Ha­zar we Ýa­kyn Gün­do­gar se­bi­tin­dä­ki te­bi­gy ga­zy Tür­ki­ýä­niň üs­ti bi­len Ýew­ro­pa ýe­tir­jek “Na­buk­ko” tas­la­ma­syn­da hö­kü­me­ta­ra yla­la­şy­gy­na gol çe­kil­di. Hemmeden beter kim begenýär? M. Saakaşwili Tür­ki­ýä­niň gün­do­gar ser­he­tin­den baş­lap Awst­ri­ýa çen­li uzap git­jek 3 300 ki­lo­metr­lik uly tas­la­ma bi­len bag­la­ny­şyk­ly hö­kü­me­ta­ra yla­la­şy­gy­na Tür­ki­ýä­niň hö­kü­met baş­ly­gy Re­jep Taý­ýip Er­do­gan, Awst­ri­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Wer­ner Feý­mann, Bol­ga­ri­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Ser­geý Sta­ni­sew, Weng­ri­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Gor­don Baj­nai, Ru­my­ni­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Emil Boç we Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy Jo­ze Ma­nuel Bar­ro­zo da­gy­lar gol çek­di­ler. Er­do­gan gol çe­kiş­lik da­ba­ra­sy­ny ta­ry­hy ädim hök­mün­de hä­si­ýet­len­dir­mek bi­len, “Na­buk­ko­nyň” Azi­ýa­dan Ýew­ro­pa uzan hyz­mat­daş­lyk plat­for­my bol­jak­dy­gy­ny aýt­dy. Er­do­gan tas­la­ma­nyň “düýş” diý­lip hä­si­ýet­len­di­ril­me­gi­ne gar­şy çyk­dy: “Wag­tyn­da Ba­ku-Tbi­li­si-Jeý­han tas­la­ma­sy hem düýş diý­lip tes­wir­le­nen­di­gi­ni ýat­dan çy­kar­ma­lyň! “Na­buk­ko” ters tes­wir­le­ri bo­şa çy­kar­jak ba­şar­nyk­ly­ly­gyň he­ka­ýa­sy bo­lar”. Er­do­gan azer­baý­jan, türk­men, yrak, si­ri­ýa we mü­sür ga­zy­ny Ýew­ro­pa ýe­tir­jek tas­la­ma Rus­si­ýa­dyr Eý­ra­nyň hem gat­na­şyp bil­jek­di­gi­ni mä­lim et­di. Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy Bar­ro­za hem tas­la­ma­nyň äh­mi­ýe­ti ba­ra­da du­rup geç­mek bi­len gaz ön­dür­ýän ýurt­la­ra ýüz­le­nip: “Te­bi­gy ga­zy­ňy­zy sa­tyn al­ma­ga taý­ýar­dy­rys” diý­di. Asy­ryň tas­la­ma­sy üçin ge­çi­ri­len da­ba­ra 16 ýurt­dan pre­zi­dent, hö­kü­met baş­ly­gy we mi­nistr de­re­je­sin­de yg­ty­ýar­ly­lar gat­naş­dylar.Tür­ki­ýä­niň bu tas­la­ma­ny il­ki­baş­dan gol­dap gel­ýän­di­gi­ni ýat­la­dan Er­do­gan mun­da­n beý­läk hem yzy­gi­der­li gol­da­jak­dyk­la­ry­ny mä­lim et­di. Tas­la­ma­nyň Tür­ki­ýe­dir Ýew­ro­pa­nyň ener­gi­ýa bo­lan ýo­kar­la­nan is­leg­le­ri­niň ber­jaý edil­me­gi­ne ön­jeý­li go­şant goş­jak­dy­gy­ny