy. Begenjeginem bilmedi, gynanjagynam. Özünden nesil önjekdigi hakda pikir öwrende, kalbynda birhili ýakymly duýgy peýda boldy. Arzuwdyr Maksatjygy alan döwründe bäbekhanada gören zatlary ýadyna düşende bolsa gorkdy. Çagasy bolan halaty nähili ejirleri başyndan geçirýän aýallaryň görgüleriniň indi özüniňem başynda bardygyny ýatlap, barha howsala düşdi. Ol göz açyp-ýumasy salymyň içinde özüni her hili pikirleriň gujagyna oklap çykdy.

Sadabyň pikire batyp, lal ýaly dymyp oturanyny gören Aýjemal gaýtmak bilen boldy.

—Wah, adamzadyň kemala gelmesem aňsat däl-dä!—diýip, ol ýerinden galansoň, uludan dem aldy.—Görgüli aýallaryň köpüsi muňa tap getirmän, balnisa düşüp, iki-üç aýlap damja ukolyň aşagynda ýatýanlaram bar-a!—Şeý diýibem, ol ýola şaýlandy. Howludan çykyp barýarka-da, töwerekdäkiler eşitmez ýaly, Sadaba pyşyrdady.—IÝesiň gelýän zadyň bolsa, bardajyk aýdaý, Sadap, bişirip bererin. Çekinme-de arkaýyn baryber!

Göwreliligi duýmagyň ilkinji pursady Sadaba gaty täsir etdi. Ol Aýjemal gidenden, içerik girdi-de, ýassyga ýüzüni berip, sojap-sojap aglady. Özem näme üçin aglaýanynam bilmedi. Ýöne aglasy gelýärdi. Daş-töwerekde bir ýerde ys bar bolsa, onuň burnuna urýardy. Gözüni açasy gelenokdy. Gözüniň gören zady onuň ýüregini bulaýardy.

Onuň ýanyna az wagtdan Pälwan geldi. Pälwanyň elinde ýüzüne mesge çalnan çörek bardy.

—Seni Enew çagyrýa, eje!—diýip, Pälwan mesgeli çörekden käte bir agyz salyp, dodaklaryny şapbyldadyp durşuna habar berdi.—Basymjak nahar bişir diýýä!

Sadap Pälwana jogap bermäge mejal tapmady. Agzy suwuklykdan doldy. Pälwanyň elindäki mesge onuň gözüne şeýle bir ýürekbulangyç bolup görünýärdi welin, diýip-aýdar ýaly däldi. Sadap Pälwana ilki: «Mesgäni al-da, git basymjak» diýen terzde elini galgatdy. «Hym...» edip seslenip gördi. Ýöne, barybir, Pälwan onuň yşaratlaryna düşünmedi. Çaga süwümsizligi bilen dodaklaryny şapbyldadyp gäwüşedi durdy.

Mesgä uzak seretmäge ýagdaý galmady. Daşaryk atyldy. Köwşüni geýmäge-de howlugyp, aýakýalaňaçlygyna gumak ýer gözlemäge ylgady. Ögäp-ögäp, ysgyn-mydardan gaçdy. Aňyrsy-bärsine geldi. Yzyna dolanyp, öe girmekçi bolanda, onuň öňünde ýene-de Pälwanjyk pete-pet gabat geldi. Özem mesgeli çöregini henizem iýip bolmandy.

—Eje!—diýip, Pälwan ýyrşaryp, Sadaba ýene-de bir zatlar aýtmakçy boldy.

Sadap bu gezek onuň sözüni böldi.

—Pälwan jan, eliňdäkini görkezmesene maňa, bala! Şonyňy iýip boldajyk geläý ýanyma bormy?!—diýip, Pälwanyň mesge çörekli eline seretmejek bolup, ondan ýüzüni sowup gepledi. Öe girmäge howlukdy.

Agaç sekiniň üstünde Sadabyň her bir hereketine gözlerini mölerdip, syn salyp oturan Aýgül gaty çalasynlyk bilen Pälwanyň ýanyna atylyp geldi-de, onuň golundan berk tutdy. Soňam idenekledip, sekä tarap süýredi. Pälwan onuň bolşuna izläp ugrady.

