soň­ky ýyl­lar­da meş­hur şa­hy­ry­myz gur­ban­na­zar ezi­zo­wyň şy­ry­ýet dün­ýä­si bi­len iç­gin gy­zyk­lan­ýan­la­ryň bar­ha art­ýan­dy­gy äş­gär du­ýul­ýar. mu­ňa ze­hin­li şa­hy­ry­my­zyň goş­gu­la­ry­nyň ge­çen asy­ryň soň­ky on­ýyl­ly­gyn­da 2 ge­zek, soň­ky 4 ýy­lyň do­wa­myn­da bol­sa 2 ge­zek (2007-nji, 2011-nji ýyl­lar­da) köp­çü­lik­le­ýin ne­şir edi­len­di­gem anyk şa­ýat­lyk ed­ýär. soň­ky ýyl­lar­da met­bu­ga­ty­myz­da şa­hy­ryň şah­sy­ýe­ti, şyg­ry­ýet dün­ýä­si ba­ra­da ýa­zyl­ýan ýat­la­ma­lar­dyr ede­bi ma­ka­la­la­ryň, der­ňew­le­riň sa­nam art­mak bi­len bol­dy. ta­lyp ýaş­lar, mek­dep okuw­çy­la­ry, ýaş şa­hyr­lar bi­len du­şu­şyk­lar­da gur­ban­na­za­ryň şah­sy­ýe­ti, şy­gyr­la­ry ba­ra­da so­wal ba­ry­ny ber­ýär­ler. şeý­le du­şu­şyk­lar ma­ha­lyn­da gur­ban­na­zar şa­hy­ryň he­niz ýa­ňy 30 ýa­şan ma­hal­la­ryn­da: me­niň öz ýa­şy­ma uly ba­ham ýok, oň ba­ha­syn kes­git­le­jek za­man bar – di­ýip, şeý­le we­li­lik bi­len aý­dan­dy­gy ýa­dy­ňa dü­şüp, onuň özü­niň ede­bi yk­ba­ly­ny şeý­le öňün­den gö­rüp bi­len­di­gi­ne haý­ran gal­ýar­syň. hor­mat­ly pre­zi­den­ti­miz gurbanguly berdimuhamedowyň yg­lan eden tä­ze gal­ky­nyş­lar we be­ýik öz­gert­me­ler za­ma­na­sy­nyň bi­ze peş­geş be­ren şeý­le bir aja­ýyp ýag­da­ýam bi­ziň be­ýik şah­sy­ýet­le­ri­mi­ze buý­san­jy­my­zy, ola­ryň dö­re­di­ji­lik­le­ri­ni iç­gin öw­ren­mek­li­ge bo­lan küý­se­gi­mi­zi ha­sam art­dy­ran­ly­gydyr. hor­mat­ly pre­zi­den­ti­mi­ziň ýa­kyn­dan ala­da et­me­gin­de gö­zel paý­tag­ty­my­zyň mer­ke­zin­de mer­ke­zi azi­ýa­da de­ňi-ta­ýy bol­ma­dyk “yl­ham” se­ýil­gä­hi­niň gur­lup, ol ge­lim-gi­dim­li ýer­de türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň, sun­ga­ty­nyň, me­de­ni­ýe­ti­niň be­lent şah­sy­ýet­le­ri­niň ho­wa­la­nyp du­ran heý­kel­le­ri­niň otur­dyl­ma­gy za­ma­na­my­zyň bag­ty­ýar ne­sil­le­ri­niň ola­ra goý­ýan be­lent sar­pa­la­ry­nyň ala­ma­ty bol­dy. in­di toý baý­ram­çy­lyk­lar­da bag­şy-sa­zan­da­la­ry­myz, ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry­myz bu gö­zel ýe­re ge­lip, aý­dym-saz ed­ýär­ler, şa­hyr­la­ry­myz goş­gy oka­ýar­lar. ke­rim ha­ly­pa­nyň, aman ke­ki­lo­wyň, ga­ra se­ýit­li­ýe­wiň, mäm­met se­ýi­do­wyň, gur­ban­na­za­ryň ha­tar­la­nyp du­ran heý­kel­le­ri­niň öňün­de ola­ryň goş­gu­la­ry­ny oka­şyp, pi­kir alyş­ýar­lar. me­ge­rem, “uly şa­hyr­lar oky­jy­la­ry bi­len he­mi­şe döw­rüň di­li bi­len gep­leş­ýär” diý­le­ni dog­ry bol­ma­ly. ga­ly­ber­se-de, gur­ban­na­zar ezi­zow ýa­ly il­kin­ji goş­gu­syn­dan baş­lap mil­li ede­bi­ýa­ta tä­ze­lik ge­ti­ren şa­hy­ryň tu­tuş dö­re­di­ji­li­gi­ne aň ýe­tir­mek üçin dur­muş, ede­bi, so­wat­ly­lyk, akyl ýe­ti­ri­ji­lik...kä­mil­li­gem