KÖR SÖÝGI (Ogulsenem Taňňyýewa) #7
Enkaň haýyşy boýunça...

Sadap maşyndan düşüp, ädimlerini çaltlandyrdy. Bähbit hem uly asfalt ýola tarap öwrülip gitdi.

***

Öýlerine ýakynlaşdygysaýy Sadabyň bükgüldisi artdy. Birhili alasarmyk duýgular onuň kalbyny mäjumlap, aldym-berdime salyp barýardy. Ýüregi böküp, agzyndan çykaýjak bolýardy. Bähbitleriň öýi, maşgalasy onuň göwnüni çökerýärdi. Ýöne mundan bu ýana Bähbitsiz ýaşaýşyň welin kyn düşjegini duýdy. Eýýäm Bähbidiň uly ýolda gözden ýitenligi köre hasa bolsa-da, Sadap telim öwre yzyna gaňrylyp-gaňrylyp seretdi. Özem bir gowy zadyny ýitiren adamyň bolşy ýaly duýgy onuň aýaklaryna badak salýan ýalydy.

Obanyň jümmüşine girensoň, Sadap ýüzüni ýerden galdyrman gitdi. Töwerekden ejap edip ugrady. Göwnüne bolmasa, hemmeler Sadabyň nireden gelýäninden, onuň başyndan geçen täsin wakadan habarly ýalydylar. Sadabyň ýüzi çapady ýaly gyzarypdy. Onuň bolşuny synlan, ýaňyja kämillige gol beren gyzyň bolşuny hökman duýjakdy. Ol özüni eýelän duýgular sebäpli aljyramakdan ýaňa misli entirekläp barýan ýalydy. Basjak ýerini görmeýän dek, bir-ä maşyn tekerleriniň döreden çukuryna düşýärdi, bir beýiklige geçýärdi.

Ol öz öňünden Sylaplardan hiç kimiň çykmazlygyny diledi. Çykaýanda-da, halys pete-pet gelip, maňlaýy bir zada gütüläýmese, hiç kime seretmezligi ýüregine berk düwüpdi.

Bolsa-da, oňa hiç kim gabat gelmedi. Hatda öz öýlerinde-de ony garşylan bolmady. Jaýlaryň birinden ejesidir kakasynyň hümürdisi gelýärdi. Ýöne olaram daşaryk çykmansoňlar, Sadabyň gelenini aňmadylar.

Sadap özüniň köplenç bolýan ýeri bolan kiçijik otaga girip, eşiklerinem çalşyrman, ýassyk alyp süýndi. Ol häzir hiç bir zady ýatlamazlyk, hiç bir zat barada pikir etmezlik isleýärdi. Uklamaga synanyşdy. Ýöne hernäçe irkiljek bolsa-da, bolmady. Onuň göz öňünde birsyhly Bähbit janlanyp durdy.

Birhaýukdan ejesi Abat daýzanyň:

—Köwş-ä bar, gelipdir öýdýän—diýen sesi eşidildi.

Şondan soň çybşyldy Sadabyň ýatan jaýyna ýakynlaşdy hem dessine gapy açyldy. Sadap geleniň ejesiligini onuň dem alşyndan duýdy. Başynam galdyrmady. Ejesiniň hiç zat soramazlygyny isledi. Ýöne Abat daýza gelşi ýaly dolanaýmady. Gapynyň agzynda kürtdürip, Sadaba ýüzlendi:

—Sadap, ukudamyň? Doktor näme diýdi?

Sadap ýatan ýerinden gymyldaman, ýaltalyk bilen hüňürdedi:

—Waý-eý, sen bir azar bermesene şu wagt, ýüregim alyp barýa...

—Bolýa-da, ýatyber onda—diýdi-de, Abat daýza uludan dem aldy. Yzyna köwlenmänkä-de, ýene mylaýymlyk bilen gyzyna ýüzlendi.—Süýjülije, gyzgynjak çaý içseň-ä, birneme haýyr ederdi.

—Çaýam içjekgä!—diýip, Sadap bu gezek sesini birneme gataltdy.—Günüme goýsaňyz bolýa!

Öňem gyzynyň «Ýüregim agyrýa» diýen sözüne ynanyp, ýaga basjak ýaly titräp duran ene Sadabyň birneme gaharynyň gelenini aňansoň, ökje ogurlamak bilen boldy. Ses-üýnsüz çykyp gitdi. Gaýdyp agşama çenli Sadabyň gapysyndan bakan bolmady.

Ol gijöýlänler turup, ejesiniň taýýarlan çaý-çöreginden iýip-içdi. Nahardan bolup, çaý içip otyrka, onuň ýanyna jigisi Wepa geldi. Wepa bu geçen döwrüň içinde epeý ýigit bolup ýetişipdi. Ol Goşun gullugyny tamamlansoň, kolhozda traktorçy bolup işleýärdi.

Wepanyň häzir bütinleý keýpi ýokdy. Ýüzi salykdy. Ol ýadawlyk bilen doganynyň gapdalynda çökensoň, uludan dem aldy.

—Çaý guýup bereýinmi?—diýip, Sadap boş käsäni oňa tarap süýşürip durşuna sorady.

—Guýsaň, guýaý, birje käse içäerin—diýip, Wepa şol bir keýpsizligi bilen gepledi.—Sylabam raýona işe çagyrýamyşlar, basym gitjekmiş.

Şu habary aýdansoň, Wepa Sadabyň ýüzüne dikanlap seretdi. Sadap ýüzüni galdyrmady. Zol daş çäýnegiň gapagyny dyrmap oturyşyna, pessaýdan gaharly gepledi:

—Meň ýanymda şoň adyny tutmaň!

—O näme üçin?!—diýip, Wepa-da birden gaharlanyp ugrady.—Ol saňa näme etdi? Urdumy? Sögdümi? Işde dagy zordan çydap gezýän! Hemmeler saňa sögýä, hemmeler seni näletleýä!—Şeý diýip, Wepa sesini birneme peseldip, gussaly gepledi.—Arzuw bilen Maksatjygy görsem, meniň ýüregim endiräp gidýä, meniň gözlerime ýaş aýlanýa. Sen nädip dözýäň olara! Il-ä çaga tapanok!

Wepanyň duýdansyz gelip diýen sözleri Sadap üçin top atylana döndi. Onuň ýüreginde harasat gopdy. «Be... Meň agramym Wepa jana-da ýetäýipdir-ow» diýip, içini gepletdi. Sylap hakda oýlanasy gelmedi. Häzir onuň üçin Sylabam birdi, hol daşarda çaşyp ýatan çöp-çalamam. Ýöne Arzuwdyr Maksatjyk hakda welin pikir öwürdi. Şu gün irden şähere barýarka, atasy bilen ot getirýän Maksatjygyň yzyna gaňrylyp-gaňrylyp özüne seredişi göz öňünde geldi. «Ýa-da, dogrudanam, men şol, doňýürek diýilýänlerdenmikäm?! Näme üçin meniň o çagalara duýgym üýtgemeýärkä?» diýip, Sadap öz-özüne haýran galyp, barha pikire batdy. «Hatda heniz durmuş görmedik oglan diýjeksiň, o çagalara Wepaňam ýüregi awaýa».

Ol her zadam bolsa, Wepany jogapsyz goýmagy uslyp bilmedi. Agras gepledi:

—Maňa bu dünede düşünjek adam ýokdur, jigim. Iň gowusy, maňa azar berme.

Wepa janyny ýakyp gepledi:

—Näme üçin saňa azar bermäli, Sadap! Bir pikir ed-ä! Men-ä Sylap seň göwnüňe degendir öýdemok. Ol nähili ýuwaş oglan! Eger erbet bolan bolsa, işde-de kimdir birini ynjydar-da! Häzir onuň raýona işe gidýänine dagy bütin oba gynanýa!

—Bütin kolhoz şoňa gyzynam beräýsin, ýöne şol maň-a gerek däl!—diýip, Sadap gahardan ýaňa dişlerinden syzdyryp gepledi.