—Men saňa näçe sapar aýtdym şo heleýe «Eje» diýme diýip! Hana, almytyňy aldyň gerek! Gepiňem diňlemedi!—diýip, Aýgül Sadaba eşitdirip jigisine käedi.

«Wah, men ony diňlejek-le, ýaramok-da, Aýgül jan!» diýip, Sadap yzyna gaňrylyp, Aýgüle ýalbaraýasy geldi. Ýöne geplemäge-de, dolanmaga-da onda mejal ýokdy. Ýüregi sogrulyp barýardy. Ol zordan öe girip, bagryny ýassyga berdi. «Eje jan-eý... men näme üçin ikinji gezek äre gaýtdymkam-eý» diýip, kimdir biri bilen gepleşýän ýaly, iňňildäp, aglamaga başlady. «Maňa çaga gerek däl-eý... Beýle ejir bilen çagaly bolunmaly bolsa, bolunmanlar geçsi-in...».

Onuň agysy hiç kime ýetmedi. Hiç kim gelip, onuň başyny sypamady. «Hemme çagalaram şeýle kynlyk bilen döreýärmikä!» diýip, ol birsyhly pikir öwürdi. «Her gezek şeýle ejire döz gelip, birtopar çagany kemala getirýän aýallar-a tüýs gahryman eken!». Birden onuň ýadyna ejesi Abat daýza düşdi. «Wah, ejem ja-an!» diýip, uludan dem alyp, hyýalynda onuň bilen gürleşdi. «Meniň üçin senem şeýle ejirleri çekensiň-ow! Men bolsa nädäýdim seni!».

Gapyda takyrdy peýda boldy. Soň öe Enew girdi. Ol gapynyň agzynda ellerini biline tutup, Sadabyň üstüne gygyrdy:

—Birinjiden-ä, daşarda aýakýalaňaç gezip, öe hapa aýagyň bilen girme! Utanaňokmy! Çagamy sen! Onsoňam, nahar bişir diýdim-ä saňa! Ýa düşünmediksirän bolýaňmy?! Јriň özi gowy-da, hyzmaty erbet bolaýdymy saňa!

—Men ýaramok...—diýip, Sadap mejalsyz seslendi.—Özüň bişiräý nahary!

—Özüm bişirjek bolsam, bi öýde seň nämä geregiň bar!—diýip, Enew öňküsindenem beter gygyrdy.—Şu öýde ýaşajak bolsaň-a, hemme etmeli işleriňi edersiň! Ýogsa-da gelen ýeriňe ugraýmaly borsuň!

Enewiň bolşuna şu gezek Sadabyň diýseň gahary geldi. Oňa her zatlar diýip sögesi gelýärdi. Ýöne mejaly ýokdy. Gep gaýtarmaga-da güýji ýetenokdy. Şonuň üçinem ol sesini çykarmady. Enew bolsa, ýene gygyrdy. Ýene. Sözler hem onuň agzyna yzyny üzmän gelip durdy. Ol Sadaba kän zatlar diýdi. Ýöne Sadap ony gaýdyp diňlemedem. Gulaklaryna barmaklaryny sokdy. Indi Enewiň sesi üzlem-saplam gelýärdi. Özem myňňyldap, ýeriň aşagyndan eşidilýän ýalydy. Onuň dodaklary bir çömmelip, bir ýazylyp gidýärdi. Gözleri hanasyndan çykaýjak bolýardy. «Daş etsin! Şuňa meňzeş çagam bolsa näderkäm?!» diýip, Enewe ýigrenç bilen syn salyp, Sadap pikir öwürdi. Enew gider ýerde gitmänsoň, barmaklaryny gulaklaryndan aýyrman, onuň üstüne gygyrdy:

—Çyk şu ýerden!

Enewe şu sözler ýeterlik boldy. Ol şol pursadyň özünde daşaryk atyldy. Ol çykandanam, daşarda güpür-tapyr ses eşidildi. Soň hem çagalaryň gohy-agysy gelip ugrady.

—O süýdi ýanan bi göwni kem çaga näme etdikä?!—diýip, Ejegül kempiriň sesi geldi.

