Мен инди 9 йыл бәри өзүмиң сөвда ишлерим билен багланышыклы Түркие, БАЭ, Хытай ялы дөвлетлере ызыгидерли гатнаярын. Шол юртлардан эгин-эшик хем-де халкымызың гүндеки сарп эдйән бейлеки харытларыны гетирип, ерли сөвда билен мешгулланян телекечилере пайлаярын. Юрдумыздакы телекечилери голдамага гөнүкдирилен дөвлет дереҗесиндәки канунларың мениң ялы үстүнликли телекечилериң көпелмегине, оларың телекечилик ишинде тәзе сепгитлере етмегине себәп боляндыгына аңры яны билен дүшүнендигим үчин, шу шертлерден пейдаланып, диңе хыҗувлы ишлемек галяр. Шонуң билен бир хатарда, телекечилик ишлеринден башга окув максатлары билен дашары юртлара гиден ве шол ерде окаян көп санлы яшларымызың хем эсасан юрдумызың ве халкымызың абрайына шикес етирмән, даш-төверекдәки дүрли хили адамлара кән гошулышман, өз окувлары билен болуп йөрмеклериниң шаяды боляндыгым себәпли, бу ягдай хем менде говы дуйгулары дөредйәр. Йөне кәбир баран дөвлетлеримизде, эсасанам Түркиеде шол ере газанч этмек максады билен барян кәбир раятларымыз барада гөрйән ве эшидйән затларымыз бизде нәрахатлык дуйгусыны дөредйәр. Хас такыгы, бирнәче йыл мундан озал раятларымыз тарапындан дашары юртлара, эсасанам Түркийә дүрли ишлерде газанч этмек максады билен гитмек ёң (ягны «мода») болды. Йөне соңкы йылларда муңа баш гошан раятларымызың хакыкы ягдая, ягны хич ерде-де «Еңил зәхметиң, көп пулуң» ёкдугына гөз етирмеклери нетиҗесинде оларың саны хәзир үзүл-кесил азалды. Догры, бу ерден ресми тертипде гидип, шол ере барансоңлар ерли виза алып, дүрли ерлерде арасса ишләп, ислән вагтлары Түркменистана гелип-гидип йөренлерем бар. Йөне алдава дүшйәнлери, җебир-сүтеме сезевар болянлары хем энтек аз дәл. Ягны, олар эдара-кәрханаларда, фирмаларда я-да шахсы өйлерде гаравул, багбан, малдар, сатыҗы, гүлчи, официант, лифтёр, агач уссасы, демирчи, энеке, хызматкәр, тәмизлейҗи болуп ишлейәрлер. Оларың кәбирлери билен гүррүңдешликде илинден, юрдундан, хоссарларындан җыда дүшүп алян айлык хакларының болса 300-700 американ доллары аралыгындадыгыны айдярлар. Асуда юрдумызда ортача айлык хакының ёкарда гөркезиленден пес дәлдигини, хат-да хусусы фирмаларда ишлейән раятларымызың мундан хем көп пул газаняндыгыны хер ким билйәр ахырын. Ишлемек үчин Түркийә гидйән раятларымызың көпүси шол ерде биканун яшамак билен хич-хили ресмилешдирилмедик, ылалашыксыз ве әтиячландырмасыз хусусы өйлерде, дүканларда, мыхманханаларда, завод-фабриклерде агыр шертлерде ишлейәндиклери себәпли көпүси айлык хакларыны алып билмән, хат-да хич-киме арз хем эдип билмән, ызларына гайдярлар. Шол раятларымызың кәбирлери дүрли җенаятлары этмекде гүманланып ерли хукук горайҗы органлары тарапындан сакланып, җенаят җогапкәрчилигине чекилйәр, көпүси болса дүрли зорлуклара душ боляр, хат-да җанларына каст эдилйән халатларына хем көп габат гелинйәр. Яш гелин-гызларың кәбирлериниң болса көпленч халатда кесеки юртда меҗбуры я-да алдав ёллары аркалы эллеринден паспортлары алнып, җелепчилиге сезевар эдилйәндиклери хас хем гынандырыҗы болуп дуряр. Түркиеде ишлейән раятларымызың бирнәчеси шол ерде ерли полиция ишгәрлеринден гачып, паспортларыны гизләп ишлейәрлер. Оларың әхлиси диен ялы хусусы иш ерлеринде ишләнсонлар Түркийәниң Гарашсызлык гүни я-да Гурбан байрамы болаймаса йылың галан бөлегини дынч алышсыз, гүнүң 12 сагадында ишлемеклиге межбур эдилйәр. Соңлугы билен болса оларың әхлиси диен ялы Түркийәниң чәгинден ковлуп чыкарыляр. Ковлуп чыкарылан раятларымызың болса, Туркменистана гелен сонлар канун ве дүзгүн-тертип бозуҗы хөкмүнде 5 йыл юртдан чыкмаклары чәклендирилйәр. Юртдан чыкмаклары гадаган эдилен кәбир раятларымыз болса, өзлериниң гелҗекки ыкбаллары барада пикир этмән, башга бириниң паспортлары билен я-да хич-хили паспортсыз гизленип ишлемек үчин тәзеден Түркийә гитмәге сынанышярлар. Бу доганларымыз хачанда бир гүн биканун херекетлери үчин җогап берҗекдиклери, эден этмишлериниң гара тегмил болуп гелҗекги несиллерине зыянының дегҗекдиги барада пикир этмеклерини ятладасым гелйәр. Ата-бабаларымыздан бизе мирас галан: «Өзге юртда ша боландан, өз юрдуңда геда бол» дийлен бейлеки халкалара хем нусгавы пәхим-пайхасларымызы ёкарда белленип гечилен раятларымызың унутмазлыгыны йүрегим билен ислейәндигими сөзүмиң ахырында белләсим гелйәр.