ge­rek. özüm-ä onuň goş­gu­lar ki­ta­by­ny ni­je­me ýyl­lap elim­den dü­şür­män oka­ýa­nam bol­sam, kä­te­ler mer­jen dä­ne­le­ri ýa­ly, çuň ma­ny­ly se­tir­le­re, aň­lat­ma­la­ra, pi­kir öw­rüm­le­ri­ne du­şup, öň okam­da, ola­ra üns ber­män­di­gi­me ökün­ýä­rin. an­da­lyp, aza­dy, mag­tym­gu­ly, mol­la­ne­pes, nur­my­rat sa­ry­ha­now, ke­rim gur­ban­ne­pe­sow, gur­ban­na­zar ezi­zow...ýa­ly ägirt­le­ri­mi­ziň dö­re­di­ji­lik sy­ram, ola­ry her ge­zek oka­nyň­da, bir hi­li duý­ga gap­lan­ýan­ly­gyň­da­dyr. men uly şa­hy­ry­my­zyň mu­kad­des uly maş­ga­la oja­gyn­da bu gün ag­tyk­la­ry­na, çow­luk­la­ry­na gu­wa­nyp, ola­ra ýal­ňyz, sö­wer og­ly gur­ban­na­za­ra be­ren edep-ter­bi­ýe­si­ni be­rip otu­ran gül­na­bat eje­miz, bu oja­ga we­pa­ly bo­lup, gyz­la­ry ýaz­gü­le, ar­zy­gü­le, säh­ra­gü­le, ogu­la­ba­da, şa­hyr ara­dan çy­ka­nyn­dan aý ýa­rym­dan soň dün­ýä inen ser­da­ra, olar­dan bo­lan ag­tyk­la­ry­na ataň or­nu­na-da ýol-yz gör­ke­zip, tä­lim be­rip otu­ran hal­na­bat ge­lin bi­len söh­bet­deş­li­gi­mi öň­räk et­me­li­dim. çün­ki, gur­ban­na­zar ýa­ly uly ede­bi şah­sy­ýe­tiň ke­ma­la gel­şi­ni öw­ren­mek, bil­mek diý­seň gy­zyk­ly­dyr. bu me­se­le­de as­la ow­nuk zat ýok­dur. gur­ban­na­zar ba­ra­da ma­ka­la ýaz­mak­çy bo­lup, gül­na­bat daý­za­nyň ýa­ny­na ba­ran ma­hal­la­rym, bir ýag­da­ýa göz ýe­tir­dim: mäh­rem ene sö­wer og­ly ba­ra­da gy­zyk­ly gür­rüň­le­re baş­la­ýar-da, bir­de­nem gus­sa­ly göz­le­ri­ni mä­käm ýu­mup, es­li wagt­lap dy­myp otur­ýar. me­ge­rem, ma­wy göz­le­ri­ni gül­dü­rip, goş­gy okap be­rip otu­ran gur­ban­na­zar onuň göz öňün­de jan­lan­ýan­dyr. çün­ki, gül­na­bat daý­za­myz gur­ban­na­za­ryň iň il­kin­ji goş­gu­la­ryn­dan baş­lap, iň soň­ku­sy­na çen­li il­kin­ji bo­lup diň­län, oňa ba­ha be­ren mäh­rem ene. onuň og­lu­nyň tu­tuş dö­re­di­ji­li­gi­ne ilik-düw­me be­let­li­gi ed­ýän gür­rüň­le­rin­den aň­dyr­ýar. gur­ban­na­zar eje­si­ne oka­ýan ki­tap­la­ry ba­ra­da-da he­mi­şe gür­rüň be­ren bol­ma­ly. ba­ry-ýo­gy 5-nji syn­pa çen­li oka­nam bol­sa, gül­na­bat daý­za­my­zyň goş­gu­dan baş çy­ka­ry­şy haý­ran gal­dyr­ýar. gur­ban­na­za­ryň özi eje­si bi­len “ede­bi gat­na­şyk­la­ry” ba­ra­da: uzyn gi­je kel­le döw­düm, kö­mek et, enem! sa­ňa sow­gat edip bil­jek ýag­lyk, ke­te­nem. is­le­seň-okean. is­le­seň- ýyl­dyz. is­le­seň giň- as­man. is­le­seň-gül, düz. sen nä­me is­le­seň, is­leý­şiň de­ýin, ge­ti­rip öňüň­de ta­ýyn ede­ýin. ýog­sa uzyn gi­je hem ala­daň­dan, se­niň göw­nüň tap­man, gal­dym der­de men. – og­lum, gök­de uç­saň, gez­seň ýer­de sen, ma­ňa sow­gat ge­tir öz ala­daň­dan – di­ýip, he­niz 23 ýa­şyn­da­ka, 1964-nji ýyl­da ýa­zyp­dyr. gur­ban­na­za­ram