—Enew eje! Enew eje!—diýip, Aýgüldür Bägülem gygyryp aglaýardy.

«Däli haýranlar! Indi näme gep tapdykalar?!» diýip, Sadap içini gepletdi. Soň ysgynsyz yranyp ýerinden galdy. Onýança-da gapynyň agzynda gözleri gorkuly tegelenen Pälwan peýda boldy.

—Eje! Enew çaşdy!—diýip, ol gözjagazlaryny ýaşlap gepledi.—Men-ä gorkýan!

«Eýýäm nädip çaşdyka?! Çaşar ýaly näme bolduka?!» diýip, Sadap haýran galdy. «Aly köp haramzadalar!» diýibem, ýene içinden sögündi. Ol Pälwanyň başyny sypap, töre geçirdi:

—Gorkma, oglum. Ol oýun eden bolýandyr. Geç, sen şu ýerde oturyber!

—Ol oýun edenok!—diýip, Pälwan gözlerini tegeläp, gorkudan haslap gepledi.—Ol mydama-da çaşýar-a...

Sadap Pälwany töre geçirensoň, özi gapyny çalaja açyp, daşaryk jyklady. Enew işikde birki ädimlikde arkan düşüp ýatyrdy. Iki elini, aýaklaryny tapyrdadyp, ýere urýardy. Agzyndan ak köpük çykýardy. Sadap onuň ýanyna barmaga-da gorkdy. Barmazlygy-da uslyp bilmedi. Onýança aňyrdan Bähbidiň uly maşyny göründi. Bähbit gelensoň, Sadap daşaryk çykyp durmady. Gapyny ýapyp, Pälwanyň ýanyna geçdi.

—Näme boldy?—diýip, Bähbidiň sesi eşidildi.

Oňa Ejegül kempir jogap berdi:

—Öýüme ýedi gapyda ýer tutmadyk şortoýnagy getireňsoň, näme bolar öýdýäň! Enew jan şoň ýanyna girip-çykdy-da, ine, şeýdip ýatyberdi. Bir zat diýip gaharyny getirendir bi çaganyň ol albassy!

Şondan soň: «Elini tut-da, aýagyny tut» boluşdylar. Birdenem ýene Bähbidiň maşyny otlandy. Onuň sesi uzaklaşyp gitdi. Az salymdanam maşyn dolanyp geldi. Aýal maşgalanyň sesi eşidildi:

—Indi gowy bolar, men gowy derman sançdym. Ine, şu tabletkalaram soň berersiňiz!

«Doktor öýdýän!» diýip, Sadap içini gepletdi. Çykyp göräesi geldi. Ýöne Enewe şeýle bir gahary gelýärdi welin, häzir ol ýogalypdyr diýselerem, özüniň onuň ýanyna barjak-barmajakdygyny bilenokdy.

Soňra Bähbidiň doktor bilen sagbollaşýan, Ejegül kempiriň minnetdarlyk bildirýän sesi geldi. Şondan kän wagt geçmänem, Bähbit atylyp öe girdi-de, «sen-men» ýok, Sadabyň gollaryna ýapyşdy. Ony idenekledip, daşaryk çykardy. Tagta sekiniň ýanyna itip goýberdi. Sadap asfaltyň üstüne şarpyldap ýykyldy. Sypjyrylan bolmaga çemeli, goly, maňlaýy erbet awuşady. Ýerinden diklenip, özüni dürsemäge çalyşdy. Onýança Bähbit onuň ýeňsesine ýene bat bilen urup, ony ýene ýere ýazdy.

Öňki çekip oturan azarynyň üstesine, Bähbidiň bu guduz açmasy Sadaba diýseň agyr degdi. Ol şu pursatda Bähbidi öňküsindenem beter ýigrendi. Hatda ondan gowuja ar almak isledi. «Pil-palta ýokmuka?!» diýen pikir bilen töweregine nazar aýlady. Gözüne hiç zat ilmedi. Ol özüniň beýle kemsidilmesine çydap bilmedi:

—Men saňa näme etdim!—diýip, gygyrdy-da, öljeren maňlaýyny tutup aglap ugrady.

