KÖR SÖÝGI (Ogulsenem Taňňyýewa) #2
Enkaň haýyşy boýunça...
Şonuň üçinem maý barka, Sylaba niýetine düwen zatlaryny diýip galmak isleýärdi.
Ol her gije Sylaby daşarda ýekeräk görmek üçin peýläp başlady. Oňa-muňa güýmenen bolup, tä goňşy öýde çyra öçýänçä, daşarda köwlendi. Gözlerini goňşulardan aýyrmady. Tomsuň aý aýdyň gijeleriniň birinde hem oňa Sylaba sataşmak miýesser etdi. Obada toý boldy. Agşamlyk hemmeler bagşy diňlemäge gitdi. Sylap bilen Sadapdan başga jemende galmady. Sylap gapydaky agaç sekiniň üstünde ýassyga ýanbaşlap, täze gazetleri gözden geçirýärdi. Amatly pursada garaşyp, ýüregini eline alyp ýören Sadap öýler gowy çolaransoň, sallanjyrap, goňşulara ugrady. Ýüzüne gazet tutup, öz oý-pikirleri bilen başagaý bolup oturan Sylap birbada gyzyň tagta sekä golaýlaşanynam aňşyrmady. Sadap özüne üns berilmese-de, sekiniň bir gyrasynda çökdi. Aýaklaryny sallap oturdy. Sylaby içgin synlady. Oňa seretdigisaýy gözleriniň alny ümezledi. Ýamanlykda tutulan dek, galpyldady. Ýüregi böküp-böküp, agzyndan çykaýjak bolýardy. «Sen meni näme üçin halaňok?» diýip, gyz Sylaba seredip oturyşyna oňa sessiz ýüzlenýärdi. Şu sowal beýnide gaýtalandygysaýam gözýaşlar owany dolduryp barýardy. Birdenem gözüň owasy ýaşdan püre-pürlendi-de, damjalar gyzyň ýaňaklaryndan ýol ýasap gaýtdylar. Gyz aýalary bilen ýüzüni süpürip, uludan dem aldy. Onuň haşşyldysyna Sylap tisginip gitdi. Elindäki gazetini bir çete oklap, göze ilmez çaltlyk bilen ýerinden zöweldi. Sadabyň gelenini aňşyrmanyna geň galdymy ýa-da gyzyň sessiz gözýaş döküp oturmasyna aljyradymy, birbada näme diýjeginem bilmedi.
—E-he... S... Sadap...—diýip, sakawlady. Soňam birden özüni ele alyp, çalt-çalt gepledi.—Sadap? Kim göwnüňe degdi?
Sadap geplemedi. Ýigide balkyldap duran pyýala gözlerini dikip oturyşyna, birsyhly dymdy. Zol uludan dem alyp, aýalaryny ýüzünde gezdirýärdi.
—Sadap, saňa näme bolýar?—diýip, Sylap ýene pessaý ses bilen sorady.
Gyzdan ýene jogap bolmady. Şol bir bolşuny saklap, sessiz dymdy.
—Birden... kakaň dagy göräýse... gelşiksiz bolaýmasa...—diýip, Sylap töwerege ätiýaçly garanjaklady.
Ýigidiň bu sözlerine Sadabyň dili açyldy. Ol gandaryny gören dek bolup, gaharyny dişleriniň arasyndan syzdyrdy. Agzyndan ýalyn çabrady:
—Kakam şuş-şu wagtjyk gelip, etimi çişe düzäýsedi!
Gyzyň gahary Sylaby aljyratdy. Ol näme diýjegini bilmedi.
—Beý diýmesene, beý diýmesene—diýip, aljyraňňy gaýtalady.—Uruş-sögüş gowy däl, Sadap!
—Beterräk zadam diýerin men!—diýip, Sadap indi gözýaş dökmesini bes edip, gahardan saňňyldady.—Men saňa ýekeje zat aýtmaga geldim... Şony eşit... Soň bihabar galyp, arman çekme!—Şeý diýip, Sadap Sylaba tarap nazar aýlap goýberdi. Sylap gyzyň ýüzüne-de seredenokdy. Gülli keçäniň üstüne oklanan gazetlere bakyp otyrdy. Gyz dowam etdi.—Men özümi öldürjek, Sylap!