Wepa bu wagt Sadap bilen Sylaply meselede düşünişip bilmejekdigini duýdy. Az salym sesini çykarman, hyrçyny dişläp oturdy. Birdenem içmek üçin eline alan çaýly käsesini diwaryň ýüzüne aýlap saldy. Çaý töwerege syçrap, käse kül-pagyş boldy.

—Hih!—Edip, Sadap içini çekdi-de, allaniçigsi bolup, ýerinden galdy. Soňam Wepanyň üstüne gygyrdy.—Bu näme etdigiň boldy?!

—Arman, sen meniň özümden uly doganym-da! Eger jigim bolan bolsaň, seni nätmelidigini özüm bilýän!

Wepa şeý diýdi-de, çykyp gitdi. Sadap özüni ýere goýberip, möňňürmäge durdy.

—Meň ýaly garamaňlaý bolanyňyzda düşünersiňiz maňa. Ýöne hudaýym, meň başyma düşen gün siziňkä beri düşmäwersin! Siz bir bagtly bolaweriň!

Daşarda Abat daýzanyň sesi eşidildi:

—Wepa! Öňem ýüregi agyrýa oň. Sen näme üçin oňa zat diýýäň!

Wepa gaharly gepledi:

—Eje! Sen bir çaýdan keýpiňi gowuja kökle-de, pikirlensene biraz. Sen gyzyňy gaty läliksireden bolaýma, hä!

Abat daýza aglamjyrady:

—Menem guraýyn, hudaýym, şol döremän geçen gyzam gurasyn. Inmänler geçen, dünýä inmänler geçse bolmaýamydy!

«Bu Wepaňky näme diýsene!» diýip, Sadap aglap, keýpden çykyp bolansoň, oýa batdy. «Akyl satan bolaýşyny! Erkek kişimiş-dä!».

Az salymdan ol Wepanyň nämä janyny ýakýanyna göz ýetirdi. Јpişgäni tarkyldadyp, Sadaby Sylabyň jigisi Bilbil daşaryk çagyrdy. Sadap: «Içerik giräý» diýip, hernäçe mürähet etse-de, Bilbil aýak diredi durdy. «Daşaryk çykaýsana» diýip ýalbardy.

Ini-boýy ýeten Bilbil aý aýdyňa has-da syratly görünýärdi. Kirpikmen gözleri mähir guýlan ýalydy. Sadap Sylapdan aýrylyşyp gaýdan-da bolsa, Bilbil onuň sylagyny saklap, oňa: «Gelneje» diýip ýüzlendi. Gepiniň başynam sojamakdan başlady:

—Gelneje jan, sen gaýtdyň welin, hemmämiziň günümiz bulaşýa, biz indi näme edeli!—diýip, Bilbil dörtburç eplän akja elýaglygy bilen zol gözlerini süpürip oturyşyna pyşyrdady.

—Näme bolanyny bir aýt ahyry—diýip, Sadap uludan dem aldy. —Sen näme, size meň kömegim ýeter öýdýäňmi?

—Eter, diňe seň kömegiň deger bize, gelneje!—diýip, Bilbil soňra aglamasyny goýup, uludan dem aldy.—Maňa gudaçylyga gelýäler. Ejem dagam gyssaýalar meni!

Bir bolmasy zat bolaýdymyka diýip, alada galyp duran Sadap: «Wah, beýle bolsa, bolýa-la» diýip, ýeňil dem alyp, pikir öwürdi. Soňam Bilbile ýüzlendi:

—Sen näme halaňokmy gelýänleri?

Bilbil iki eli bilen Sadabyň eginlerinden tutdy-da, ýene sojap, sesini pyşyrda gardy:

—Men Wepany gowy görýän ahyry!

Onuň bu habaryna Sadabyň ýüregi jigläp gitdi.

—Wah, Wepa ja-an! Asyl häli däliräp, bir geňsi boldy diýdim-le ol!—diýip, Sadap özbaşyna pyşyrdady. Bir wagt Sadap heniz täze gelin wagty tamdyr üçin ýylgyn püre gidilende, Wepa bilen Bilbiliň gaýgy-gamsyz jykyrdaşyp, biri-birine henek edişleri onuň göz öňüne geldi.—Wah, Wepa ja-an, Bilbil ja-an—diýip, ýene pyşyrdady.—Men hemmeleriň bagtyna badak atmak üçin dünýä inipdirin-ow! Men bir wagt ölüp gidäen bolsam bolmaýamy!..

Bilbil pessaý gepläp dowam etdi:

—Indem ejem dagy öň agzymyzyň bişen ýeri diýip, siz bilen guda bolmak islemeýärler. Siziňkilerem şeý diýýämiş.

Sadap gamgyn makullap baş atdy:

—Wah, hawa-da, diýerler ony, diýerler. Türkmeniň düzgüni gursun, hudaýym, beýle bahana tapsalar, olar üçin başga zadam gerek däl-ä!

—Gelneje jan, Sylap bilen araňyzda gaty bir bolan zadam ýog-a—diýip, Bilbil Sadaba ýalbaryp ugrady. —Ene birleşäýseňiz-läň, hä! Wepa bilen meň üçin birleşäýiň! Arzuw jandyr Maksat üçin birleşäýiň. Olaram, her zadam bolsa, ejeleri-dä, ejem her näçe gowy seredýärem welin, «Ejem näme üçin bize gelenok?» diýşip sorap, bizar edýärler!

Bu sözler Sadaba birneme täsir etdi. Aýratynam, Bilbilden aýrylsa, Wepanyň juda ejir çekmeli boljakdygyna gyýyldy. Özüni ýere goýberdi-de:

—Hudaýym, men bir öläen bolsam, bolmaýamy!—diýip, öwran-öwran gaýtalady. Sözleriniň soňunam pyşyrda gardy.—Bilbil jan, siz maňa ýalbarmaň, Sylaba ýüz tutsaňyz, ol hemmesini düzederdi. Men bilýän, ol hemme zada kömek eder, ol gowy oglan. Doganyň Bibä aýt, utanma. Utansaň, utularsyň. Sylap size hökman kömek eder... Men bolsa, indi oňa hiç wagt birleşip bilmen! Bu meniň gabryma äkitjek ýalňyz syrym, Bilbil jan, men oň sebäbini hiç kime aýdybam, düşündiribem biljek däl. Meni dogram-dogram etselerem, aýdyp biljek däl... Menden hiç zadam haýyş etmäň, Bilbil jan.

Şundan soň Bilbil-ä sojap-sojap, öz öýlerine gitdi. Sadap hem el-ýüzüni ýuwup, öe girdi. Ýerini ýazynyp, başyna ýorganyny çekdi. Onuň häzir aglasy, çabalanasy gelýärdi. Ýöne birsyhly Bähbit göz öňünde janlanyp, oňa ähli gaýgy-hasratyny unutdyryp barýardy. Onuň ýüregine ýeňillik, kalbyna aram berýärdi.

Ol heniz uka gitmänkä, gapynyň agzynda ardynjyrap, kakasynyň sesi geldi.

—Çal, gyzyňa azar beräýmegin, onuň öňem ýüregi agyrýa. Bir sebäp bolmasa, özi halap baran ýerinden sowaşaýmaz. «Ere bakandan ýer gorkar» diýipdirler. Sylabam düzüw eşek däldir!—diýip, ilki ejesi gepledi. Onuň sesi aýyl-saýyl eşidildi.

«Indi näme bolduka?» diýip, Sadap ýüregini elina alyp howsala düşdi. «Gepi gutarman geçenleriň gepi gutarman geçäýdi-le!».

Onýança kakasy gaharly gygyrdy:

—Aýryl, heleý, öňden! Onuň ýüregi hakykatdanam agyrýan bolsa, gowy zat. Ýöne şol agyrmaýan bolaýmasyn!

Şu sözleri diýip gutarandanam, kakasy şarkyldadyp gapyny açdy.