Bähbit öňki edişi ýaly edip, äpet gara aýalary bilen onuň agzyny tutdy:

—Goý sesiňi, il eşider!—diýip, azgyryldy. Sadabyň ýakasyndan tutup silkeledi:—Ene Enewe zat diýermiň?!

—Oňa men hiç zat diýmesem näme!—diýip, Sadap aglap oturyşyna nala bilen aýtdy.

Bähbit agzyndan köpük saçdy:

—Ýalan aýtma! Zat diýmedik bolsaň, çaşmazdy ol! Bilip goý, şu günden şeýläk onuň ýeke sözüne ters jogap gaýtarsaň, ýaşatmaryn seni!

Pälwanjyk bir çetde durup: «Eje-e!» diýip aglaýardy. Gyzlar bilen kempir bolsa, hamala, oýna tomaşa edýän ýaly, Bähbidiň Sadaby urşuna hezil edip seredişýärdiler. Enew bir çetde süýnüp ýatyrdy. Ýöne indi el-aýagynam tapyrdadanokdy, agzyndan köpügem saçanokdy. Gözlerini süzüp ýatyrdy. Sadabyň ýüreginde häzir bu maşgala jinnek ýalyjagam ýürek awama ýokdy. Doňupdy. Diňe ýetim gyzlar bilen Pälwanjyga nebsi agyrýardy. Ýogsa ol häzir: «Enew-ä öläýbilseýdir, senem asman paýyňy ýere çekseňem, maňa diýeniňi etdirip bilmersiň!» diýip, Bähbit bilen dikleşäesi gelýärdi. Iň bolman, onuň ýüregini bir agyrdyp galasy gelýärdi. Ýöne Pälwanjyga dözenokdy. Öňem gorkudan gözleri peträn çaganyň kakasyna Sadabam topulaýsa, näme boljagy belli däldi. Pälwanjyk üçin Sadap dilini dişledi. Bähbit näme diýse-de: «Bolýa» diýip baş atdy.

Şeýdibem, ondan sypyp, özüni zordan öe atdy.

Sadap hernäçe ýaramasa-da, naharam bişirmeli boldy, işem etmeli boldy. Agyz-burnuny sarap, telim oturyp, telim turup, nahar bişirdi. Eti gözüni ýumup diýen ýaly dogrady. «Şuny nädip iýip bilýäkäler?» diýip, özem adamlaryň et işip bilşine haýranlar galýardy. Özüniňem şu çaka çenli şeýle ýürekbulangyç görünýän zady nädip iýip bilendigini geňleýärdi. Naharyň duzuny çen bilen atýardy. Datmaga ýagdaýy ýokdy. Agzyna zat atasy gelenokdy. Her nämede bolsa, Sadap indi özi üçin bu maşgaladakylar bilen ylalaşaýmakdan başga alajyň ýoklugyna doly göz ýetirdi.

Şol günüň ertesi süýde gelende, Aýjemal Sadabyň ýüz-gözüni görüp hopukdy.

—Saňa näme boldy, Sadap? Ýüzüň-gözüň sypjyrylyp, pers-ala bolupdyr-la?—diýip, ol howsala bilen sorady.

Sadap oňa jogap bermän, gözlerinden boýur-boýur ýaş dökdi. Aýjemaly hossar tutunyp, sojap-sojap aglady. Eginlerinden dem aldy.

—O meýt urdumy?—diýip, Aýjemal Bähbidiň adyny tutman, ýüzüne agraslyk çaýyp, wakadan habarly ýaly gepledi.—Biz seniň şulara dagy öz razylygyň bilen gelşiňi eşiden pursadymyz haýranlar galdyk, Sadap! Bu meýdi kesilen Bähbit öňki aýalyny dagy urup öldürdi ahyr!

—Hih!—diýip, Sadap Aýjemalyň bu habaryna gorkup, ziňkildäp gitdi.—Şeý diýsene! Men asyl eşitmesem näme ony!

—Eşitmeseň, eşidip goýaý! Maşgalasy düzüw däl-ä bulaň. Heý, gapysyndan gatnaşmaga gelýän goňşy-golam görýäňmi?!