eje­si­ne çuň ma­ny­ly öm­rü­niň ahy­ry­na çen­li gül­na­bat daý­za­my­za “öz ala­da­sy”– aja­ýyp şy­gyr­lar­dan sow­gat ba­ry­ny eçi­lip­dir. adam ha­ky­da­sy ki­no len­ta­sy ýa­ly bir zat: kel­lä­ňe ag­ram sa­lyp, ýaş­lyk ýyl­la­ry­ňy ýat­la­saň, gö­ren-eşi­den­le­riň düýn bo­lup ge­çen dek jan­la­ny­bir. ýa­dym­da: uni­wer­si­te­tiň ikin­ji syn­py­ny ta­mam­lap, ka­ni­ku­la çy­kyp, öý­li-öý­le­ri­mi­ze gi­dip­dik. o ýyl­lar­da-da okuw baş­lan­ma­gy­na bir hep­de ga­lan­da, uni­wer­si­te­te ýyg­na­lar­dy: kim umu­my­ýa­şa­ýyş ja­ýyn­dan ýer al­ma­ly, kim ki­tap­ha­na­dan ge­rek­li ki­tap­la­ry edin­me­li, ga­raz, okuw ýy­ly­na ta­ýyn­lan­ma­ly. uni­wer­si­te­te ge­lip, il­ki du­şa­ny­mam synp­da­şym gur­ban­na­zar bol­dy. bi­ziň og­lan­la­ry­myz he­niz gel­män eken­ler. paý­tagt­da ýa­şa­ýa­ny­myz üçin ka­ni­kul döw­rün­de gur­ban­na­za­ra re­dak­si­ýa­lar­da bir­ki ge­zek ga­bat ge­lip­dim. biz uni­wer­si­te­tiň öňün­dä­ki otur­gyç­lar­da es­li sa­lym deg­şip-gül­şüp otur­dyk. er­tir du­şuş­ma­gy wa­da­la­şyp, hoş­laş­mak­çy bo­lup dur­kak gur­ban­na­zar: – dost jan, sen bi­ziň öýü­mi­zi gö­rüp­mi­diň? – di­ýip, so­wal ber­di – how­ly­ňy­zyň ni­re­de­di­gin-ä bil­ýän. – ýör, git­dik. şu­mat ka­ka­mam öý­de bol­ma­ly. uly şa­hy­ryň ka­ka­sy­ny, eje­si­ni ta­na­mal-a sen, pek­ge­jik diý­sä­nim. (ol ys­ny­şan dost­la­ry­nyň at­la­ry­ny sö­ýüç bi­len şeý­le tut­ýar­dy.) ol şeý­le diý­di-de, he­zil edip gül­di. – sen uly şa­hyr­dy­gy­ňa ynan­ýaň-ow, on­da?! – sen bi­lip goý, özü­ňe berk yna­myň bol­ma­sa, go­wy goş­gy ýa­zyp bol­maz. men öň­räk il­kin­ji goş­gym hak­da: il­kin­ji goş­gu­lam edi­len­de çap, şu gün­ki deý düş­ýär me­niň ýa­dy­ma. ga­ze­ti maň­laý­ma, gö­zü­me oý­kap, be­ýik sö­zün go­şar­dym men ady­ma – di­ýi­bem ýa­zyp­dym. bu goş­gy­my ýa­kyn­da “ede­bi­ýat we sun­ga­ta” elt­dim. “be­ýik­li­ge ýe­ten gü­nüň çap ede­ris” diý­di­ler. biz gur­ban­na­zar­la­ra bar­ýan­çak şyg­ry­ýe­tiň gür­rü­ňi­ni edip, deg­şip-gül­şüp git­dik. how­la gi­re­ni­miz­de gur­ban­na­za­ryň ka­ka­sy­dy­gy gö­re­niň­den bil­di­rip du­ran, ma­wy göz­li, hor­tap sa­ry­ýa­gyz­rak adam ga­bat ge­lip, ga­dyr­ly sa­lam­laş­dy. eziz aga bi­len ta­nyş­dyk. gur­ban­na­zar me­ni­ňem goş­gy ýaz­ýan­ly­gy­my aý­dyp ýe­tiş­di. eziz aga: – ed­ýän işi­ňi­ze ýü­rek­den ýa­py­şyň, hä diý­män uly adam bo­lar gi­di­bir­si­ňiz – diý­di. how­ly­nyň içi­ni syn­la­ýan: gül pür­kü­len ýa­ly aras­sa. agaç­lar gök öw­sü­şip otyr. äh­li ýe­re suw se­pi­lip, sal­kyn­la­dy­lyp­dyr. gur­ban­na­zar me­ni “iş ota­gy­na” ça­gyr­dy. eý­wan­dan uly ja­ýa, so­ňam äpiş­ge­si uly kö­çä ba­kyp du­ran ota­ga gir­dik. tek­je­ler­de ha­tar­la­ny­şyp du­ran kü­ti