—A gyz!—diýip, gözlerini mölerdip durşuna sag eliniň süem barmagy bilen howa kesdi.—Gidesiň gels-ä, hana, yzyň, gül ýaly çagalaň, adamyň bar! Ýok, ony islemeseňem, uzak öriň aşhana bolsun! Bilip goý, şu çaka çenli gowam görlensiň, hülli-hüllem edilensiň. Bolgusyzlygyň gyrasynda görnüp, ahyr ýaşymda meniň ak sakgalyma ysnat getiräýseň welin, deriňe saman dykaryn! Ýok wagtym gitseňem, ölime-de gelmersiň, dirime-de!

Sadap kakasyna eýýäm Bähbitli wakanyň ýetenini aňdy. «Kim gördükä? Kim aýtdyka?» diýen pikirler beýnisinde at saldy. «Öýüne baranymy bir görmedik bolaýbilseýdirler» diýip, öz howsalasyny basmaga çalyşdy.

Kakasynyň ökjesini basaýjak bolup duran ejesi Sadaby aklamaga çalyşdy:

—Münse münüpdir-dä maşyna. Puluny töländir-dä münen bolsa. Şoň üçin dagy düwläp dursuň...

—Lal bol!—diýip, Myrat aga aýalynyň sözüni soňlatmady. —Puluna münen bolsa, näme üçin uly ýolda düşüp galýa!—Şeý diýip, Myrat aga ýüzüni Abat ejä tarap öwrüp, çommalan barmaklaryny onuň gözlerine sokaýjak boldy.—Bilip goý, heleý! Gyzyň türkmençilikden çykyp, bir masgaraçylygyň gyrasynda görnäýse, senem menden taňryýalkasyn tamasyny etmegin!

—Toba-toba! Hudaý abraý berewersin—diýdi-de, Abat daýza adamsyndan daşlaşmak bilen boldy.—Gowusyny edeweri, jan Alla, ýüreklere kanagat, giňlik bereweri!

Sadap sesini çykarman oňdy. Kakasam gitdi. «Bu gün näme ýyldyza ýörän ýaly bolaýdy-la. Kimi görseň, gygy ajap dur» diýip, Sadap ýatan ýerinden içini gepletdi. «Türkmençiligiňiz başyňyzy iýsin!» diýip, pyşyrdy bilen sögündi. «Biriniň öýi ýykylsyn, bagty ýatsyn, işleri ýok bulaň. Bulara türkmençilik bolsa bolýamyş. Häk, türkmençiligi başyny iýenler!».

Şol günüň ertesi guşluk çagy Bähbidiň «Wolgasy» gelip, Sadaplaryň deňinde saklandy. Maşyndan Bähbidiň ejesi düşdi. Kempir düşensoň, maşyn gitdi. Wepa bilen kakasynyň häzir öýde däldigine Sadap diýseň begendi. Sebäbi Sadap kakasynyň özüne indi juda gaharynyň gelýändigini duýýardy. Onuň özüni ikinji gezeg-ä razylyk bilen äre bermejegini-de aňýardy. Şeýle bolansoň, ol Bähbidiň gelmesini halamady. Onuň basymrak giderini isledi.

Ejegül kempir kän oturmady. Abat daýza onuň bilen düzüwli gepleşmedik bolarly. Bir käse çaý içer salym hem geçmänkä, turmak bilen boldy. Bähbidiň gelerine-de garaşman, ýola düşüp, mytdyldap ugrady. Kempiriň giderine mähetdel, Abat daýza eline tut çybygyny alyp, atylyp öe girdi. Sadabyň çem gelen ýerini saýgylap ugrady. Özem sojap-sojap gepleýärdi:

—Öň-ä Sylaba barmasam öljek diýdiň sen inmän geçen, indem ýene birini tapyp ýörmüň?! Seň päliň azany çyn eken, esräniň çyn eken! Gül ýaly çagalary, gül ýaly ýigidi, asyl, şeýtmek üçin taşlap gaýdan ekeniň-ä sen! Aslynda-da seň özüň düzüw dälsiň, ýogsa Sylap görgüli adam ynjytjak oglan däl-ä!

Abat daýza gyzyny çybyklap-çybyklap keýpden çykdy. Eli ýadaýança urdy. Sadap oňa gaňrylybam seretmedi. Näçe urulsa-da, çydady. Uruldygysaýy hem ol hemmeleri ýigrenýärdi. Bu töwerekden basymrak ara açmak isleýärdi.

—Seniň edip ýören zatlaň, heý, türkmençilige sygjak işmidir!—diýip, Abat daýza gyzyny saýyp bolansoň, ýadawlykdan özüni ýere goýberip, daljygyp, haşlap-haşlap dem aldy.—Häziriň özünde git şu öýden! Kakaň gelmänkä, git, gelse, gijä galdygyňdyr! Soň giç bor!—Şeý diýip, Abat daýza özbaşyna hüňürdedi.—Türkmen pahyr «Dünede dul saklamak ýaly kyn zat ýok» diýip, gaty dogry aýdýan eken...

«Türkmençiligiňiz başyňyzy iýsin!» diýip, Sadap dişlerinden syzdyryp pyşyrdady. Soňam sesini çykarman, özüne gerekli goşlaryny düwmäge durdy. Ýola çykyp, täze gaýynenesiniň yzyndan ýetmäge howlukdy...

Sadap täze gaýynenesiniň yzyndan derrew ýetdi. Düwünçegini gujaklap gelýän Sadabyň gyzaran gözleri ýagdaýy habar berýänem bolsa, kempir oňa ýagşydan-ýamandan zat diýmedi. Onuň ýüzüne gabak astyndan çalaja nazar aýlap goýberdi-de, ýöremegini dowam etdi.

Sadabam sesini çykarmady. Kempir bilen deňje ädimläp gitdi oturdy. Obadan çykanja ýerlerinde olara Bähbit gabat geldi.

—Näme-how, eje, gelniňi eliňe berip goýberäýdilerm-ow! Sen-ä tüýs gurt bolupsyň!—diýip, ol ýyrş-ýyrş edip durşuna maşynyň gapylaryny açyp, ýolagçylary mündürdi.

Bähbide jogap beren bolmady.

Sadap täze gaýynenesine ejesiniň näme diýenini agşam Bähbitden eşitdi. Abat daýza Ejegül kempire «Gyzymyzy ikinji adama bermek niýetimiz ýok, ony birinji adamsy bilen ýaraşdyrmakçy biz» diýip goýberipdir.

Her zadam bolsa, Ejegül kempir täze gelin üçin tamdyra çörek ýapdyrdy. Tüwi bişirtdi. Birki sany goňşyny çagyryp geldi. Bähbit bilen Sadaba nika gyýdyrdy.

Wagt gijigip, aýak ýygnanyşdygyça, Sadabyň galpyldysy artdy. Ol ýaşmagyny agzy-burny bilen ýaşynyp, bir burça dykylyp, galpyldap otyrdy. Ol özi üçin nije ýyllar bäri täsin bir ertekili dünýäniň gapysynyň syrly perdesi bolup görünýän pursadyň bu gezek has ýakynlaşanyny duýýardy. Ýüregi gürsüldäp, agzyndan çykaýaýyn diýýärdi. Şu pursat onuň ýadyna mundan birnäçe ýyl öň Sylabyň öýünde, Sylabyň öňünde şeýle galpylda galyşy düşdi. Öz ykbalyna ýüregi gyýlyp, bokurdagy dolýardy. Gözlerine çyg gelýärdi. Sylap bilen tutan toýy, onuň öýündäki ilkinji arzuwly pursatlary ýatlanda ýüregi gysdy. Nämüçindir, şu pursat ol Sylapdan aýrylandygyna gynandy. Sylapsyz durmuş onuň üçin mundan bu ýana-da birhili tukat bolaýjak ýalydy.

Myhmanlar gaýdyşyp, bütin öý uka gidensoň, otagda Bähbit ikisi ikiçäk galdy. Bähbit daşyndan şifonere çalym edip duran goňur reňk şkafy açyp, onuň içinden ýorgan-düşek çykardy. Düşek-ýorgan salynýan şeýle şkafyň baryny Sadap ilkinji gezek görýärdi. «Brigadir, başlyk bolup işläbem, näme üçin beýle zatlary Sylap öýüne almadyka» diýip,, ol Bähbidiň her bir hereketine syn edip durşuna pikir öwürdi.