Öz aýagy bilen gelip, şeýle maşgala düşüşine Sadap diýseň gynandy.

—«Ilkim—bagtym, soňkym—görgim» diýip, türkmen ýöne ýere aýtman eken-ow!—diýip, soň ol uludan dem alyp pyşyrdady.—Garamaňlaý bolsaň, bir zat tapylmaly-da hökman!

—Garamaňlaýlykdanam däl ol—diýip, Aýjemal hem uludan dem aldy.—Her näme-de bolsa, ilkije açan gapyňy ýapmajak bolmaly-da!

—Wah...—diýip, Sadap ýene uludan dem aldy.—Meniň ilki gapymam derekli gapy bolmady-da!

—Seň onyňy il-ä öwýä!—diýip, Aýjemal gaşlaryny gerip gepledi.

Aýjemalyň Sylaby tanaýşyna Sadap geň galdy.

—Sen Sylaby nireden tanaýaň?—diýip, howlukmaçlyk bilen sorady.

—Ony tanamaýan barmy!—diýip, Aýjemal badyhowa gepledi.—Hemmelerem tanaýa! Raýkomda oturan adamy kim tanamasyn! Bütin obamyzam saňa haýran galýar. «Şoň ýaly ýigidi taşlap, Bähbit ýaly ýyrtyja gelipdir» diýýä her kim!

—Wah-eý, şeý diýsene!—diýip, Sadap müýnli gepledi.—Men bolsam, meni bu obada hiç kim tananok diýip, begenip ýördüm. Asyl, ile çykarlygym galmady diýsene!

Aýjemal dogumly gepledi:

—Çykybiýrler ile! Näme çykman! Il-günde ärinden aýrylýan gytmy! Jynyň jyňkyryşmasa, aýrylyşmaly bor-da!

—Wah, jynymam jyňkyryşman durmady welin—diýip, Sadap geçen günlerini ýada salyp, ýene gözlerine ýaş aýlady. Dodaklary tirpildäp, gepläp bilmedi.

Aýjemal turmak bilen boldy:

—Hany, goýsana ejizlemäňi! Iş-güýçleriňi bol-da bize bar. Men saňa unaş edip bereýin. Ýüregiňe gowy ýarar. Hem biraz gürrüňleşeris...

«Unaş» sözi Sadaba kem ýaramady. Unaş içse, birneme özüni dürsäýjek ýalydy. Hyklap-çoklap nahar-şamyny etdi. Ýygnamaly-ýuwmaly zatlary ýerbe-er edensoň, Aýjemalyňka bardy. Gapyda jagyl-da-jugul bolşup, çagalar oýnaşyp ýördüler.

Aýjemal aşyny eýýäm taýýarlan eken.

—Sen gowy görersiň öýdüp, noýba-da atdym—diýip, ol Sadaby görenden kesen aşyny göterip, aşhana ugrady.—Sen sekä geçiber. Aşam häzirjek taýýar bolýa!

Içerden Aýjemal bilen deň-duşrak görünýän, orta ýaşlar töweregindäki, garaýagyz gelin çykyp, orta kleýonka ýazdy, saçak, süzme getirdi. Onuň elleri durşy bilen gyzyl-ýaşyl reňk bolup durdy.

—Bu meň eltim, Gurbangül—diýip, Aýjemal ony Sadap bilen tanyşdyrdy.—Hol, Bähbidiň ýanyna käte bir garagäz eşikli baryp, benzin alyp gaýdýandyr-a, ana, şoň aýaly!

—Şeý diýsene!—diýip, Sadap haýran galdy.—Ol adam seň gaýynagaňmy?

—Ýok, ýüwürjim, adamymyň jigisi ol!

Sadap ýene geň galyp, içini çekdi:

—Hih! Ol adam gaty garry görünýär-ä, egbardan düşen ýaly...

—Ah, meňkem bir ýaş görünýän haýran däl-le!—diýip, Aýjemal sesine gahar çaýdy.—Iki dogan bolup, olaň bir-ä tapanyny neşä berýä, birem araga. Onsoň sypat galarmy bularda!