nyg­tan Er­do­gan tas­la­ma­nyň il­kin­ji ýyl­lar­da di­ňe azerbaý­jan ga­zy­ny ak­dyr­ma­gy göz öňünde tu­tan­dy­gy­na ün­si çek­di. Tür­ki­ýä­niň hö­kü­met baş­ly­gy: “In­di­ki tap­gyr­lar­da Türk­me­nis­ta­nyň, Yra­gyň, Si­ri­ýa­nyň, Mü­sü­riň te­bi­gy ga­zy­ny “Na­buk­ko­dan” ak­dyr­ma­gy ar­zuw ed­ýä­ris. Şert­ler ga­bat ge­len ýag­da­ýyn­da eý­ran ga­zy bi­len bir­lik­de, bel­ki-de rus te­bi­gy ga­zy­ny hem “Na­buk­ko­nyň” üs­ti bi­len Ýew­ro­pa ak­dyr­mak müm­kin bo­lar” diý­di. Gol çe­ki­len hö­kü­me­ta­ra yla­la­şyk bi­len bir­lik­de tas­la­ma­nyň hu­kuk esas­la­ry­nyň iş­le­nip gu­ta­ryl­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len il­kin­ji we iň äh­mi­ýet­li ädim­le­riň bi­ri­niň ädi­len­di­gi­ni nyg­tan Er­do­gan bu tap­gy­ra uzak wagt­lyk gep­le­şik­le­riň üs­tün­den ge­çi­lip gel­nen­di­gi­ni mä­lim et­di. Bu gol çe­kiş­lik bi­len hu­kuk esas­la­ry­nyň ta­mam­lan­ma­jak­dy­gy­ny, mun­da­n soň­ky tap­gyr­da tas­la­ma­nyň eýe­si bo­lan “Na­buk­ko” hal­ka­ra şe­re­ke­ti­niň de­giş­li ýurt­la­ryň her bi­ri bi­len tas­la­ma gol­daw ber­mek ba­bat­da­ky yla­la­şy­gy ga­zan­mak üçin gep­le­şik­le­ri ge­çi­rip baş­la­jak­dy­gy­ny ha­bar ber­di. Bu gep­le­şik­le­riň hem 6 aýyň do­wa­myn­da ta­mam­lan­jak­dy­gy­ny aý­dan Er­do­gan hu­kuk esas­la­ry ba­bat­da­ky iş­ler bi­len bir wag­tyň özün­de gaz­ge­çi­ri­ji­ni çeş­me bi­len üp­jün et­mek ba­bat­da­ky iş­le­riň hem al­nyp ba­ryl­ýan­dy­gy­ny mä­lim et­di. Er­do­gan: “Biz de­giş­li döw­let­ler bo­lup tas­la­ma­nyň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi ba­bat­da anyk ädim­le­ri ät­di­gi­miz­çe gaz ön­dü­ri­ji ýurt­la­ryň hem “Na­buk­ka” bo­lan gy­zyk­lan­ma­sy­nyň art­jak­dy­gy­na umyt bag­la­ýa­ryn” diý­di.Gaz­ge­çi­ri­ji­niň ma­ýa go­ýum­la­ry hö­wes­len­di­ri­ler “Na­buk­ko” tas­la­ma­sy bi­len bag­la­ny­şyk­ly yla­la­şy­ga ta­rap bo­lan Awst­ri­ýa, Bol­ga­ri­ýa, Weng­ri­ýa, Ru­my­ni­ýa we Tür­ki­ýe bi­le­lik­dä­ki jar­na­ma­ny çap et­di. Te­bi­gy ga­zyň howp­syz we yzy­gi­der gör­nüş­de ta­rap döw­let­le­riň çäk­le­rin­den ak­dy­ryl­ma­gy­ny üp­jün et­jek “Na­buk­ko” gaz­ge­çi­riş ul­ga­my­nyň hö­wes­len­di­ril­me­gin­de, ös­dü­ril­me­gin­de, gur­lu­şy­gy­nyň we işe gi­ri­zil­me­gi­niň