Bähbit gök mahmal düşekleri ýazansoň, olaryň üstünden akja prostyn düşedi. Düşekleriň hersine daşyna gülli mahmal çekilen per ýassyklaryň goşasyny oklady. Soňam Sadabyň ýanynda çöküp, öňa pişik ýaly dykyljyrady.

Sadaby indi bir üýtgeşik gorkuly duýgy gaplap ugrady. Ol çyny bilen aglamjyramaga başlady.

—Maňa barmajygyňam uzadaýma, eşidýäňmi?!—diýip, Bähbide çyny bilen aýtdy-da, hatda sesinem gataltdy.—Geläýme diýýän golaýyma!

Şeý diýip, ol Bähbidi itip goýberdi. Hasanaklap, özem beýläk geçdi. Onuň bolşuna Bähbit geň galdy hem-de gaharlandy. Ýüzüni kürşerdip gepledi:

—Bolşuň nähil-aýt seň! Öz aýagyň bilen geldiň, razy bolduň... Indikiň näme?!

Şeý diýip, ol Sadabyň alkymyna dykylyp bardy hem-de onuň goşaryndan tutdy:

—Gohuň näme seň! Eşidäýse, ejem dagy näme diýer! Ýa näz eden bolşuňmy şu! Erkek kişiniň gapysyndan ýaňy jyklap görýän ulugyzam-a däl sen! Ogluň bar, gyzyň bar... Ep-esli ýylam biri bilen ýaşaşdyň...

Sadap goşaryny Bähbidiň elinden boşadyp, özüni ýere goýberdi. Çyny bilen aglap ugrady:

—Hudaýym, men guraýyn-eý... Şol gyz bilen ogulam gursun, erkek kişi bilen ýaşalan ýyllaram. Näme üçin men ogul-gyzly bolmankam, başymy alyp, şol öýden çykyp gitmedimkäm?! Näme üçin ölüp-ýitip gitmedimkäm?!..

—Be... Ýak-eý... Sen-ä bir şermende ekeniň—diýip, Bähbit Sadaba igendi. Özem Sadapdan çekilip, bir çete baryp oturdy. Barmaklary bilen zol saçlaryny daraklady. Dodaklaryny berk gysyp, başyny ýaýkady.—Ýa-da meň bilen nikalaşanyňa puşman edýäňmi! Eger şeýle bols-a, göniňden gel, heniz giç däl, gapyda maşyn dur, äkideýin öýüňize!

Gaharyna Bähbidiň her zady-da niýetine düwäýmeginiň mümkindigi hakda pikir öwrensoň, Sadap sesini kesip, aýalary bilen gözýaşlaryny süpürdi. Eger Bähbit gahar edägede, häzir özüni yzyna äkidip geläýse, ol soňky gününiň neneň boljakdygy hakda pikir etmäge-de gorkýardy. Şonuň üçin Sadap dessine dillendi:

—Ýok-ýok, Bähbit, men seň bilen nikalaşanym üçin birjigem gynanamok, ýok...

Bähbit gahardan ýazylmady:

—Onda näme çaga ýaly... möňňürip dursuň! Ýa oýnajak bolýaňmy bu adamlary! Bu gezek Bähbidiň ýanyna Sadabyň özi bardy. Onuň gabat garşysynda gözlerine seredip oturdy.

—Bähbit—diýip, hamala töwerekde öz gepini eşitjek bar ýaly, pyşyrdap gepledi.

Sadabyň bir aglap, bir diňip, başagaýsyrap oturmasyndan onuň bir syrynyň baryny Bähbidem aňdy. Ýene Sadabyň goşarlaryna ýapyşdy:

—Saňa näme bolýa, Sadap?

—Men häzir aýdaýyn, Bähbit, häzir—diýip, Sadap sesini endiretdi. «Aýdaýyn» diýse-de, aýtmanyň ugruny tapman, bokurdagyna bir zat tegek bolýan ýaly, telim öwra ýuwdundy. Ahyram gepledi.—Men senden bir zady haýyş etjek bolýan, Bähbit!.. Şol haýyşymy ýerine ýetir sen, haýyş edýän!

—Be... Ýak-eý...—diýip, Sadabyň müň öwrüm edip oturmasyna Bähbidiň indi jany ýandy.—Aýdyber-dä haýyşyňy, bar bolsa! Onuň üçin munça goh-galmagal nämä gerek!

—Meniň bir syrym bar, Bähbit...—diýip, Sadap ýene juda kyn gürledi.—Enem-atama-da aýtmaýan syrym... Eger sen sataşmadyk bolsaň, belki, men ony özüm bilen o dünýä alyp giderdim!.. Häzir bolsa, men saňa ony hökman aýan etmeli... hökman!

Bähbit birden Sadabyň goşaryny goýberdi-de, hasanaklap ýerinden galdy. Ondan gaçyp, gapynyň golaýyna baryp durdy. Gözleri tegelendi:

—Sen, ýa-da garaguşagyrylymy?—diýip, şondan soň ol demi-demine ýetmän haslady.—Beýle bolsa-ha häzir talagyňy bererin! Men garaguşagyrylylar bilen dälilerden gorkýan! Ýaşaşyp bilmen!

Başga wagt bolan bolsa, Sadap Bähbidiň bu bolşuna gülüp hezil ederdi. Häzir welin ol dünýäniň aladasyny depesine çökerip, gaýgy-gussada otyrdy. Gülki ýadyna düşenokdy. Onuň Sylabyň syryny dünede ýekeje adama-da açasy gelenokdy. Ýöne häzir ol islegiň ýüzüne atanak çekmeli pursat gelipdi.

Sadap uludan dem aldy:

—Men garaguşagyrylam däl, dälem däl, Bähbit, arkaýyn oturyber—diýip, Sadap gözlerini bir nokada dikip, gussa batyp oturyşyna pessaý gepledi.—Ýöne sen meniň hiç kime ýetmesiz syrymy öňküsi ýaly gizlin saklamaga söz ber!

Bähbit özüni dürsäp, birneme arkaýynlaşdy. Öňki ýerine geçip oturdy. Ýene-de Sadabyň goşarlaryndanam ýapyşdy. Özem indi Sadabyň bolşuna şeýle bir haýran galýardy welin, onuň täsin syryny bilmäge çagajyk kimin howlugýardy.

—O nämäniň syr-aý?—diýip, ol Sadaby howlukdyrdy.—Aýdaýsana basymrak, Sadap jan. Syr bolsa, elbetde, gizlin saklamaly bor-da!

—Söz berýäňmi?—diýip, Sadap gözlerine ýaş aýlady.—Sylap görgülini ile masgara edesim gelenok meň...Özem raýkomam bolupdyr diýýäler... Beýle sylagly adamyň il içine gürrüňi ýaýrasa, gowy däl-dä... Munça ýyl gezdim hiç kime aýtman, indem çykmasyn şo gep ile!

Sylabyň ýatlanmasyna Bähbidiň gahary geldi. Ol ýüzüni kürşerdip, agras gepledi:

—Sen näme henizem ony unudyp bileňokmy?

—Unudylman durlan däldir-le, ýöne meň syrym şoň bilen bagly-da—diýip, Sadap pyşyrdady.

Bähbit gahardan ýazylman gepledi:

—Serowna, bi öýde Sylaby ýatlamak gerek däl, Sadap, hany, indem aýt, näme syryň bar bolsa!

Sadap uludan dem alyp, Bähbide seredip, ýene ep-esli oturansoň pyşyrdady:

—Men heniz gyz, Bähbit!

Onuň pyşyrdysy Bähbit üçin öe bomba oklanandan enaýy bolmady. Ol ýene Sadabyň goşarlaryny goýberip, yza serpildi.

—Ј...?—Edip, ilki gözlerini tegeledi. Sakawlap gepledi:—Ol näh... O nähili gyz?! Seniň ogluň-gyzyň bar-a! Nije ýyl ýaşaşyp geldiň-ä biri bilen...