Şu sözden soň Sylap başyny galdyrdy-da, Sadaba nazar aýlady. Sesi howsalaly çykdy:
—O näme üçin? Beýtmek bolmaz ahyry!
—Men özümi seň üçin öldürjek!—diýip, Sadap okunyň nyşana degenini aňyp, barha dogumlandy.—Özünem «Meň ölümime Sylap günäkärdir» diýip ýazyp gitjek!
Sylap uludan dem aldy. Çep eli bilen maňlaýyny tutdy:
—Meni beýle betbagt edip gitmek saňa nämä gerek boldy, Sadap? Men saňa näme ýamanlyk etdim?!
—Sen gowy oglan bolup doglupsyň! Ana, şol seň maňa ýamanlygyň!—Sadap şeý diýip, uludan dem aldy.—Aşa gowulygam ibaly zat däldir, bilseň!
—Betbagt bolup doglanyň üçin diýsene!—diýip, Sylap maňlaý saçyny penjeledi. Dem alanda, eginleri silkinip gitdi.—Betbagt bolsaň, hemmeler saňa ýagy bor eken...
Sadap birden «sen-men» ýok, sekiden düşdi-de, hasanaklap, Sylabyň gabadyna baryp, ýere dyzlaryny diräp çökdi. Ellerini serip, ýene aglamjyrady:
—Men seniň bagtyňy açaýyn, Sylap! Ýöne meni başga ýigidiň gapysyndan girip-çykmaga mejbur etme! Sensiz ölerin men, ölerin... Alla kessin, ölerin... Beýdip äsgermezlik edip, gyz ýüzümi gyzardyp durmasana! Ejemem-kakamam meni indi uzak saklajak däller...
Sylap ýerinden turdy-da, beýläk geçdi. Soňam sekiden düşüp, köwşüni geýdi. Öe girip gitdi. Çilim alyp çykdy. Daşky gapynyň bosagasynda oturdy-da, çilim otlandy. Ajy tüssäni birnäçe gezek işdämenlik bilen sordy. Soran tüssesini agyz-burnundan burugsadyp goýberensoň, aýagyndaky ala-mula matadan tikilen şypbygynyň burnuna seredip dymdy. Uludan dem aldy. Çiliminiň külüni kakyp goýberdi-de, Sadaplaryň öýüne tarap göz aýlady. Ýene pessaý ses bilen gyza ýüzlendi:
—Biri görse, aýyp bor, Sadap! Tursana. Beýdip bir oturmasana... Haýyş edýän...
Gyz öz bolşunyň edepsizligini duýdumy ýa-da Sylabyň sözüni ýykmak islemedimi, ýerinden galdy. Köýneginiň gum basan ýerlerini kakyşdyryp, ýene sekä geçip, aýaklaryny sallap oturdy. Özüniň bolşuny aklajak boldumy-nämemi, nalynjyrady:
—Şu bolşumyň aýypdygynam bilýän, Sylap! Gyz bolup oglanyň üstüne atylmagyň türkmen gyzy üçin ölüm bilen barabardygynam bilýän! Sen meni edepsizligim üçin bagyşla! Gaty görme! Ýöne men nädeýin... başgany ýüregim almasa... nädeýin!
—Öýüňize bar, Sadap—diýip, Sylap şol bir pessaý hörpde gepledi.—Soň bir gün işde gürleşeris... Kakaň dagy görse...
Sadap Sylabyň sözüni kesdi:
—Ýok!—diýip, dogumly aýtdy.—Görüp geçsin kakam. Şu gijeden ýekeje sagadam aňry geçmen! Ýa ölüp dynjak... Ýogsa-da aýt bir belli gep!
—Eger men «seni halamok» diýsem näme?—diýip, Sylap gyza sowal berdi.
Sadap tok urana dönüp, ýerinden zöweldi.
—Beý diýmäweri!—diýip, ýalbaryjy gepledi.—Duran ýerimde ýüregim ýarylar!—Şeý diýip, Sadap ýene Sylaba tarap ädim urdy.
—Otur, otur—diýip, Sylap elini öňe uzadyp gepledi.—Eriňde oturaweri... Şonda-da düşünişeris!