ki­tap­la­ry gö­rüp, haý­ran gal­dym. üs­ti ki­tap­ly sto­luň üs­tün­de goş­gy ýa­zy­lan ka­gyz­lar pyt­ra­şyp ýa­tyr­dy. – ka­gyz­la­ry­ňy ýyg­naý­ma­ly eke­niň-ä! – ba­ry­bir bu ota­ga men­den baş­ga gir­ýän ýog-a! akyl­ly goş­gu­la­ryň ni­re­de dö­re­ýä­ni­ni gö­ren bol­saň, ýör, in­di kö­le­ge­de otu­ryp­jyk, çaý içe­li! gü­lü­şip da­şa­ryk çyk­dyk. goý­ry kö­le­ge­de gül­li ke­çe ýa­zy­lyp­dyr, sa­ça­gyň üs­tün­de, eý­ýäm dem­li çäý­nek­ler aras­sa­ja ha­sa bi­len ba­sy­ryl­gy­ja dur. ke­çä­niň üs­tün­de or­na­şan ba­dy­my­za gy­zyl gül­li köý­nek­li, ag­zy ýaş­mak­ly, ýüz-göz­le­ri nu­ra­na daý­za içi go­wur­dak­ly gol­ça­ny or­ta­da go­ýup du­ru­şy­na me­niň sa­la­my­ma: – gur­gun­my­sy­ňyz, ogul, içe­ri­ňi­zem sag­lyk­my – di­ýip, ýu­waş­ja ses bi­len jo­gap gaý­tar­dy. öý­de ýa­şu­ly ýa ýat adam ýok bol­sa-da, gül­na­bat daý­za­myň tom­suň tüp ys­sy­syn­da ýaş­mak­ly ge­zip ýö­r­şü­ne haý­ran gal­dym. gur­ban­na­za­ra so­wal ber­dim: – daý­zam kim­den ýa­şyn­ýar-aý?! – türk­men maş­ga­la­sy ýaş­mak­ly ge­zer-dä, sen nä­me, şo­nam bi­le­ňok­my?! – how­lu­da ýat adam ýog-a, men-ä sen­de­nem bir ýaş ki­çi. gur­ban­na­zar ga­ra­gol­luk bi­len goz­le­ri­ni gyr­pyl­da­dyp, gu­la­gy­ma py­şyr­da­dy: – ejem ka­kam­dan ýa­şyn­ýar-a. geň gal­ma­ly ýe­ri: soň-soň­la­ram, ara­dan ta­kyk el­li ýyl ge­çen­den soň, ýa­ňy-ýa­kyn­da gül­na­bat daý­za­la­ra ba­ram­da-da, ony ýe­ne-de ýaş­mak­ly gör­düm. gül­na­bat daý­za­myz edip otu­ran gür­rüň­le­ri­niň ara­syn­da, ha­ma­na, şeý­le so­wal ber­je­gi­ňi öňün­den aň­ýan ýa­ly, se­ni gy­zyk­lan­dyr­ýan zat­lar ba­ra­da ýü­zug­ra aý­dyp goý­ber­ýär. go­laý­da eden söh­bet­deş­li­gi­miz­de ol me­niň bir­wagt­lar gur­ban­na­za­ra be­ren so­wa­ly­ma jo­gap ber­di otu­ry­ber­di. ýog­sam, men ol hak­da şu ýaz­gy­la­rym­dan baş­ga ýer­de di­lem ýar­man­dym. gül­na­bat daý­za­myz uzak bir ýer­le­ri syn­la­ýan ýa­ly, gap­da­la se­re­dip otu­ry­şy­na gur­ban­na­za­ryň he­niz bä­bek­kä bo­lan wa­ka­la­ry ýat­la­ýar: – ezi­zi uruş baş­la­na­ýan ba­dy­na har­by oku­wa al­dy­lar. büz­me­ýin­dä­ki (hä­zir­ki aba­dan şä­he­ri-h.d.) how­ly­myz­da gaý­na­tam, gaý­ne­nem, ga­ýy­na­ga­la­rym bi­len ga­ly­ber­dim. uzyn­ly gün kol­hoz işi, ag­şam ge­li­bem öý-içe­rä, mal-ga­ra se­ret­me­li. eziz ýe­ňiş­den bir ýyl soň uruş­dan gaý­dyp gel­di. o ge­lä­ýen dö­wür­le­rem biz gaý­na­tam da­gy bi­len te­jen­de, ekin üs­tün­de­dik. eziz büz­me­ýi­ne ge­lip, mu­ga­llym­çy­lyk işi­ne baş­la­dy. how­ly­nyň bir çüň­kün­de ýa­şa­ýas. my­da­ma ag­zy­myz ýaş­mak­ly. eziz bi­le­nem py­şyr­da­şyp gep­leş­me­li. türk­men maş­ga­la­sy-da biz. tas on ýyl da­gy adam bi­len açyk­dan-açyk gep­leş­män ýö­r­şü­me, soň-soň­lar