Gurbangülem ýalynly sözleri bilen gürrüňe goşuldy:

—Adam pahyr, türkmençilikde abraýdan düşmäýin diýip çydaýýar-da! Ýogsa bizem gidibermeli bulary taşlap! Gazançlaryndan-a zat göremzok. Boýag boýap, keçe basyp, keçe satyp, çaga ekleýäs. Ine, ellerime bir seret, reňk etden ötüp, süňňüme ýetdi!

—Wah, gideniňde indiki duşjak artyp bulardan ibaly boljakmy diýsene!—diýip, Aýjemal hem gaharly gepledi.—Heý, şü, erkek diýen jynsyň düzüwlisi bir barmyka şu zamanda! Erkekden ýanmaýan, nalamaýan aýal bir barmyka şü dünede!

—Aý, ýokdur-la!—diýip, Gurbangül gahardan titredi.—Öň zamanda-ha her zadam bolsa, daşyňy gorapdyr bular. Indi bolsa, şo-ol mesliklerine çydaman, hokga yzyna hokga çykaryp, gyrlaýjak bolýalar! Wah, bi, erkek diýlen zatlary biz näme üçin gyzkak tanamaýarkak! Näme üçin şulary dagyny söen bolup, şular bilen dagy ýaşamaga razy bolýarkak biz?!

—Şony diýsene gyz!—diýip, Gurbangülüň diýenlerini Aýjemal hezil edip goldady.—Iň gowy diýen erkegiňem kirini ýuwup berip, naharyny bişirmeli! Üstesine-de, näçe hyzmatyny etseňem, taňryýalkasyn almanjyk geçäersiň. Ýagdaý tapsalaram, iňirdejekdirler saňa!

—Wahh!—diýip, Gurbangül agzyndan ýalyn çabratdy.—Özlerem aýalyň edýän ýekeje işine-de çydamazlar! Aýalyň çekýän derdiniň ondan birinem çekip bilmän, jan berer bular. Özlerem gepleseler, hondanbärsi bolşup: «Pylan zady etmedik heleýdir!» diýşenem bolýalar-a! Heleýiň basyp giden yzyna bir degýäňizmi diýsene! Iň bärkijesi, aýalyň çaga zerarly çekýän ejirlerini bir ýekeje sagat çekip görsediler! Bilerdiler onsoň heleý diýlen zadyň neneňsi gaýratly zatdygyny!

—Wah, şü erkeklerden aýallar aýry ýaşamaly diýen düzgün bolaýsady, depsedik barynyň syrtyna köçä garşy!—diýip, Aýjemal uludan dem aldy.—Şonda dagy özlerini oňarman, masgara bolardy bular!.. Menem birinji bolup ärini köçä kowjaklaryň biridirin şonda!

Sadap iki eltiniň erkekler hakdaky pelsepesini hezil edip ýylgyryp diňleýärdi. Şol wagt agaç sekiniň gabat garşysyndaky äpişge şarkyldap açyldy-da, ondan gan-petsiz, agymtyl-ýaşyl sypatly ýüz göründi. Sadap tisginip gitdi.

—Hana, meniň meýdi kesilenim şo! Seret!—diýip, Aýjemal Sadaba pyşyrdady.—Içip-içip, onuň ýüzüniň reňkiniň dagy bolaýanyna seret! Heý, adam sypaty barmy!

—Toba-toba, daş edewersin!—diýip, Sadap eşidiler-eşidilmez gaýtalady.

—Eý! Ýoldaş aýallar!—diýip, Aýjemalyň adamsy içgilidigini mese-mälim bildirip gepledi.—Näme-how! Erkekleri ne beýle püçege çykardyňyz-la?! Erkeksiz ýaşamaly diýen perman dagy bolaýsa, häzir siz ýer ýüzündäki kethudalaryň ýanyna-ha däl, hut hudaýyň ýanyna-da arza gidersiňiz!

Sadap onuň sözlerine tas pyňkyrypdy. Zordan saklandy. Ýöne hezil edip ýyrşardy.