Sadap ýene sekide çökdi-de, sesine alada çaýdy:
—Ýa-da başga halaýanyň barmy, Sylap?
—Eger bolaýsa nädersiň?!—diýip, Sylap onuň sowalyna sowal bilen jogap berdi.
—Başymy alyp giderin mundan—diýip, Sadap ahmyrly gepledi.—Barybir giderin. Seniň bilen başga bir gyzyň tirkeşenini görenimden... ölenimi müň paý gowy görýän!
Şundan soň Sadap dymdy. Birhaýuk oturybam, gepini ýene öňküje nyşanasyna gönükdirdi:
—Barybir, gidäýsemem, «Sylabyň sözümi ýykanlygy, göwnüme degenligi üçin gidýän» diýip ýazyp giderin!
—Şeýt, şeýt—diýip, Sylap çekip bolan çiliminiň galyndysyny bir çete pitikläp goýberensoň, keýpsiz gepledi. —Meni ile masgara et!..
—Men-ä seniň gowy görýän gyzyňam ýokmuka diýýän!—diýip, Sadap ýigidiň taryna kakyp görmek isledi.
Sylap geň galdy:
—O näme üçin beýle netijä geldiň?
—Eger bar bolsa, bu çaka öýlenip dynardyň-a!
Sylap ýene dymdy. Sadap goşa örüm saçlaryny oýnap, aýaklaryny hallanladyp oturyşyna gepini berkitdi:
—Meniň bilen şeýdip oturmaga gorkýan bolsaň, men gaýdaýyn! Ýöne ejeň dagyny bize ibermäge söz ber! Eger halaýan gyzyň ýoklugy çyn bolsa, söz ber!
Sylap agras gepledi:
—Adam bilen oňşup ýaşaşmak ony daşyndan gowy gören ýaly däldir, Sadap! Gowuja pikirlen! Söýginiň gözi kördür, ol adamy hemme zadyň üstünden eltip biler!
—Oňşaryn! Etimi çişleseňem, oňşaryn!—diýip, Sadap Sylabyň özüne tarap birneme ýykylyp ugranyna göz ýetirip özelendi.—«Öl» diýseň, ölerin, «gül» diýseň, gülerin! Ynanaý maňa, Sylap!
—Saňa meniň bilen ýaşaşmak kyn düşäýmese...—diýip, Sylap bir depen ýerini depdi.—Gowy oglan kän ahyry!
—Kyn düşmez, Sylap!—diýip, Sadap barha janykdy.—Kyn düşse-de, çydaryn! Meniň üçin dünede senden özge gowy oglan ýok. Düşünýäňmi sen şoňa?!
Sylap başyny aşak salyp dowam etdi:
—Maşgalanyň abraýyny saklamak üçin... uly gaýrat gerekdir, Sadap! Sen heniz durmuş görmedik gyz! Saňa bu wagt ýaşaýyş juda ýeňil görünýändir... Ýöne durmuş göz öňüňe getirişiňden bütinleý başga zatdyr, bil şuny, Sadap!
—Men hiç zadam biljek däl!—diýip, Sadap ýene kesirligine tutup ugrady.—Ýaşamaga razy bolsaň-a, men seni her edip-hesip edip bagtly etmäge söz berýän... Ýogsa-da hälki diýenlem...
—Be... nätdiň-aý—diýip, kyn ýumuş buýrulan çaganyň bolşy ýaly Sylap ýüz-gözüni eňşetdi.—Garaz, seniň meň bilen bir öýden girip-çykjagyň çyn-ow, Sadap!
Sadap gaýdyp oňa jogap bermedi-de, ýerinden turup, öýlerine ugrady. Gidip barýarka-da, yzyna gaňrylyp:
—Iň soňky gün ertir. Eger ejeň dagy gudaçylyga barmasa, birigün gölegçi gitmeli bolarsyň. Sözüm sözdür!—diýdi.