aş­ga­ba­da ge­lip, öz­baş­dak how­ly sa­ly­nany­myz­so­ňam ses­li gep­leş­me­li­di­rem öýt­män­di­rin. hä­li-bu gü­ne çen­lem şeý­le-dä. gül­na­bat daý­za bir­de­nem gur­ban­na­za­ryň ça­ga­lyk ýyl­la­ry ba­ra­da söh­bet edip baş­la­ýar. şon­da onuň ýüz-keş­bi ha­sam nur­la­nan ýa­ly bol­ýar. – büz­me­ýin­de ýa­şa­ýar­kak, gur­ban­na­zar jan du­ran ýe­rin­den goz­gan­man, iler­ki dag­la­ra uzak wagt­lap se­re­der du­rar­dy. soň ezi­zi ýer­ben­diň go­la­ýyn­da­ky kü­kürt za­wo­dy­nyň ýa­nyn­da­ky mek­de­be işe ge­çir­di­ler. gum için­de gü­nüň do­gu­şy, aýyň ba­ty­şy, gar-ýa­gy­şyň ýa­gy­şy, älem­go­şaryň do­gu­şy baş­ga­ça­rak bol­ýan­dyr. gur­ban­na­zar jan älem­go­şa­ryň ga­ra­sy ýit­ýän­çä şo...ol se­re­der du­rar­dy. onuň dag-de­ňiz, gar-ýa­gyş, pa­syl­lar ba­ra­da goş­gy ýa­zy­şam baş­ga­ça­rak­my, ýa me­niň göw­nü­me şeý­le­räk­mi­kä?! ha­wa, hut şeý­le! äh­li za­dy gur­ban­na­za­ryň öz gör­şi, öz aý­dy­şy bar­dy. hat­da, ol göz­le­ri­niň ma­wy­rak­dy­gy­nam te­bi­gat gö­zel­li­gi bi­len bag­la­nyş­dyr­ýar: ma­wy göz­lem şu as­ma­nyň aşy­gy, şoň reň­kin­den akyl-hu­şum gö­çen­dir, bel­ki, mart­da sal­lan­çak­da ýa­tyr­kam, gök­den inen iki sa­ny dam­ja­jyk, ge­lip me­niň göz­le­ri­me ga­çan­dyr. *** gä­wer­siň dü­zün­de ba­har şoh bo­lup, çyg­ly ot­lar bil­le­ri­ňe ýe­ten­de. *** gül­ler gül­li oka­ra­syn gü­jeň­läp, gal­dy­rap, bul­du­rap, ba­kan­da si­ze. *** öz guş­la­ry, oty, şe­ma­ly bi­len öz ene di­lin­de gep­le­di ze­min. *** el­le­rin­den dür dö­külýär ba­ha­ryň, ne­pe­si dur­la­dy çyg­ly ho­wa­ny, soň­ra sy­ryp gök ýü­zün­den bu­lu­dy, ma­wy reň­ke bo­ýap çyk­dy as­ma­ny. te­bi­gat­da ni­rä se­ret­se­ňem gö­zel­lik bar­dyr. ýö­ne ony şa­hy­ryň gör­şi düý­bün­den baş­ga­dyr. şa­hy­ryň biz­den ta­pa­wu­dy: ol ýa-da beý­le­ki bir gö­zel­li­gi gör­şü­ni (gö­rüş duý­gu­sy­ny) şa­hy­ra­na se­tir­le­riň üs­ti bi­len aý­dyp bil­ýän­li­gi­dir. şa­hy­ryň goş­gu­sy­ny oka­ny­myz­dan soň bi­zem ol gö­zel­li­gi şa­hy­ryň gör­şi ýa­ly gö­rüp, ony öň gör­män­di­gi­mi­ze haý­ran gal­ýa­rys. şa­hy­ryň (as­lyn­da, çe­per dö­re­di­ji­li­giň) bi­ze on­çak­ly aýan bo­lup dur­ma­ýan sy­ry-da şun­da­dyr. is­len­dik dö­re­di­ji­lik­de uly şah­sy­ýet syr­ly, ja­dy­ly bir adam ýa­ly bo­lup gö­rün­ýän­dir. çün­ki, rus tan­kyt­çy­sy w.be­lins­ki­niň aý­dy­şy ýa­ly: “paý­has şah­sy­ýet­den ulu­dyr”. paý­has­da hem­me adam­la­ryň pa­ýy­nyň bar­dy­gy, uly şah­sy­ýe­tiň bol­sa umu­ma­dam­zat de­re­je­sin­de pi­kir­le­nip, onam şy­gyr­da, kys­sa­da, su­rat çek­mek­de, saz­da... bi­ziň pi­kir­le­niş de­re­jä­miz­den has be­lent, tä­ze­çe, öň kim­dir bi­ri­niň he­niz aýt­ma­dyk de­re­je­sin­de be­ýan et­me­gi ba­şar­ýan­dy­gy, ony aý­ra­tyn