Magtymguly Pyragynyň döredijiligi hakynda, onuň eserleriniň neşir edilşi dogrusynda, magtymgulyşynaslyk ylmy barada söz açylsa bu gürrüňiň bir ýanynda ady tas rowaýata öwrülip giden Mäti Kösäýewiň hem ady agzalýar. Onsuz mümkin hem däl. Megerem bu Mäti aganyň köp ýyllap Magtymguly adyndaky türkmen döwlet uniwersitetinde şahyryň döredijiliginden talyplara ders berenligi üçindir. Megerem şol uniwersitetde Magtymguly muzeýini döredenligi üçindir. Megerem şol uniwersitetde ýetişen ýaş ýazyjy-şahyrlaryň başyny jemleýän Magtymguly adyndaky edebi birleşmäniň ýolbaşçylarynyň biri bolandygy üçindir. Megerem şu zatlaryň hemmesi üçindir. Galyberse-de Magtymguly hakynda ylmy iş, goşgy-gazal, poema ýazanlaryň ilki diňlän leksiýalarynyň Mäti aganyňky bolanlygy üçindir. Dogurdanhem biz Gurbannazar Ezizow dagydan soň, şol uniwersitetde okap, Mäti agadan Magtymgulynyň döwri, ömri hakynda leksiýa-da diňledik, ýokary baha-da aldyk. Mäti Kösäýew geçen asyryň 60-njy ýyllaryň aýaklarynda Magtymguly adyndaky uniwersitetiň edebiýat kafedrasynyň müdiridi. Öz döwründe bu oduň-suwuň içinden geçen, köp kynçylyklary gören adamyň özünden birhili biziň göz öňüne getirýän Magtymgulymyzyň keşbine meňzeşlik bardy. 1968-nji ýylyň güýzünde bize uniwersitetiň otagynda Mäti aga leksiýa berip durdy. Gündiz sagat 11-di. Ine şonda Aşgabatda ýer titiredi. Ýer birinji gezek titiräp eýmenç ses edeninde, talyplar ýerlerinden turup, gapa ýönelmäge başlady. Şonda Mäti aga gapynyň agzynda durup: “Gorkmaň, hiç zat bolasy ýok, Hudaý bardyr!” diýip bizi köşeşdirýärdi. Ýer ikinji gezek hem silkdi-de köşeşdi. Giden gitdi, galan galdy. Men şonda Mäti aganyň gorky-hesersiz öz talyplarynyň yzyndan seredip duranyny we soň hem kitap-depderlerini arkaýyn salyp daşaryk tarap howlukman ýöräp barýarka: “Kyrk ýylda gyran geler, içinde ajaly ýeten öler” diýip barýandygynyň şaýady boldum. Kysmata kaýyllyk zandynda bar bolsa-da bardyr, ýöne onuň professor mugallymyň ýany bilen barýan talyplara – bize: -Bu dünýä mülkünde soltandyr, şadyr,// Kysmatyna kaýyl bolsa adamzat – diýip, Magtymgulynyň setirlerini ýatdan okap barýanlygy ýadyma düşýär. Megerem Magtymgulyň goşgulary onuň hemme zada – ýaşaýyşa, ömre-ölüme, şatlyga-gussa, kynçylyga, galplyga, hakykata filosofik nukdaýnazar bilen seretmek ukybyny berendir.
“Professor MätiKösäýew hakyndaýatlama-söhbet.”
-
Adgjmptw
13 years ago
- Češme: www.turkmenedebiyaty.com
Adgjmptw 13 years ago- Mäti aga kiçigöwünli, päli
pes adamdy. “Miweli
agajyň başy aşak” diýilşi
ýaly, ol mydama ýüzüni
aşak salyp, eglibräk
ýörärdi. Onuň adamyň,
talybyň ýüzüne dikanlap
seredenini gören ýokdy.
Bu hakda bizden öň okan
talyplaryň arasynda
şeýleräk gürrüň bardy.
Ony şu ýerde mysal
getiräýeliň.