—Ýaşaşsamam, şeýle şol—diýip, Sadap özüni gaýgy-gussa aldyryp dowam etdi. Çagalary bäbekhanadan alşyny gürrüň bermek isledi. Ýöne özüni gussa barha basmarlansoň, hiç gepläsi gelmedi.

Bähbit bolsa bu täsin habara barha gyzykdy:

—Sylap woobşe bolmadymy seň bilen?—diýip, dylym-dylym edip sorady.

Bähbidiň öz betbagtçylygyny bir täsin zat ýaly edip ýyrşarylmasyna Sadabyň diýseň gahary geldi.

—Gürrüň gutardy, Bähbit!—diýip, azmly aýtdy-da, kürşerilip oturdy.

—E...e—edip, Bähbit gepini birden kesäýmedi.—Bar diýýäler-eý şeýle oglanlaram... Menem eşidýädim. Ýöne olara doktor-a haýyr edýämişem diýýäler. Sylap doktora görünmedimi?

«Be, bi adamyň gepçidigini» diýip, Sadap Bähbide gaharlanyp, içinden pikir öwürdi. «Gep gutardy» diýlensoň, oturylmalymyka diýýädik welin...».

Sadap gaýdyp geplemedi.

...Bähbit hernäçe ýakymly sözler bilen hoşamaýlasa-da, Sadap gyzlyk dünesi bilen hoşlaşylan gijäniň ählisini gözýaş döküp geçirdi. Nämüçindir, bu gije oňa ähli başyndan geçen günleri ýatlatdy. Arzuwjyk bilen Maksatjyk hem ýadyna düşdi. Bile ýaşaşylan günler bir burçda bir gysym bolupjyk ýatýan betbagt Sylabyň keşbi göz öňünden aýrylmady. Öz ykbalyna ýanyp-bişdi. Şu çaka çenli özi üçin täsin bir ertekiler dünýäsi ýaly bolup görnen durmuşyň gyrasyndan jyklamagy onuň akylynyň kän zada ýetmesine täsir etdi. «Eý, Alla, sen näme üçin adamzady şeýle masgara ýaşamaga mejbur etdiň! Näme üçin munuň şeýledigine erkek kişiler bilen ýaşaşylmanka, göz ýetirip bolmaýarka?!» diýip, Sadap birsyhly pikir öwürýärdi. Özem özüniň Bähbit bilen baş goşanyna hut şu pursatdan, ilkinji ädimden puşman etdi. «Näme üçin gaýtdymkam?» diýip, puşmana gelse-de, alaç ýokdy. Pelegiň çarhy elinden sypypdy. Öň ol çarh Sadabyň elindedi. Sadap ony isledigiçe pyrlap, bir täsin arzuwlaryň içinde ýüzer ýörerdi. Nämedir bir täsinlige garaşar ýörerdi. Ine, indi ol hemme göwün ýüwürdýän zatlarynyň soňuna çykdy. Indi mydama durmuş şeýle ýörär. Şeýle... Sadabyň turuwbaşdan halamadyk zatlary bilen ýaşalar. Ýüregi gyssa-da, ol indi hut şeýle bolar. Sebäbi durmuş şeýle. «Kä gyzlar durmuşa çykýarlar-da, derrewem aýrylyşyp gelýärler. Soň bolsa tä ömürleri ötýänçä, hiç kime barman, atasynyň dulunda oturýarlar. Şolar hem meň ýaly beýle durmuşy halamaýanlar bolsa gerek!» diýip, Sadap ýene oýa batdy. Soňam öz-özüne käýindi. «Men nähili namart, bigaýrat. Erkeksiz durmuşam halamadym men, erkek kişi bilen ýaşamaly durmuş hem ýarajak däl maňa. Ýa men bu dünýäniň adamsy dälmikäm?! Ýa-da men dünýä ýalňyşyp indimmikäm?!».

Ol öz sowallaryna jogap tapyp bilmedi. Pikirlere gark bolup ýatyşyna-da daňdanlar irkildi... Ol häzir özüni hemmetaraplaýyn kemsidilen hasaplaýardy...

Irden Sadaby gülki sesi oýardy. Ol alasarmyklykda ilki «Düýşümmikä?» diýip pikir etdi. Aýňalan wagty welin gözlerine ynanmajak boldy. Onuň gulaklarynyň düýbünde pyk-pyklap Bähbit gülüp ýatyrdy. Sadap hasanaklap galdy-da, üstünden ýorgany serpdi. «Akyly dagysy üýtgäp ýörmükä bendäniň?» diýip, içini gepletdi. Oňa gep goşubermäge-de ýaýdandy. Hem-ä agşamky wejeralykdan soň oňa gep goşubermäge utandy, hem-de «dälirän bolaýsa» diýip çekindi.

Indi Sadap Bähbidiň ýüzüne göni seretmäge-de ejap edýärdi.

Bähbit Sadabyň hem uýaljyrap, hem özüne käte bir gabak astyndan nazar aýlap oturyşyndan onuň öz gülküsine geň galýanyny duýdy. Kesewi ýaly gara ellerini Sadabyň bilinden aýlap aldy-da, ol gülküsini batlandyrdy:

—Ýak-eý... Sadap jan... Gülkim tutýar-eý saňa... Şonça ýyl biri bilen ýaşap... Çagaly aýal adyny alyp, gyz halyňa gezip ýörşüň-eý seniň...

Sadap şu pursatda Bähbidi şeýle bir ýigrendi welin, özüniň nädip şeýle nakys adam bilen goş birikdirip bilenine haýranlar galdy. «Samsyk adam eken» diýip, öz betbagtçylygyny uly bir gülkä öwren Bähbit hakda ýigrenç bilen pikir öwürdi. Onuň gara kesewi ýaly elini öz bilinden aýryp itip goýberdi. «Şu hakda dil ýaryşyň iň soňky gezek bolsun» diýip, Bähbide azgyrylmak isledi. Ýöne uludan dem aldy-da, beýtmegem goýbolsun etdi. «Agşam sözem berdi ahyr... Gep ýokmazyň biri öýdýän bi» diýip, içini gepletdi. Düşek-ýorganlary galdyryşdyryp, töwerekde ýaşynar ýaly adam ýogam bolsa, ýaşmagyny berk ýaşynyp, bir burça dykylyp, uýaljyrap oturdy. Bar ýigrenjini gözlerine jemläbem, Bähbide gönükdirdi.

Bähbit ýene agzamasyz gepden gürrüň gozgady:

—Seň ejeň beýle arassa maşgalasyny alyb-a, ony ýöne goýup bolmaz! Ejem bilen maslahatlaşyp, oňa süýt haky pul bilen ojagaz-bujagaz halatjyg-a ibermeli!

Sadap bu sözlerden soň nädip ýaşmagyna el uzadanyny duýman galdy. Ýaşmagyny aýryp, hopugyp gepledi:

—Ejeňe aýtmak nämä gerek, Bähbit! Gepleşdig-ä agşam syr syrlygyna galmaly diýip! Sen nähili adam ekeniň!

Şeý diýdi-de, Sadap gaharyna gözlerinden paýradyp ýaş dökdi. Beýnisinde hem: «Nähili samsyk adam eken, aňrybaş samsyk!» diýen pikir at çapdy.

Bähbit onuň bu pikirleriniň üsti ýeter ýaly ýene samsyk gep tapdy.

—Ejemiň bileni bilen ile ýetäer öýdýäňm-ow şo!—diýip, hondanbärisiräp, ellerini serip gepledi.—Onsoňam, sen näme-how, döwlet syryny saklaýan däldirin öýdeňok! Il-ä oň ýaly syry içinde saklamajak bolýa gaýtam...

Sadap sesini gataldyp gygyrdy:

—Meniň nije ýyl bäri mukaddes saklap gelýän zadym şo syr! Özüňki bolsun, döwletiňki bolsun, tapawudy näme! Syr syr bor-da! Aýtmasyz diýlen zady diýlensoň, aýtmasyz bor-da! Sen ne beýle gepe düşmez ekeniň!