ta­pa­wut­lan­dyr­ýan­dyr he­mem ke­ra­mat­laş­dyr­ýar. an­da­lyp, aza­dy, mag­tym­gu­ly... ýa­ly be­lent şah­sy­ýet­le­ri­miz bu be­lent de­re­jä gal­ma­gy ba­şa­ryp­dyr­lar. adat­ça, ze­hi­ni hu­daý­dan ber­len adam­la­ryň äh­li­si di­ýen ýa­ly is­len­dik işi amal eden­le­rin­de-de, oňa ze­hin­li çe­me­leş­ýän­dir. bu me­se­le­de ne­sil yzar­la­ma­gyň, ça­ga edep-ter­bi­ýe ber­me­giň bar bol­ma­gam ju­da müm­kin­dir. aza­dy ýa­ly öz döw­rü­niň be­ýik alym şa­hy­ryn­dan be­ýik akyl­dar mag­tym­gu­ly­nyň dö­re­me­gin­de te­bi­gy ka­nu­na­la­ýyk­lyk bar­dyr. gur­ban­na­za­ryň ata­sy hüm­met aga ahal­da meş­hur mol­la hem zer­gär bo­lup­dyr. gül­na­bat daý­za­my­zyň ka­ka­sy mäm­met­dur­dy aga 1925-nji ýyl­da gök­de­pä­niň 2-nji gök­de­pe oba­sy­nyň ar­çy­ny saý­la­nyp­dyr. ol ge­çen asy­ryň 30-njy ýyl­la­ryn­da et­ra­byň şol wagt­ky “hleb­kom” (“çö­rek ko­mi­te­ti”) eda­ra­sy­nyň baş­ly­gy bo­lup, daý­han­la­ra un, to­hum­lyk dä­ne paý­lap­dyr. uruş ýyl­la­ryn­da ol et­ra­byň ban­kyn­da iş­läp­dir. gur­ban­na­zar ba­ba­syn­dan küşt oý­na­ma­gy, dür­li tap­ma­ça­la­ry çöz­me­gi öw­re­nip­dir. gur­ban­na­za­ryň do­ga­nog­lan aga­sy ab­dy an­na­ly­ýew mosk­wa­nyň gub­kin adyn­da­ky ne­bit­çi­lik ins­ti­tu­ty­ny ta­mam­lan il­kin­ji türk­men ne­bit­çi­le­ri­niň bi­ri­di. ge­çen asy­ryň 60-njy ýyl­la­ryn­da ol bir­nä­çe ýyl­lap türk­me­nis­ta­nyň mi­nistr­ler so­we­ti­niň baş­ly­gy we­zi­pe­sin­de iş­läp­di. gur­ban­na­zar il­kin­ji ha­ly­pa­sy ga­ra se­ýit­li­ýew bi­len ab­dy aga­lar­da tan­şan­dy­gy­ny aý­dar­dy. gül­na­bat daý­za­myz gur­ban­na­za­ryň he­niz 7-8 ýaş­ly og­lan­jyk­ka zer­gär­çilik bi­len iç­gin iş sal­şa­ny­ny gür­rüň ber­ýär. gur­ban­na­za­ryň ata­sy hüm­met aga­nyň has aň­ry­la­ram zer­gär­lik bi­len meş­gul­la­nan eken­ler. hüm­met aga­nyň özem ahal­da iň ta­nal­ýan zer­gär­le­riň bi­ri bo­lup­dyr. ýer tit­re­me­den soň hüm­met aga­lar häzirki abadan şäherinden aş­ga­ba­da gö­çüp ge­lip, öň­ki pod­woýs­kiý kö­çe­si­niň şä­he­riň ile­ri ba­şyn­dan gi­rä­ýen ýe­rin­den, şol ma­hal­ky jy­gyl­lyk ba­za­ry­nyň gün­ba­tar ta­ra­pyn­dan mel­lek tu­tu­nyp­dyr­lar. hüm­met aga wagt­la­ýyn sal­nan jaý­da us­sa­ha­na gu­rup, kü­müş­den her hi­li şaý-sep­le­ri ýa­sap baş­lap­dyr. ol bu­la­ry ýa­sa­ma­gy og­ly ezi­ze-de, ag­ty­gy gur­ban­na­za­ra-da öw­re­dip­dir. hat­da, gül­na­bat daý­za­my­zam kü­müş eret­mek, na­gyş sal­mak, gaş goý­mak ýa­ly iş­ler­de ola­ryň kö­mek­çi­si bo­lup­dyr. hüm­met aga türk­men şaý-sep­le­ri­niň ga­dym­ky nus­ga­la­ry­ny ýa­sa­ma­gyň ha­ky­ky us­sa­dy eken. olar gül­ýa­ka, gup­ba, kö­ken­li ýü­zük, bu­kaw, tu­mar, ýeň­se­lik, maň­laý­lyk, çe­ke­lik, ak­dyr­ma, saç­lyk... ýa­ly