Gyz gitdi. Sylap şol oturyşyna saçlaryny penjeläp galdy. Pikire batyp, birhaýuk oturdy. Birdenem onuň ýadyna arada kolhoz başlygy Baba aga bilen raýkoma gidişi ýadyna düşdi. Şonda olary oba hojalyk bölüminiň müdiri çagyrypdy. Müdir Baba agadan Sylap hakda kän öwgüli sözleri eşidenden soň: «Maşgalaň barmy?» diýip, Sylaba ýüzlenipdi. Onuň heniz öýlenmändigini eşidibem başyny ýaýkapdy-da: «Hany, dogrujaňy aýt ýa-da aýrylyşaýdyňmy?! Ýigidi ýokarrak işe çekjek bolsalar, maşgala ýagdaýyna-da-ha seredýändirler» diýipdi. «Hökman öýlenmek gerek» diýşip, soňra Baba aga bilen müdir ikisi Sylaba ýerli-erden igenipdiler.
Şu zatlar ýadyna düşende, Sylap ýeňil dem aldy. Onuň üçin durmuşyň iň bir kyn meselesi çözülen ýaly boldy. Eger biri şeýdip üstüne atylaýmasa, onuň özüniň-ä entek-entekler gyza sözem gatyp bilmejegi çyndy. «Özi şeýdip durka, gel, ejemi iberip göräeýin-le. Soňky gün ýolbaşçylaryň ýanynda-da dili gysga bolmaryn» diýip pikir öwürdi-de, şol günüň ertesi Sabyr daýza bilen Gurban agany Abat daýzalara sözaýdyjy iberdi...
Begenjinden ýaňa Sabyr daýzanyň erni bir ýere gelenokdy. Ýyrş-ýyrş edip, bijesi çykan ýalydy. Gurban aganyňam öňki gamaşyp duran ýüzi ýokdy. Rahat dem alýardy.
Abat daýza bilen Myrat aga birbada goňşularyny ýöne çaýlaşmaga gelendir öýtdüler. Göwünlerinde hiç hili pikir bolmansoň, Abat daýza hatda hut myhmanlaryň ýanynda oturan ýerinden:
—A gyz, Sadap! Çaý-suw getireweri! Näme bu gün bukuljyrap alaýdyň, görülmän ýören adamlar barmy bu ýerde!—diýip, çirkin sesi bilen gyzynyň üstüne-de gygyrdy.
Ejesi hernäçe gohlasa-da, Sadap eli çäýnekli içerik girmedi. Aşhana baryp, çaý oturtdy, demledi. Käsedir süýjüleri taýýarlady. Ýöne olary içerik eltmedi. Özem begenjinden uçaýjak bolýardy. Ýüregi eýýäm arzuwly pursatlara telwas urýardy. Hyýalynda özüni Sylabyň ýanynda duýýardy.
Gyzyndan derek bolmansoň, hyklap-çoklap ahyry Abat daýzanyň özi daşaryk çykdy. Ýene Sadaba azgyryldy:
—A gyz, näme ýöne bukuljyrap alaýdyň?! Ýaşynýanyň barmydy?
Sadap bagtyýar ýylgyrdy. Soňam ejesine wäşilik bilen jogap berdi:
—Ýaşynýanym bolmasa-da, ýaşynjagym-a bar, eje!
Gyzynyň bu sözleri Abat daýzany depesinden daş düşene dönderdi. Onuň gözleri hanasyndan çykara geldi.
—Hä?..—diýip, sesini süýkdürdi. Aljyrap, eline alan çaýly çäýnegini ýere gaçyrdy. Çäýnek pagyş-para boldy-da, bugaryp duran çaý töwerege saçalanyp gitdi. Muňa Abat daýzanyň zähresi ýaryldy. Gyzgyn çaýyň öňünden aýagyny zordan çekip ýetişdi. Köýneginiň öl bolan etegini sypaşdyrdy.—Wah-wah-eý... Bi artyp nädäýdi gyz...
Ejesiniň bolşuna Sadap jakgyldap güldi:
—Eňillik boljakdyr, eje! Daş döwülse, ýeňillik bormuş-a!
Ömür gaşy çytyk gyzynyň bu gün jakgyldap durmasyna Abat daýza haýranlar galdy. «Muny ne döw çaldyka?» diýip, içinden pikir öwürdi. Gyzyna ýumrugyny çenäp, janyýangynly gepledi:
—Kelläň bir ýerindemi seň?! Diýýän gepleňňi gulaklaň beri eşidýärmi?!