—Sesiňi gataltma-how!—diýip, Bähbit ilki Sadaba gözlerini alardan boldy. Soňam ýene ýyrşardy.—Bu syr indi maňa-da degişli ahyry, Sadap! Özüme degişli zady bolsa, aýtsamam özüm bilerin, aýtmasamam!

Şeý diýip, Bähbit daşaryk çykyp gitdi. Sadap onuň yzyndan ýigrençli bakyp galyşyna, kimdir biri bilen gepleşýän ýaly pyşyrdady: «Bi adam samsygyňam aňrybaşy bolmaly. Meň maňlaýym ýene açylmady öýdýän!». Şeý diýibem, ol maňlaýyna ýumruklap goýberdi.

Daşardan Enewiň gohy geldi:

—Şermende süýdi ýanan! Gijesi bilen gohy ýatyrmady. Näme özüni ulugyzdyryn öýdýämikä?!

Aradan kän salym geçmänkä-de, Sadabyň oturan jaýynyň gapysy şarkyldap açyldy-da, Enewiň gysylyp süýreldilen kädini ýatladyp duran kellesi göründi. Ol dessine Sadabyň üstüne ajysyny pürkdi:

—Näme ulugyzlygyna gelen ýaly bolup, sülmüräp otyrsyň! On ýyllap birine heleý bolup, iki çaga dogran aýala beýdip burça dykylmak nämä gerek! Ondan-a irräk turup, ejem görgülä, o ýetim çagalara çaý-suw äbererler! Ýa çaýy seň özüňe demläp bermelimi?!

«Heý-weý-eý... Bi içine ot düşen maşgala näteňet eken!» diýip, Sadap içini gepletdi hem-de ýerinden galmak bilen boldy. Sesini çykarman, Enewiň yzyna düşdi.

Enew oňa gaz jaýy, banýany, gerekli goşlary görkezip çykdy. Oba ýeri hem bolsa, içi ýalpyldap duran daşlar bilen bezelen banýada gyzgyn hem sowuk suw şaglap akyp durdy. «Ezit, öýüne-hä gowuja seredýän eken» diýip, Sadap Bähbidiň hojalykçydygyna haýran galdy. Ýuwunyp-ardynybam, çaý oturtdy. Enewiň görkezen ýerinden alyp, çäýnek-käseleri ýuwdy. Bolsa-da, heniz kempir daşarda görnenokdy. Sadap şoňa-da begendi. Onuňam özüne bir zat diýip iňirdärinden çekindi.

—Banýadan çykaňsoň, eliňi ýene sabynlap ýuw, çäýnek-käse bir arassa zat—diýip, Enew iki elini biline tutup, gözilginç bolup durşuna oňa birsyhly gep öwredýärdi.

Enewiň görkezmesi bilen Sadap bedre alyp, sygyr sagdy. Süýdi gazana guýup, gazda goýdy.

—Süýdüň aşagyny pessejik ýak, pessejik!—diýip, Enew oňa birsyhly öwretdi durdy.—Ýanar ýogsa!

Onuň öz ökjesine düşüp sakyrdap ýörşüne Sadabyň myrryhy tutdy. «Seň özüň ediber şony!» diýip, oňa gep gaýtarmak üçin telim öwra hyýallandy. Ýöne bu wagt dili daňlan ýalydy.

Daşardaky türkmen halysy düşelen agaç sekiniň üstüne öňki gök gülli kleýonka saçak, çäýnek-käseler, iýip-içmeli zatlar üýşensoň, gyzjagazlar, Pälwan, kempir dagylar hem çykdylar. Pälwan bilen gyzlar el-ýüzlerini ýuwup geldiler. Kempir bolsa göni saçak başyna geçdi.

—Irki namazymy okap, şo-ol garaşyp ýatyşymdyr, asyl, bu gün çaý demlenmän geçdi—diýip, Ejegül kempir başdan iňirdäp ugrady.—Öň bir öýi görüp gelen gelin dagy ýerinden gündenem öň galmazmy!

—Öý görmände-de, düzüw ejäniň terbiýesini alan maşgal-a bilmelidir bi zatlary!—diýip, Enewem ejesiniň gepini makullady.

Sadap kleýonka saçagyň üstüne ony-muny daşap ýörşüne olaryň gepini sesini çykarman diňleýärdi. Özüniň bu öe ilki gelen güni, gowy gelin bolup, bu maşgaladakylaryň barynyň göwnüni tapmaga öz-özüne söz berşini ýatlap, gaýynlary her zat diýse-de çekmäge çalyşýardy. Ýöne her näme-de bolsa, olara içinden igenýärdi. «Şular-a gözleri açylyp-açylmanka, ýorganyň aşagyndakalaram agyzlaryna bir zat dyksaň hem ýuwutjaklar» diýip, ýigrenç bilen içini gepletdi. «Ýaňyja gün dogdy, sagat heniz ýedem-ä bolan däldir. Nädip işdäleri zat alýaka?».

Sadap daşarda goýulmaly zatlary boldum edensoň, kiçijik daş çäýnekleriň biri bilen iki sany käsäni alyp, içerik ugrady.

—Gyw! Olary nirä alyp barýaň?!—diýip, Enew zähre ýaryp, çirkin gygyrdy.

Onuň sesinden gorkusyna tas Sadabyň elindäki zatlar ýere gaçypdy. Gorkudan saňňyl-saňňyl etdi. «Bähbit bilen özüme» diýip, Enewe gep düşündirmek isledi. Ýöne kempirden ýaşynansoň, sesini çykarybam bilmedi. Içerik elini salgady. Enew onuň näme diýjek bolýanyna düşünen bolarly:

—Bähbit çaýy ömürem biziň ýanymyzda içýär, senem bir ýüzüniň perdesi syrylmadyk ulugyz däl-le... Içiber şu taýda. Çaý döküp, gül ýaly içerini zer-zaýa etjek bolma!—diýip gygyrdy.

Sadap Enewiň özüne çaga gygyrýan dek gygyryp, kemsidip durmasyna diýseň gynandy. Öňki gaýynenesi Sabyr daýza ýadyna düşdi. «Olar dagy gyzyl ýaly adamlar eken» diýip, içini gepletdi. Elindäki çäýnek-käselerini kleýonka saçagyň bir gyrasynda goýdy. Onýança içerden Bähbidem gelip, hatarda ornaşdy. Sadap kempirden sowarak oturdy.

—Süýt işşek!—diýip, şol wagt Pälwan yňňyldady.

—Çagalara her gün irden süýt berilýändir, şony ýadyňda sakla!—diýip, kempir Sadaba ýüzlenip aýtdy.—Süýdem çagalar ýerinden galýança bişirilgije bolmalydyr!

Sadap diýleni makullap baş atdy hem eline bir käse alyp, düwdenekläp aşhana ugrady.

—Gyw!—diýip, Enew ýene gygyryp, onuň zähresini ýardy.—Käsäni nirä alyp barýaň! Süýdi jama guýup getir! Käse bularyň haýsy birine ýetsin!

Sadap yzyna düwdenekledi-de, käsäni ýerinde goýup gitdi.

—Jamy bir çaýkaweri guýmankaň, çaň-çuňy bilen guýaýma!—diýip, Enew birsyhly yzyndan gygyrmagyny dowam etdi.

Bu akyl satmalar Sadabyň myrryhyny diýseň tutdurýardy. Enewe bir degerlije zat diýip, içini sowatmak isleýärdi. Ýöne ilkinji gün çydam etmek isläp, zordan saklanýardy. Hut şu pursat hem özüniň gowy gelin boljakdygy hakda öz-özüne beren sözüni yzyna aldy. «Bular ýaly adamlar bilen düzüw ýaşaşyp bolmaz. Entek biraz garaş bakaly, almytyňy alarsyň menden!» diýip, ol Enewe gaýybana haýbat atyp hüňürdedi. Şeýle pikir bilenem özüniň gahardan püre-pürlenen ýüregini birneme düşüşdirdi. Gykylykçy eltisi Jereni ýatlady. «Tüýs şoň gerek ýeri eken bi ýer, biri-birine üýrüşip durar ýaly» diýip pikir etdi. «Näme üçin hemme meňzeş häsiýetli adamlar biri-birlerine sataşmaýarkalar?!».