—Wiý, toba, o nejis asyl bizi diňläp oturan bolsa nätjek!—diýip, Gurbangül ýuwaşlyk bilen aýtdy hem-de gaýynagasyny sylap, ýaşmagyny ýaşyndy.

—Ýit-ä, haram alkaş!—diýip, Aýjemal adamsynyň üstüne gygyrdy.—Seniňem bir gepiň bormy! Ýatyber gömül-de!

Aýjemalyň adamsy aýalyna barmagyny çommaltdy:

—Erkeklere dil ýetirmän oturyň! Olarsyz siz ýaşap bilmeýäňiz-ä! Häzir senem, eger men taşlap gidäýsem, göni arz etmäge ylgarsyň! Ýa-da hol, käbir aýallaň edişi ýaly «Meni adamym taşlap gitdi, kömek ediň!» diýip, gazete hat ýazarsyň! Hymm! Gazetiň kömek etmeýänini bilseňem, ýazarsyň!

—Ýit! Ýit!—diýip, Aýjemal ýene gygyrdy.—Bar, çüýşäň bilen boluber!

Şondan soň Aýjemalyň adamsy äpişgäni ýapmak bilen başagaý boldy. Özem hysyrdanyp durşuna hüňürdisini goýmady.

—Biriňizem oňmaýaňyz erkeksiz, ýekgejäňizem! Men aýal diýen millete beletdirin. Şo boluşlaryna olar erkeklere dilem ýetirjekmişler-ä!—Şeý diýdi-de, ol hüňürdisiniň yzyny aýdyma ýazdyrdy.—Meniň Aýjemalym gymmat bahaly, tylladandyr köwüşiniň nahaly...—Ol şundan artyk aýdym hem aýtmady. Јpişgäni jebis ýapyp, aýna ýüzüni ýaplap gygyrdy.—Wah, şü meň aýalym ýaly gowy aýal-a dünede ýokdur-how! Birazajyk pul ýygnap bilsem, muň ejesine ýene birnemejik galyň eltip berjek men!

Birdenem ol güpürdäp, diňarkanlygyna ýykylyp gitdi.

Aýjemalyň adamsy gözden ýitensoň, Sadap çydap bilmän pyňkyrdy. Onuň gülküsine Aýjemal bilen Gurbangülem goşuldy.

—Her kimem özüni aklajag-ow bi zamanda!—diýip, Aýjemal gülküden ýaşaran gözlerini süpürip, aşhana ugrady.—Ýüregimiz-ä gowzatdyk birneme. Indi aş içäýsegem bor. Bişendir.

Aýjemal çagalary çagyryp, kölegä düşek atyp, ilki bilen olara aş guýup berdi. Soňra özlerine guýdy.

—Men ol meýdime-de äkidip geleýin!—diýip, bir jamy hem öe alyp gitdi.—Her zadam bolsa, çagalaň kakasydyr!

—Ine, şeýdip, «çagalaň kakasy» diýe-diýe, biz olara eglişik edip, başyna gidiräýýäs-dä!—diýip, Gurbangül uludan dem aldy.—Biziň türkmençiligimiz-dä! Birki gezek bekje durupjyk, burnundan bulak getirseň-ä, düzelmeklerem mümkin ýogsa bulaň!

—Düzelesi ýog-eý!—diýip, içerden çykan Aýjemal eltisine närazylyk bildirdi.—Hana, gaýynenem pahyr gaýynatamy balnislere-de dykdyryp çyk-da, içmesini goýdurjak bolup! Heý, haýyr etdimi?! Gaýynatamyň ölümem içgiden bolmadymy näme!

—Hawa-da!—diýip, uludan dem alan Gurbangül eltisi bilen ylalaşdy.—Gaýynenem pahyryň içini-hä çüýredipdi o bende-de! Gaýynenemem şol sebäpli ölüp gitd-ä içini-bagryny çüýredip... Seňkem näme... Atasynyň kärini dowam etme kemini-hä goýanok. Magazinde on bäş gün ismenjigini geçirip gelýä-de, galan on bäş gününiň baryny içip otyr-a hana!

—Hany, aş içeliň-le!—diýip, Aýjemal eline agaç çemçäni aldy-da, erkekler hakdaky gürrüňi goýbolsun etdi.—Gabyr bolsun-la şolar!