Sadap ýene ýylgyrdy:
—Näme üýtgeşik zat diýenmişim men?
—Täze çaý oturt!—diýip, Abat daýza gyzyna buýruk berdi. Soňam özbaşyna hüňürdedi.—Tapdyň ýaşynjak adamyňy!
«Ejem dagy bir ýoknasyzlyk edip, goňşularyň göwnüne degäýmesin» diýen ätiýaç bilen Sadap ýene agras sypata girip, pessaý ses bilen ejesine ýüzlendi:
—Eje, Sylabyň ejesi dagynyň sözüni ýykaýmaň!
—Ј-ä?!—Edip, Abat daýza gyzynyň bu sözlerine öňküdenem beter öweldi. Gözleri tegelenip, birbada dili tutuldy. Näme geplejeginem bilmedi.
Sadap ejesine diýjegini diýensoň, aşhanadan çykyp gitdi. Iň tördäki kiçijik otagyna baryp, el işine ýapyşdy.
Abat daýza iki eli bilen ýakasyny ebşitläp tutdy-da, gözlerini depesine dikdi.
—Heý, toba!—diýip, sesini süýkdürdi.—Adam pahyr ölmese, herki zady görüp-eşitjeg-ow! Bu näme gep boldugyka indi?!
Ol çaýdanam ellibizar bolup, içerik myhmançylyga gelen goňşularynyň ýanyna atylyp bardy. Demi-demine ýetmän haslady. Içindenem birsyhly «Toba-toba, ol Sylap diýen bendä il-gün nämeler diýenok! Ýa Sadabyň bi zatlardan habary ýokmuka?!» diýip pikir öwürýärdi. Birdenem goňşularyna gaharlanýardy: «Ogullaryndan nalaýan-a özleri, indem beýdip gelmeleri nämekä?!»
Abat daýza näme edýäninem bilmän, göni Sabyr daýzanyň pete-pet maňlaýynda çommaldy-da, sesine howsala çaýdy:
—Siz habarly geldiňizmi, goňşy?
Abat daýzanyň gelen myhmana birden zoňtar sowal beribermesi Myrat aga üçin gelşiksiz duýuldy. Ol gözlerini alardyp, aýalyna ýüzlendi:
—Јh-eýt... Bolşuň nähil-ow seň! Heý, türkmençilikde gele-gelmäne-de bir myhmany howlukdyrarlarmy! Çaý-suw äberiber bakaly... Habarly gelnen bolsa, habaram aýdylar-da, elbetde...
Näme üçindir şu pursat Abat daýza goňşularynyň öz gyzyna sözaýdyjy gelmesine kemsindi, aglasy geldi. Bu ýagdaýy basymjak adamsyna-da duýdurasy gelip, ýüregi çat açyp barýardy. «Olar bize gudaçylyga geläýipdirler» diýip, sesiniň ýetdiginden möňňüriberesi gelýärdi. Ýöne zordan dilini dişläp saklanýardy. Ol adamsy özüne azgyrylansoň, edepsizlik edenini bilip yza çekildi. Myhmanlardan çeträk sowlup oturdy. Keýpsiz halda ýer dyrmalap ugrady.
Abat daýzanyň sowalyny jogapsyz goýmagy birhili gördümi-nämemi, Sabyr daýza «Sen başla» diýen terzde adamsynyň ýüzüne seretdi.
Gurban aga ardynjyrady:
—Biz-ä habarly gelendiris, goňşy...
—Habaryň bolsa gowy zat—diýip, Myrat aga Gurban aganyň ýüzüne seretdi.—Aýdyp otur, eşideli, goňşy.
—Bi kesir oglumyz-a ahyr dil açandyr, Myrat goňşy—diýip, Gurban aga begenjini gizläp durman ýyrşardy.—Ilkiler-ä geplemän ýüregimizi ýard-aý... Ýa seňňem käemäň täsir etdimi-nämemi şoňa...
—Kim ol?—diýip, Myrat aga gürrüňiň Sylap hakda barýanyny duýsa-da, birbada aňmaýandan boldy. Soňam birden huşuna gelen kişi bolup gepledi.—Hä, bi Sylapmy? Tüweleme, dil açawersin!