Sadap üç litre golaý süýt gidäer ýaly jamy ilki suw bilen çaýkady. Soň hem ony süýtden dolduryp, yzyna dolanyp bardy.

—Heý-wi! Daş edewersin, tüýs iş görmedik-dä!—diýip, Enew ýakasyna elini ýetirip gygyrdy.—Heý, şeýle-de bir kän guýmak bormy! Näme bi çagalary sygyrdyr öýdýäňmi sen! Ylaýygrak guýarlar-a!

—Degme, galanyny soň äkidäersiňiz yzyna—diýip, Bähbit Sadabyň dadyna ýetişdi hem-de onuň elinden jamy alyp, ortada goýdy.

—Agyzdan galany yzyna guýup bolasy ýok!—diýip, Enew öz diýenine tutdy.—Şunça süýdüň içiljek-içilmejekdigine kellesi işlänokmyşmy munyň! Bar, muny yzyna äkit-de, kiçiräk jama guýup gel! Süýdüň aşagyny bir öçürdiňmi? Çogaýmasyn ol!

Sadap özüniň kemsidilmesine gahardan aglaýjak bolýardy. Bir alasamsygyň öz üstüne gygyryp durmasyna jany ýanyp, gaňşyrawugy tütäp-tütäp gitdi. Süýtli jamy yzyna alyp gitdi. Bu gezek kiçiräk jam alyp, elten süýdüniň ýarysyny guýdy. Süýdüň galan ýarysyny gazana guýdy. «Birki günjük öwrenişýänçäm, özleri hyzmat edäenlerinde nämemiş maňa» diýip, gahar bilen içini gepletdi.

—Eje, görýäňmi meniň tapan gelnimiň akyllyjadygyny!—diýip, Bähbit Sadap ikinji gezek getiren süýdüni ortada goýup, ýerine geçensoň, dylym-dylym edip, Ejegül kempiriň ýüzüne seretdi. —Heý, gep gaýtarýarmy! üstesine-de, seret, nähili owadan! Iliň ulugyzlaram şunça ýokdur, seret!

—Şu günki samsyklygyny ýene edäýse, men seň heleýjigiňi bogup öldirin!—diýip, Enew ölen öküziňki ýaly, sowuk hem möle gözlerini hanasyndan çykaraýjak boldy.

—Gelniň gowy bolsa, gowy zat—diýip, Ejegül kempir agzyna salan çöregini käte bir gäwüşäp oturyşyna agras gepledi.—Ýöne onuň bu günki bolşun-a göwnüm ýetmedi. Ertirden başlap irräk galawersin ýerinden. Özem öň okamaýan bolsa, namaz öwrensin... Düzüwli gelin boljak bolsa, hökman namaz okamalydyr. Namaz okan adamyň yrsgal-döwleti artarmyş. Arassaçylyga-da haýry bar onuň... Bilmeýän bolsaňam, öwren, gelin!

Sadap sesini çykarmady. Içinden bolsa: «Bir kemim namaz okamakdy» diýip gaharlandy. Kempire çörek iýşi görünmez ýaly, gyňajynyň bir çowy bilen ýüzüniň ýarysyny gizledi-de, garbanan bolup ugrady.

—Eje, namaz okamasa-da, gelniň arassa kem-ä ýok eken—diýip, Bähbit ýene dişlerini syrtardyp ýylgyrdy.—Onuň ejesine halat-serpaýam-a äkitmeli bor!

Bähbidiň sözleri Sadabyň üstünden gaýnan suw guýlan ýaly etdi. Eline ýaňy alan käsesini zordan ýerde goýdy. Ilk-ä: «Gepleme» diýen terzde Bähbide bakyp, başyny ýaýkady. Soňam ýerinden hasanaklap galyp, içerik ylgady.

—Beýle suwjarar ýaly näme bolanmyş, gyz!—diýip, Enew gygyryp galdy.

Sadap içerik girip, elleri bilen ýüzüni tutup oturdy. Ýüzi lap-lap gyzýardy. Gaharyna saňňyldaýardy. Bähbide näme diýip-näme aýtjagyny bilmedi. Ol yzyndan giräýse, diýmeli sözlerini taýýarlap goýdy. Ýöne onuň yzyndan gelen bolmady. Birhaýukdan soň bolsa, Bähbidiň maşynynyň sesi eşidildi. Ol nirädir bir ýere gitdi. «Tüýs haýwan ýaly adamlar eken» diýip, Sadap bu maşgaladan barha göwnüni sowadyp, içini gepletdi. Olary minutsaýyn ýigrenip ugrady.

Ol göwnüçökgün halda ep-esli oturansoň, içerik Enew boýnuny uzatdy.

—Ep-esli ýaşan heleý halyňa eşek näzini edip oturma-da, bar, daşaryny ýygnaşdyr. Soňam nahar atar. Indi bi öe eýemsirän bolýaňmy, hyzmatjygam etjek bol!

Sadap ýerinden galdy. Hernäme-de bolsa, indi bu öe gatyşybermekden başga alaç ýokdy. Boljak iş bolup, boýa siňipdi.

Ol çäýnek-käseleri, saçagy ýygnaşdyrdy. Onýança Enew aşhanada kartoşka, et taýýarlady. Nahar bişirilýän gazany görkezdi.

Çoýun gazanjyk kiçijikdi. «Munda bişýän nahar bilen bular neneň oňňut edýälerkä?» diýip, Sadap haýran galdy.

—Gazyň üstüne suw-söl damdyraýma. Nahara artykmaç zat atjak bolup durma, bi zatlaň her biri pula çekilip alynýandyr—diýip, Enew Sadabyň ýanynda durup, oňa akyl satmagyny dowam etdirdi.

Sadap gazany ýuwup durka, aşhana gyzjagazlaryň ekabyrragy geldi. Ol gaharyny gözlerinde jemläpdi. Gyzjagaz Sadabyň elindäki gazany kakyp aldy. Sadap çykgynsyz ýagdaýda galdy.

—Aýgül jan, ber, bala, gazany gelnejä, ol size nahar bişirjek diýýä, ber—diýip, Enew hem gazanyň bir gyrasyndan tutup, gyzjagaza höre-köşe etmäge durdy.

—Gazan ejemiňki, berjekgä!—diýip, Aýgül gazandan berk ýapyşyp durşuna ýüzüni barha sortdurdy.—O daýza ejemiň zatlaryny elleme diý. Hana, öýünem aldy...

—Aýgül jan, ber gazany. O daýzany kakaň size nahar bişirtmäge, kiriňizi ýuwdurmaga getiripdir. Meniň bir özüm hemme işi etmäge ýadaýan-a, kömekleşsin-ä!—diýip, Enew höre-köşelemäni dowam etdi.—Ber, jigim!

Şundan soň welin, Enew gazany gyzjagazyň elinden dözümli çekip aldy-da, Sadaba berdi. Gyzjagaz aglap, daşaryk gitdi.

—Eje! Eje jan! Seniň zatlaryňy bir daýza gelip alýa-a!—diýip möňňürdi.

—Aýu, Enew-ä!—diýip, Ejegül kempir çirkin gygyrdy.—Şu öýde şu çagalaň gözýaşy dökülmeli däldir-u-u!

—Özi aglaýa-a!—diýip, Enew şaňňy sesi bilen Sadabyň gulagyny gapara getirip gygyrdy.—Biderek zada aglaýa-a!

Enew soň daşaryk çykyp, Aýgüle höre-köşe etmäge durdy.