Sapaga ýetişmeýän
talyplaryň 1-2 öz
gezeklerine ökde
talyplaryň birini Mäti
aganyň ýanyna synaga
girizýärler. Ol synagdan
geçip, beýlekiniň deregine
ikinji gezek synaga
girende, Mäti aga ökde
talybyň ýüzüne seretmän:
- Şu köwüş indi üçünji
gezek gelýär. “Metjidiň
agzy açygam bolsa, ite-de
uýat ýagşy” diýipdir.
Ol biziň
agşamlaryn aýda bir
gezek geçýän
Magtymguly adyndaky
edebiýat birleşmämize
yzygiderli gatnaşardy.
Birleşmä Halyl Kulyýew,
Nazar Gullaýew, Kakajan
Ataýew, Begmyrat
Ussaýew ýaly mugallymlar
hem gelerdi. Mäti aga her
bir talyp şahyryň gowy
goşgusyna begenerdi. Ol
meniň okuwyň birinji
ýylynda ýazan “Kolhozçy
gyza” diýen goşgymy
aýratyn gowy görerdi.
Maňa her gezek “hany, şol
aýagy galoşly gyz
hakdaky goşgyňy ýene bir
diňläli” diýerdi.
Mäti aga özüni
talyplardan ýokary
tutmaýardy. Sada göwni
açyk bolansoň talyplar
ony sylaýardylar we gowy
görýärdiler.
Mäti Kösäýew
Magtymgulynyň
goşgularyny çapa
taýýarlamakda, neşir
etmekde, onuň
goşgularyny ile ýaýmakda
– wagyz etmekde köp
işleri bitiren adam. Üns
berip görseňiz,
Magtymgulynyň
eserleriniň neşirleriniň
birnäçesinde Mäti
Kösäýewiň ady bardyr.
Men uniwersiteti
tamamlap, 1972 ýylda
“Türkmenistan”
neşirýatynda redaktor
bolup işe başladym. Ine
şol döwürden başlap, men
öz mugallymym bilen
Magtymgulynyň
kitaplaryny çykarmaga
gatnaşdym. Has dogrusy
Magtymgulynyň çykan
her gezekki neşirine meni
redaktor belleýädiler.
Sebäbi meniň
Magtymgulynyň
eserleriniň dürli
neşirlerindäki söz, setir,
dyngy belgi, sazlaşyk,
logiki näsazlyklary
hakynda “Magtymgulynyň
öwran öwran” makalamyň
“Edebiýat we sungat”
gazedinde çapdan
çykmagydy. Makalany
Mäti aga okap halapdyr
we köp pikirleri bilen
ylalaşypdyr. Şol makalada
görkezilen säwlikleri Mäti
aga kitabyň toplaýjysy
bolansoň, meniň bilen bile
oturup düzeldişdi.
Meselem: 1957 yýylda
neşir edilen bir tomlukda
şahyryň “Boýlaryňa” diýen
goşgusynda şeýle bent
bar:
Gören aşyk pida bolar,
Il gününden jyda bolar,
Magtymguly, geda bolar
Din-keramat boýlaryňa –
Bu bentde gradasiýanyň/
kem-kemden güýçlenmek
kadasynyň/, logiki
yzygiderligiň
bozulýandygy anyk
görünip dur. Aşyk pida
bolandan soň, geda bolup
bilmez-ä. Ol ilki geda
bolýar, soň jyda bolýar, iň
soňunda pida bolýar.
Şeýlelikde Mäti aga bilen
bu bendi şeýle üýtgetdik.
Gören aşyk geda
bolar,
Il-gününden jyda bolar,
Magtymguly, pida bolar
Din keramat
boýlaryňa.
Ýa-da gündogaryň
dörtleme-murapbag
görnňşinde bendiň
dördünji setirindäki
sazlaşyk iki gezek
gaýtalanmaly däl. Öňki
neşirde Magtymgulynyň
“Turgul diýdiler” diýen
goşgusynda:
Bir gije ýatyrdym
tünüň ýarynda,
Bir tört atly gelip:
“Turgul!” diýdiler.