tiz­leş­di­ril­me­gin­de hyz­mat­daş­lyk et­mä­ge bo­lan mä­täç­li­ge ün­si çe­ken ta­rap­lar, tas­la­ma gö­nük­di­ri­len ma­ýa go­ýum­la­ry­ny hö­wes­len­dir­mek ba­ra­da­ky pi­kir­le­ri­ni or­ta at­dy. Bi­le­lik­dä­ki be­ýa­na­ta ta­rap döw­let­le­riň hö­kü­met baş­lyk­la­ry ta­ra­pyn­dan gol çe­kil­di. Tas­la­ma bi­len bag­la­ny­şyk­ly wa­da­la­ry­ny tas­syk­lan ta­rap­lar şu me­se­le­le­ri bi­le­lik­de mä­lim et­di: “Ta­rap döw­let­ler “Na­buk­ko” tas­la­ma­sy bi­len bag­la­ny­şyk­ly yla­la­şy­gyň mak­sa­dy­na päs­gel be­rip bil­jek he­re­ket­ler­den ga­ça du­rar. Yla­la­şy­gyň müm­kin bo­lan iň gys­ga wag­tyň do­wa­myn­da güý­je gir­me­gi üçin içer­ki hu­ku­ga de­giş­li ze­rur­lyk­la­ryň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi­ne ze­rur bo­lan äh­li ädim­le­ri ät­mä­ge ta­gal­la eder. Al­ty aýyň do­wa­myn­da “Na­buk­ko” hal­ka­ra şe­re­ke­ti bi­len Tas­la­ma gol­daw ber­mek ba­ra­da­ky yla­la­şy­gy ýe­ri­ne ýe­tir­mek üçin müm­kin bo­lan äh­li ta­gal­la­la­ry eder”. Haý­sy li­der na­me diý­di? Ma­li­ki: 15 mil­liard kub metr gaz be­rmegi meýil ed­ýä­ris“Na­buk­ko” te­bi­gy gaz ge­çi­ri­ji­si tas­la­ma­sy­nyň gol çek­mek da­ba­ra­sy­na taý­ýar­laý­jy yurt hök­mün­de ça­gy­ry­lan Yra­gyň hö­kü­met baş­ly­gy Nu­ry El Ma­li­ki Yra­gyň “Na­buk­ka” her ýyl­da 15 mil­liard kub metr te­bi­gy gaz ber­me­gi me­ýil ed­ýän­di­gi­ni aýt­dy. Ma­li­ki Yra­gyň yk­dy­sa­dy dur­nuk­ly­ly­ga go­şant goş­ma­ga äh­mi­ýet ber­ýän­di­gi­ni mä­lim et­mek bi­len, Me­so­po­ta­mi­ýa­da­ky baý­ly­gyň ak­dy­ryl­ma­gyn­dan ho­şal­dyk­la­ry­ny nyg­ta­dy. Bu tas­la­ma Yra­gyň hem ta­rap bol­mak is­le­ýän­di­gi­ni we ga­zyň muk­da­ry­ny kö­pel­dip bil­jek­dik­le­ri nyg­tan Ma­li­ki dün­ýä ýurt­la­ry­ny bi­ri-bi­ri bi­len bag­la­nyş­dyr­ýan yk­dy­sa­dy ul­ga­myň için­de bol­mak is­le­ýän­dik­le­ri­ni aýt­dy. Saa­kaş­wi­li: Ýü­pek ýo­ly tä­ze­den dur­mu­şa geç­diGür­jüs­ta­nyň pre­zi­den­ti Mi­hail Saa­kaş­wi­li ener­gi­ýa­nyň bu gün äh­mi­ýet­li gal­ky­nyş ul­ga­my bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny mä­lim et­mek bi­len, çeş­me­le­riň dür­lü­li­gi­niň üp­jün edil­me­gi­niň ze­rur­dy­gy­ny we bu ba­bat­da “Na­buk­ko­nyň” hem çu­da äh­mi­ýet­li­di­gi­ni