şaý­la­ry ýa­sa­ma­ga ök­de­läp­dir­ler. gur­ban­na­zar zer­gär­lik işi­ni şeý­le go­wy gö­rüp­dir: ol ir er­tir­den giç ag­şa­ma çen­li ata­sy­nyň ýa­nyn­dan aý­ryl­ma­ýar eken. hüm­met aga­nyň müş­de­ri­le­ri bol­sa ýe­tik bo­lup­dyr. ol şeý­dip, öz zäh­me­ti bi­len og­lu­na, ag­ty­gy­na şar­ňyl­dap du­ran jaý sa­lyp ber­mek ar­zu­wy­ny ama­la aşy­ryp­dyr. bi­raz ma­ýa top­la­nan­dan soň hüm­met aga dü­kan­lar­dan gy­zyl şaý­la­ry sa­tyn alyp, ola­ry ere­dip, öz ýa­san şaý­la­ry­na gy­zyl na­gyş­la­ram sa­lyp baş­lap­dyr. zer­gär­li­ge bar ün­sü­ni be­ren gur­ban­na­zar şaý-sep­le­ri öz­baş­dak ýa­sap ug­rap­dyr. hüm­met aga­nyň oňa diý­seň göw­ni ýe­tip­dir. gur­ban­na­za­ryň il­kin­ji ýa­san ka­şaň gül­ýa­ka­sy amaly ha­şam sun­ga­ty­nyň il­ki aş­ga­bat şä­he­ri, soň­ra türk­me­nis­tan bo­ýun­ça ge­çi­ri­len ser­gi­si­ne gat­naş­­dy­ry­lyp­dyr. soň­ra ol gül­ýa­ka mek­dep okuw­çy­la­ry­nyň mosk­wa­da, halk ho­ja­ly­gy­nyň ga­za­nan­la­ry­nyň bü­tin­so­ýuz ser­gi­sin­de gör­ke­zi­lip­dir. gur­ban­na­za­ra ol ýer­den ýa­san gül­ýa­ka­sy­nyň hin­dis­ta­nyň paý­tag­ty de­li­de gör­ke­zil­jek­di­gi, oňa özü­ni­ňem ça­gy­ryl­ma­gy­nyň müm­kin­di­gi ha­kyn­da ha­ba­ram ge­lip­dir. soň­ra... bu şat­lyk­ly ha­bar­la­ryň yzy ýi­tip­dir. me­ge­rem, öz şyg­ryn­da: sun­gat diý­mek nä­me? bil­ýär­mi­si­ňiz? ele al­ýar­lar-da ýi­ti ke­se­ri. lok­ga da­şyň äh­li ar­tyk bö­le­gin ýo­nup dö­red­ýär­ler ajap ese­ri... ...sun­gat diý­mek nä­me? bil­ýär­mi­si­ňiz? bu so­wa­la sa­da jo­gap ber­me­li. biz he­ri­miz özü­mi­ziň zer­gär­miz. my­dam özü­mi­zi ýo­nup ýör­me­li — diý­şi ýa­ly, şy­gyr sun­ga­ty­na ymyk­ly gi­ri­şip­dir. el­bet­de, dur­mu­şy­nyň äh­li pur­sat­la­ryn­da baş­dan ge­çi­ren­le­ri­niň onuň aja­ýyp şy­gyr­la­ryn­da öz be­ýa­ny­ny ta­py­şy ýa­ly, bu wa­ka­la­ram ol du­şun­dan ge­çir­män­dir. gur­ban­na­zar bu ah­wa­la­ty “me­niň as­ly­ýe­tim” at­ly goş­gu­syn­da şeý­le be­ýan ed­ýär: meň atam­da ze­hin ýok­dy üýt­ge­şik, ýö­ne öz kä­ri­ni ýü­rek­den söý­di. gaş bi­len di­wa­laň go­şu­ny go­şup, kü­müş­dir gy­zy­lyň ni­ka­syn gyý­dy. us­sa­ha­na­syn­da-sun­gat öýün­de, me­niň eziz atam eden­soň yh­las, ger­çek­leň gö­zü­ne gö­zel gö­rün­di türk­me­niň eda­ly gö­zel­le­ri has. gül­na­bat daý­za gur­ban­na­za­ryň şy­gyr ýaz­ma­ga gi­riş­mez­den öň bi­çak köp ki­tap­la­ry okan­dy­gy­ny ýat­la­ýar. eziz aga og­lu­nyň ki­ta­ba bo­lan çäk­siz hö­we­si­ni gö­rüp, oňa her hep­de­de di­ýen ýa­ly tä­ze ki­tap­la­ry alyp be­rer eken. gur­ban­na­zar il­kin­ji goş­gu­la­ry­ny ga­zet re­dak­si­ýa­la­ry­na poç­ta üs­ti bi­len ýol­lap­dyr. ýog­sam, onuň ýa­şa­ýan ýe­ri re­dak­si­ýa­lar­dan ses­ýe­tim uzak­lyk­da eken. mu­nuň se­bä­bi­ni