“Habar biýrmiz saňa
pursat jaýynda,
Ol ýerde ärler bar,
görgül!” diýdiler.
Soň yzdaky bentleriň
birinde “turgul” diýen
sazlaşyk ýöene-de
gaýtalanýady.
Näçe hyýal
etsem, ele getirdim,
Kaýda baksam, oňa
nazar ýetidim.
Bu hal ile men
parahat ýatyrdym,
Ýüzüme tüýgürüp,
“turgul!” diýdiler.
Soňky mysaldaky sözi ikä
boldük. Ine şeýdibem
“Tur, gul!” diýdiler diýen
dogry nusga tapyldy.
Ýagny erenler şahyra ak
pata berip, ýüzüne
tüýkürýärler. Bu ýerde
ýüzüne tüýkürmek
ýaramaz manyda däl, ol
sufistik termin. Şeýle
düzeldişleriň ýene biri.
Öňki neşirlerde “Gözüm
düşdi”, “Gan çykar” diýen
gazallar goşgy görnüşinde
berilipdir. Kitanyň
korrekturasyny okap
otyrkam göwnüme çiglyk
gitdi.Sebäbi käbir
bentlerde sazlaşyk
bozulýardy. Hernäçe
pikirlensem-de
sazlaşygyňň düzüw
görnüşi kelläme gelmedi.
Şonda korrekturanyň bir
nusgasyny akademik
Baýmuhammet Garryýew
okamaga alyp gitdi-de
yzyna getirdi. Soňra biz bu
döretmäniň ikisinem Mäti
aga bilen gazal
görnüşinde ýazyp gördük.
Olar dogurdan hem içki
sazlaşykly gazallar eken.
Ine, şeýdip bu näsazlyk
kitap çykmanka düzeldilip
ýetişdi.
Şeýlelikde,
öňki neşirlerde giden
grammatiki, logiki,
tekstologik taýdan
birnäçe ýalňyşlyklar
düzeldildi. Meselem:
Minnet bilen
kylgan namaz ýol almaz
diýen setir
Minnet bilen
kylnan namaz ýol almaz,
diýip düzeldildi. Ýene bir
mysal şahyryň “Donly
görner” diýen goşgusynda
şeýle bent bardy:
Pikir et, başa iş
düşende,
Yssy ýokdur, soň
puşmanda,
At meýdanda, är
duşmanda,
Toýda tirme-şally
görner.
Bu ýerde sazlaşyk
bozulýar, logika-da. Başa
iş düşenden soň, pikir
edeniň haýry ýok, üste-
üstüne-de, “düşende”
bilen “puşmanda”
sazlaşmaýar. Ony:
Pikir et başa iş
düşmände,
Yssy ýokdur, soň
puşmanda
diýip, sazlaşygy
dogurladyk welin logika
hem düzeldi duruberdi.
Elbetde bu säwlikler
Magtymgulynyň säwlikleri
däldi, olar ençeme
golýazma nusgalarynda
giden ýalňyşlyklar.
Mäti aganyň
ýazan ylmy makalalary
owal özbaşdak kitap
görnüşinde neşir edilen
hem bolsa, ol kitaplar
häzir hiç ýerde
tapdylanok. Mäti
Kösäýewiň edebi mirasyny
doly toplap, neşir edilse,
türkmen halkynyň edebi,
medeni ýadygärliklerini,
halk döredijiligini
toplamakda, ile
ýetirmekde köp işler
bitiren sarpaly
professorymyz,
mugalymymyz, uly alym,
magtymgulyşynas, ajaýyp
adam Mäti Kösäýewiň
ruhuny şat ederdik.
Galyberse-de
magtymgulyşanas Mäti
aga hakyndaky ýatlamalar
oňa bagyşlanyp
ýazylangoşgudur
poemalar özbaşyna kitap
edilip çap edilse, uly
sogap bolardy.
Ýazan: Atamyrat
Atabaýew (TM halk
ýazyjysy)