nyg­ta­dy. “Na­buk­ko taý­syz bir tas­la­ma” di­ýen Saa­kaş­wi­li, beý­le uly tas­la­ma ba­ra­da öň gür­rüň hem et­me­giň hem müm­kin bol­man­dy­gy­ny aýt­dy. Gür­jüs­ta­nyň ener­gi­ýa bi­len sy­ýa­sa­ty bi­ri-bi­rin­den aý­ry tut­ýan­dy­gy­ny aý­dan Saa­kaş­wi­li “Na­buk­ko ar­ka­ly ta­ry­hy ýü­pek ýo­ly tä­ze­den dur­mu­şa ge­çi­ril­di” diý­di. Feý­mann: Do­ly gol­da­ýa­rys, ju­da ho­şal­dy­rynAwst­ri­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Wer­ner Feý­mann öz ýur­du­nyň bu tas­la­ma­ny do­ly gol­da­ýan­dy­gy­ny aýt­dy. Feý­mann “Na­buk­ko­nyň” mer­ke­zi­niň We­na­da ýer­leş­ýän­di­gi­ni, hö­kü­me­ta­ra yla­la­şy­gy­nyň We­na­da ba­şa ba­ran­dy­gy­ny ýat­lat­dy. Ýew­ro­pa­nyň ener­gi­ýa üp­jün­çi­li­gin­dä­ki inf­rast­ruk­tu­rasy ba­bat­da bu gaz­ge­çi­ri­ji­si­niň uly äh­mi­ýe­te eýe­di­gi­ni nyg­tan Feý­mann, bu tas­la­ma­nyň ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň dür­lü­li­gi ba­bat­da-da äh­mi­ýet­li­di­gi­ni aýt­dy. Ýew­ro­pa­nyň ener­gi­ýa bo­lan is­le­gi­niň gel­jek ýyl­lar­da has-da art­jak­dy­gyna ün­si çe­ken Feý­mann ener­gi­ýa bo­lan je­mi is­le­giň üç­den bir bö­le­gi­niň te­bi­gy ga­za bo­lan is­leg­den yba­rat bol­jak­dy­gy­ny nyg­ta­dy. Baj­nai: ÝB-niň ta­ry­hyn­da gö­rül­me­dik tas­la­ma Weng­ri­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Gor­don Baj­nai “Na­buk­ko” tas­la­ma­sy­nyň tä­si­ri­niň di­ňe bir gaz­ge­çi­ri­jä gaz ak­dyr­mak bi­len çäk­len­me­jek­di­gi­ni, onuň tä­sir­le­ri­niň has uly bol­jak­dy­gy­ny aýt­dy. Çy­ky­şyn­da Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy Jo­ze Ma­nuel Bar­ro­zo­dyr onuň bi­len ge­len to­pa­ra hem min­net­dar­lyk bil­di­ren Baj­nai, bu tas­la­ma­nyň ÝB-niň ta­ry­hyn­da he­niz gö­rül­me­dik, ju­da çyl­şy­rym­ly tas­la­ma­dy­gy­ny, ju­da dür­li ýa­ran­la­ry­nyň bar­dy­gy­ny nyg­ta­dy. Boç: Tür­ki­ýe ener­gi­ýa howp­suz­ly­gy üçin äh­mi­ýet­li ýa­ranRu­my­ni­ýa­nyň hö­kü­met baş­ly­gy Emil Koç hem Ýew­ro­pa­nyň şu ýy­lyň ba­şyn­dan bä­ri ener­gi­ýa çök­gün­li­gi bi­len ýüz­be-ýüz ga­lan­dy­gy­na ün­si çek­mek bi­len, şu jäht­den ener­gi­ýa me­se­le­si­niň öz­le­ri üçin ju­da äh­mi­ýet­li­di­gi­ni nyg­ta­dy. Tür­ki­ýä­niň ÝB-dir Ýew­ro­pa­nyň ener­gi­ýa howp­suz­ly­gy üçin ju­da