Süzmelenen unaş Sadaba kem ýaramady. Gözi ýerine gelip, güýjüne güýç goşulan ýaly boldy. Unaş içilip, saçak ýygnalansoň, Gurbangül boýagynyň ugruna turdy. Sadap Aýjemal bilen ikiçäk galdy. Sadap hiç kime aýtmazlygy boýnuna goýup, özüniň Sylap bilen geçen günleri hakda Aýjemala birin-birin gürrüň berdi. Gözüni ýaşlady.

—Wah, gaýtmaly däl ekeniň!—diýip, Aýjemal gynanç bilen başyny ýaýkady. —Özi doktorda işläp, seniň ol Sura daýza diýýäniňem näteňet eken. Sylap bir gaharlanardy, bir goýardy. Onuň ýagdaýyny ejeň daga-da, gaýynlaryňa-da, doktora-da hökman ýetirmeli ekeniň. Heý, beýle syram bir gizläp bolarmy! Ol hökman baglydyr! Başga zat däldir. Käbir oglanlar şeýle ýagdaýda özlerinden bütinleý göwünlerini geçirip, bejerilmez derde ýolugaýdymmykam diýip gorkýarlar. Ile syryny aýan etmekden gorkýarlar. Şeýdibem, olar özlerini betbagtçylyga sezewar edýänlerini bilenoklar. Her näme-de bolsa, ähli dert doktora-da, hossara-da aýdylsa ýagşy ahyry!

Şeý diýip, Aýjemal Sadabyň ýaraly ýüregini ýene gozgady. Soň bolsa özüniň Sylabyň ýagdaýy ýaly ýagdaýa düşen bir oglany tanaýanlygy hakda täsin gürrüňi aýdyp berdi:

—Ol oglan hem ilki utanyp, alty-edi ýyllap gezipdir sessiz. Soň doktora ýüz tutupdyr welin, düzelip gidiberipdir şol oglan-a. Onuň oglam boldy!

—Wah!—diýip, Sadap arman çekdi.—Men näme üçin dymyp gezdimkäm! Näme üçin seň ýaly adamlar maňa öň sataşaýmadyka, Aýjemal!

—Hawa-da, adamlaram hil-hil bolýa-da!—diýip, Aýjemal Sadabyň ilki bagtynyň bozulanyna gynanmak gynandy.—Olaryň durmuşa akyl ýetirişlerem aýry-aýry. Kä kişiler adama ýagşylyk edýämikäm diýip, olara bütinleý ters zat öwredýändiklerini bilenoklar-da! Ine, seniň Sura daýzaňam şeýle adamlardan bolupdyr. Ýöne şeýle adamlar beýle syry, adamlaryň ykbalyna mese-mälim täsir etjek syry gizlemänjik, başgalar bilenem geňeşip göräýmeli welin... Elbetde, «Bir kelleden iki kelle» diýipdirler!

Ikisem az salym gussa bilen dymdylar. Öz düneleriniň aladasy bilen pikire batdylar. Ümsümligi ýene Aýjemal bozdy:

—Sylap ýaly gowy ýigitden aýrylyşmaly däl ekeniň. Il-ä äre çaga üçin, nesil öndürip, ile goşulmak üçin barýa. Bir saý-sebäp bilen çagalam bolupsyň-a. Çagaň barka dagy, heý, şü erkek diýen jyns üçin öý bozmak akyla sygjak zatmy! Onda-da Bähbit ýaly haramzada üçin!

—Wah, men onuň haramzadadygyny nä bilipdirin öň! Onsoňam, adam diýeniň çig süýt emen-dä. Käteler kör bolar eken, dogan! Görmeli zady gözi görmese, kä kişiniň akyly diýlene ýetmez eken—diýip, Sadap gynançly gepledi.—Ýogsa ejem dagam kän aýtdy-la. Diňlemedim. Wah, iň bolman, çaga diýen zadyň şeýle kyn ejir bilen döreýänini öň bilen bolsamam, ömür aýagymy är diýip çekmezdim!
Dowamy bar.