Aýgülüň bolşy Sadabyň diýseň keýpini gaçyrdy. Özüni çagalaryň sulhunyň almanyna ýanyp-bişdi. «Bular bilen neneň öwrenişerkäm?» diýip, uly alada galdy. Enewiň bölüp goýan ýagydyr etini atyşdyryp, çorba bişirdi. Soňra aşhana serenjam berişdirip, daşaryk çykdy. Agaç sekiniň üstünde Aýgülüň bir özi otyrdy. Ol Sadaba birsyhly gözlerini alardyp seredýärdi. Oky bolsa atarlydy. Özem hiç bir pişesiz doňdurylan ýaly bolup otyrdy. Boýy ýaňy eginlerine ýeteňkirlän jonnujak saçjagazlaryna dakan gökje lentasynyň biri çöşlenip, sypaýjak bolup durdy.

Sadap hiç kimiň ýoklugyndan peýdalanyp, ony özüne öwrenişdirmek isledi. Aýgülüň ýakynjagyna baryp oturdy.

—Saçyň çözülipdir, Aýgül jan, daňyp bereýinmi?—diýip, mylaýym sorady.

Aýgül dodaklaryny berk gysyp, çaýkanjyrady-da, beýläk geçdi.

—Barybir, biz saňa eje diýmeris!—diýibem, gahar bilen aýtdy.

Heniz çagalykdan saýlanmadyk gyzjagazyň beýle sözleri tapyşyna Sadap haýranlar galdy. «Ýa Enew öwredäýýämikä?» diýip pikir etdi. Gyzjagazdan hoş söz eşitmejegini duýsa-da, oňa gep goşdy:

—Men saňa owadan köýnegem tikip bermekçi, Aýgül!

Aýgül ýene gaharly gepledi:

—Barybir, biz saňa eje diýmeris! Biziň ejemiz senden has owadandy!

Sadap bu gyzjagaz bilen öz gepiniň ugra barmajagyny duýdy. Uludan dem alyp, ýerinden galdy. Öe girmek üçin gapa ýakynlaşdy. Aýgül onuň yzyndan hüňürdemegini dowam etdi:

—Sen näme üçin ejemiň jaýyny alýaň? Ejemiň ýorganlaryny elleýäň?! Biz olary saňa bermeris!

Sadaba Aýgülüň sözlerini mundan artyk diňlemek agyr düşdi. Ol hatda onuň sesini eşitmezlik üçin öe sümülmäge howlukdy. «Meni halys ýigrenýämikä? Ýa-da ejelerini halys gowy görendiklerindenmikä?» diýip, Sadap çagalar hakda ýene pikire batdy. «Ejeleri näme sebäpden ýogaldyka? Öwrenişýänçäm gowuja bolaýmadylar» diýip, gelin bu maşgala hakda birden öýkä batyp oýlanýardy. Birdenem melul bolup, özüniň Bähbit bilen geçiren pursatlaryny göz öňüne getirip oýa batýardy.

Birden gapy açyldy-da, içerik Pälwan girdi. Ol ilki uýaljyrap, ýyrşardy. Ýüzüni ýere saldy. Bir zatlar diýmek isledi. Sadap oňa hoşamaýlyk bilen gep goşdy:

—Pälwan jan, geleweri! Men saňa süýjülije çaý bereýinmi?

Pälwan ilki «ýok» diýen terzde başyny ýaýkady. Soňra rahat sypata geçip, gözlerini tegeledi:

—Çaý içjekgä!

Sadap oňa öz ýanyndan ýer görkezdi:

—Gel, onda şujagaz ýere gelip oturaý.

Pälwan görkezilen ýere gulagasyjylyk bilen geçdi. Ýüzüne agraslyk çaýyp oturdy.

—Men-ä saňa «Eje» diýjek—diýibem, hamala, zerur maslahaty çözmäge gelen uly adam ýaly gepledi.—Men ejäni gowy görýän!

Oglanjygyň bolşuna Sadabyň ýüregi jigläp gitdi. Ol elini Pälwanyň kellesine ýetirip, onuň şar-garaja saçlaryny sypalady:

—Menem saňa «oglum» diýerin, Pälwan jan!

—Onda meni gujagyňda ýatyraý-da!—diýip, Pälwanjyk gözlerini tegeläp, ýalbaryjy äheňde aýtdy.—Meni ol ejem gujagynda ýatyrýardy.

—Bolýa, Pälwan jan!

Sadap Pälwany gujagyna aldy-da, ýene onuň saçlaryny sypalady.

—Ol ejem meni yralaýardy-da, soňam hüwdüleýärdi—diýip, Pälwanjyk ýatan ýerinden gepledi.—Indi meni hiç kim hüwdülänok. Enem-ä «garradym» diýýä, Enewem kowýa, «Öküz ýaly bolupsyň, ýatyber özüň!» diýýä, Aýgül bilen Bägülem «hüwdülejekgä» diýýä!

«Bi çaga, hakyt, mähre zar eken» diýip, Sadap Pälwanjygyň saçyny sypalap oturyşyna pikir öwürdi. Onuň geplerine gözlerine ýaş aýlandy. Eşegiň üstündäki ganardan kellesini çala görkezip, loňkuldap barýan Maksatjyk ýadyna düşdi. Onuň telim gezek yzyna gaňrylyp-gaňrylyp seredenini ýatlanda, Sadabyň ýüregi dilim-dilim boldy. Ol «çaga hem ene mähri» diýen zadyň nämedigine şu pursatdan düşünip başlady. «Maksat janam häzir Pälwanyň bolşy ýaly, meni küýseýämikä?» diýip, gynanmak bilen oýlandy.

—Hüwdüläý-dä meni!—diýip, gözlerini süzüljiredip, kellesini barha Sadabyň goltugyna dykýan Pälwan ýalbaryjy seslendi.

Sadap sesini endiredip, hüwdä başlady:

—Pälwan jan-a ýaşynda,

Akja telpek başynda,

Atlanyp awa gitse,

Dostlary kän daşynda

Huwwa-huw...

—Eje, sen meni taşlap gitmersiň gerek?—diýip, Pälwanjyk Sadabyň hüwdüsiniň arasyny kesdi.

—Ýok, Pälwan jan, taşlaman!—diýip, Sadap oňa mylaýym jogap berdi. «Bi çaga ejesiniň ýogalanyny bilenok öýdýän» diýip pikir öwürdi. «Bu görgül-ä ölüm zerarly ejeden jyda düşüpdir. Men bolsa Maksatjyk bilen Arzuwjygy dirilikde taşlap gaýtdym. O çagalary bäbekhanada zyňan çyn ejeleri ýaly ýezit boldum menem» diýip, Sadap böwründe ilkinji gezek adamkärçilikli pikir edip, wyždanynyň ezetini duýup ugrady.

—Sen maňa «oglum» diýmediň-ä—diýip, Pälwan ony ýene pikirlerden halas etdi.

—Oglum sen, Pälwan jan, oglum. Ýatyber, oglum, ýatyber—diýip, Sadap çaganyň başyny sypap, ony köşeşdirdi. Hem ýene gözlerini ýaşlady. «Seniň-ä, hernäme-de bolsa, ýanyňda kakaň, eneň, doganlaryň bar, Pälwan jan» diýibem, ýalňyzlygyň hasratyndan ýaňa kemsinip, içini gepletdi. «Ine, mende welin hiç kim ýok. Dünede ýeke galdym men. Men mesligime çydaman, gowy adamlary taşlap gaýtdym».

—Men agşamam seň bilen ýatjak, bolýamy?—diýip, Pälwan uka batyp barşyna dillendi.

—Bolýa, oglum, ýataý!..

Pälwan Sadabyň gujagynda uka gitdi. Sadap ony bir çetde ýatyryp, düşek ýazdy. Düşegiň üstüne ýassyk atdy-da, soň Pälwany geçirdi. Pälwany oýarmajak bolubam, ýuwaşlyk bilen daşaryk çykdy.

Pälwan oýanyp, daşaryk çykanda, onuň el-ýüzüni ýuwup berdi. Bileje oturyp, nahar iýdi. Şeýdip, Pälwan Sadaba derrew höwrükdi. Gyzjagazlar bolsa, täze ejelikden asylyşyp ýören jigilerine gözlerini alardyp seredişýärdiler...
Dowamy bar.