äh­mi­ýet­li ýa­ran­dy­gy­ny aý­dan Boç, “Na­buk­ko­nyň” yk­dy­sa­dy ta­ra­py­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy­nyň-da äh­mi­ýet­li­di­gi­ni, hal­ka­ra ma­li­ýe gu­ra­ma­la­ry­nyň gol­da­wy­na mä­täç­lik çe­kil­jek­di­gi­ni nyg­ta­dy. Boç gat­na­şy­jy ýurt­la­ryň tas­la­ma gol­daw ber­jek­dik­le­ri ba­bat­da­ky söz­le­ri­ne ün­si çek­mek bi­len, bu gol­da­wyň we yla­la­şyk ga­za­ny­lan umu­my çäk­le­riň tas­la­ma­nyň dur­mu­şa geç­me­gi­ni gel­jek­ki tap­gyr­lar­da tiz­leş­dir­jek­di­gi­ni aýt­dy.Ýygnaga 5 hökümet başlygy, 1 prezident gatnaşdy Gol çe­kiş­lik da­ba­ra­syn­dan soň­ra ýa­dy­gär­lik üçin su­ra­ta dü­şül­di. Su­rat­da şu adam­lar şe­kil­len­di: Tür­ki­ýe­den hö­kü­met baş­ly­gy Re­jep Taý­ýip Er­do­gan, ener­ge­ti­ka mi­nist­ri Ta­ner Ýyl­dyz, da­şa­ry iş­ler mi­nist­ri Ah­met Da­wu­tog­ly, Awst­ri­ýa­dan hö­kü­met baş­ly­gy Wer­ner Feý­mann, fe­de­ral yk­dy­sa­dy mi­nist­ri Rein­hold Mit­ter­leh­ner, Azer­baý­jan­dan ener­ge­ti­ka mi­nist­ri Na­tik Aly­ýew, Bol­ga­ri­ýa­dan hö­kü­met baş­ly­gy Ser­geý Sta­ni­şew, ener­ge­ti­ka mi­nist­ri Pe­tar Di­mit­row, Gür­jüs­tan­dan pre­zi­dent Mi­hail Saa­kaş­wi­li, ener­ge­ti­ka mi­nist­ri Alek­sandr Ke­ta­gu­ri, Yrak­dan hö­kü­met baş­ly­gy Nu­ri El Ma­li­ki, Şwe­si­ýa­dan ÝB-niň dö­wür­le­ýin baş­lyk­ly­gy­nyň yg­ty­ýar­ly­sy Mi­hail Eriks­son, Weng­ri­ýa­dan hö­kü­met baş­ly­gy Gor­don Baj­nai, ener­ge­ti­ka mi­nist­ri Pe­ter Ho­nig, Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň baş­ly­gy Ma­nuel Bar­ro­zo, Ýew­ro­ko­mis­si­ýa­nyň ener­ge­ti­ka bo­ýun­ça ko­mis­sa­ry And­ris Pie­balgs, Ger­ma­ni­ýa­dan döw­let sekre­ta­ry Jo­hen Ho­mann, Mü­sür­den ne­bit mi­nist­ri Se­mih Feh­mi, Ru­my­ni­ýa­dan hö­kü­met baş­ly­gy Emil Boç, yk­dy­sa­dyýet mi­nist­ri Ad­rian Wi­dea­nu, Si­ri­ýa­dan ne­bit min­ist­ri Su­fian Al-Al­lao, Ýew­ro­pa­nyň ösüş we abat­la­ýyş ban­ky­nyň di­rek­to­ry Ri­çar­do Pu­li­ti, Ýew­ro­pa­nyň ma­ýa go­ýum ban­ky­nyň di­rekto­ry To­mas Ba­ret, “Na­buk­ko” hal­ka­ra şe­re­ke­ti­niň ug­ruk­dy­ryş ko­mi­te­ti­niň baş­ly­gy Wer­ner Auli we ABŞ-nyň Ýew­ra­zi­ýa­nyň ener­gi­ýa­sy bo­ýun­ça ýö­ri­te we­ki­li, adat­dan da­şa­ry we do­ly yg­ty­ýar­ly il­çi Ri­çard Mor­nings­tar.