so­ran­la­ryn­da: “goş­gy­myň gow­şak bol­ma­gy müm­kin. re­dak­si­ýa­nyň iş­gär­le­ri­ne gö­rün­mek­den utan­ýan-a” di­ýip, jo­gap be­rer eken. ýol­lan goş­gu­la­ry­na bol­sa, şol ma­hal­la­ryň “goş­gu­la­ry­ňy al­dyk. çe­per­çi­li­gi­niň gow­şak­ly­gy üçin peý­da­la­nyp bil­me­dik” di­ýen ýör­gün­li, gys­ga­jyk jüm­le­li jo­gap­lar ge­lip­dir. gül­na­bat daý­za­myz şeý­le hat­la­ry alan­da, gur­ban­na­za­ryň “eje, goş­gy­ma jo­gap ýa­zyp­dyr­lar, in­di ony çap et­mez­ler” di­ýip, la­py­keç bo­lan­dy­gy­ny, gü­nu­zyn keýp­siz ge­zen­di­gi­ni gür­rüň ber­ýär. her hal gur­ban­na­zar goş­gy ýaz­mak­dan el çek­män­dir. şa­hyr soň­ra ha­ly­pa­ly­ga ýe­ten ma­hal­la­ram “goş­gy ýaz­mak­dan gor­kaý­ma­lam-how” di­ýer­di-de, so­ňam he­zil edip gü­lüp, “gow­şak goş­gy ýaz­mak­dan” di­ýi­bem sö­zü­niň üs­tü­ne go­şar­dy. bu ba­bat­da onuň “gor­ky” at­ly on be­ýit­lik goş­gu­sy diý­seň tä­sir­li­dir. goş­gy­nyň ba­şyn­da­ky: oba ça­gyr­sa­lar, ýi­tir­ýän özüm, diý­ýä­rin al­jy­rap: “ba­ra­ryn hök­man” soň çi­lim­mi ot­lap, ýum­ýa­ryn gö­züm, çoz­ýar oý-pi­kir­ler üs­tü­me ba­kan. ...ine, tä­miz geý­nip, ba­rar­syň bär­den, ta­nyş­dyr adam­lar, ge­zi­len ýer­ler. (ýe­ri ýaz­mak kä­rin tap­dyň sen nir­den? nä­me di­ýer­kä­ler? nä­me di­ýer­ler?!) gül­na­bat daý­za­my­zyň aý­dy­şy ýa­ly, gur­ban­na­zar bir iş et­me­gi mak­sat edin­se, onuň aňyr­sy­na ýet­män goý­maz­dy. mu­nuň hut şeý­le­di­gi­ne onuň bi­len bi­le­je okan, re­dak­si­ýa­lar­da bi­le­je iş­le­şen, otu­ryp-tu­r­şan ýyl­la­rym­da özü­mem göz ýe­ti­rip­dim. uni­wer­si­te­te gi­ren ýy­lyn­dan baş­lap gur­ban­na­zar dö­re­di­ji­li­giň azap­ly hem onuň ne­ti­je­si­ni gör­me­giň bag­ty­ýar ýo­lu­na ymyk­ly düş­di. şun­da ol baş­ky alan ba­dy­ny bir­jik-de gow­şat­man, öm­rü­niň pa­jy­ga­ly ahy­ry­na çen­li şyg­ry­ýe­tiň ga­nat­ly aty­nyň jy­la­wy­ny berk (dö­re­di­ji­lik­de sä­hel säw­li­gem, her gün yl­gap, so­ňam ýal­ta­nyp, yl­ga­ma­sy­ny go­ýan meş­hur tür­ge­niň­ki ýa­ly, uzak wagt­lyk dur­gun­ly­ga ge­ti­rip bi­ler) tut­dy. şun­da-da, şa­hy­ra gül­na­bat daý­za­myz, eziz aga­myz, hal­na­bat ge­lin uly gol­daw be­rip­dir. şa­hy­ram ola­ryň hyz­mat­la­ry­na aja­ýyp goş­gu­lar bi­len jo­gap be­rip­dir. he­mi­şe bir zat­la­ry dö­ret­me­giň küý­ün­de ge­zip ýö­ren ze­hin üçin beý­le hyz­mat­daş­lyk diý­seň ze­rur­dyr. me­ge­rem, şu­nuň üçin­dir: gur­ban­na­za­ryň tu­tuş dö­re­di­ji­li­gin­de ata, ene hem öý bi­ke­si­niň (diý­mek, eziz aga­my­zyň, gül­na­bat daý­za­my­zyň, hal­na­ba­dyň) ede­bi keş­bi aý­ra­tyn gü­ber­çek­läp du­ran­dyr. in­di­ki gür­rü­ňi­miz şo­lar hak­da. (so­ňy bar.) hu­daý­ber­di di­wan­gu­ly­ýew, türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­sy