—Hawa, dil açdy—diýip, Gurban aga ýene öňki sözüni gaýtalady. Soňam habaryny aýtdy.—«Şü, goňşulaň gyzy Sadaba baryp göräýseňiz» diýdi...
Bu habar Myrat aga üçinem duýdansyz «wäh!» diýlen ýaly boldy. Ol gözlerini tegeläp, aýalyna seretdi. «Be...Sylap hakda il-günüň çykaryp ýören gepi nire, bi, gudaçylyk gürrüňi nire!» diýip, içinden pikir öwürdi. Onuň içki pikirini Abat daýza-da aňdy. Ýöne ýene-de myhmanlaryň ýanynda ýoňsuz gep eşidäýmeginden çekinip, sesini çykarman saklandy. Dilini dişledi. Myrat aga-da goňşulara näme diýip, näme aýtjagyny bilmedi. Bu ýagdaýdan Sadabyň habarlydygyny-däldigini bilmek üçin Gurban aganyň taryna kakyp görmek isledi:
—Indi bi işlere zorluk zamanasy ýok, goňşy. Meseläni nähili çözmeli bolsa, gyzyň özi biler-dä... Siz-ä gözümiz ýetik... Nije ýyl bäri agyryşman-ynjaşman, goňşy otyrys...
Sabyr daýza ara düşdi:
—Sadap jan-a razymyş. Öň ikisi gürleşikli ýaly-la?!
—Sylap bilenmi?—diýip, Myrat aga bolýan gürrüňlere haýran galyp sorady.
—Hawa—diýip, Sadap daýza arkaýyn gepledi. Ýöne muň üçin Sadap janyňam göwnüne degip durmaň. Ýaşlardyr-da...
Myrat aga bu wagt goňşularyna belli bir zat diýmän goýberdi. Gyzy bilen gürleşmekçidi. Ýöne Abat daýza oňa Sadaba-da zat diýdirip durmady.
—Iliň diýýän gepi ýalandyr, ýogsa ýigit öýlenmäge razy bolmazdy!—diýip, Abat daýza öz pikirini orta atdy.—Sylabyňam, goňşularyňam adamçylygam erbet däl, gyzyňam razy.
Goňşularyny gowy görüp duransoň, Myrat aga-da gaýşaryp durmady. Ine, şeýdibem, Sadapdyr Sylabyň toýy tutuldy...
...Oturyp-oturyp, Sadabyň bili gurşup gitdi. Başyndaky şaý bary dakylan gupbaly tahýasynyň agramy-da boýnuny oňraýjak bolýardy. Indi onuň öňki galpyldyly ýüregine howsala hem gahar aralaşyp ugrady. Sylabyň şol bir oturyşydy. Aldygyna-da çilim kükedýärdi. Öýi tüsse burumlary tutupdy. «Bi näme üçin beýdip otyrka?! Bi näme üçin beýdip otyrka?!» diýip, Sadap jany ýanyp, öz-özüne sowal berýärdi. «Iň bolman bir söz diýsedi. Ýüreginde näme baryny bir bilsedim!»
Sylap Sadaba sözem diýenokdy, seredenokdam. Elini maňlaýyna diräp, çilim kükedip oturyşyna, hamala, kirpigi gymyldaýsa, jany çykaýjak ýaly, ýere bakyp otyrdy...
Daşardan iki ýana güpürdeşip, ylgaşýan aýak sesleri eşidilýärdi. Gapynyň, äpişgeleriň gabatlary durşy bilen gep-gürrüňdi.
—Ýuwaş boluň, diňläli!—diýip, ahyry aýallaryň biri azmly gepledi.—Gohuňyz näme!
Başga bir aýalam sesini batlandyrdy:
—Diňlär ýaly näme bar, gyz! Olardan hümürdi çykmasa näme! Asyl, olar heniz çyralarynam öçürenoklar.
Il-günüň gapy diňlejek bolup, aldajy ýaly bolup, ýörşi Sadaby ýene aljyratdy. Gyzyň ilki geplemeli däldigini bilýänem bolsa, ol howsala bilen pyşyrdanyny duýman galdy:
—Öý diňleýäler!
Sylap tüsseden ganan borly. Elindäki çekip gutaran çiliminiň düýbüni öňünde duran aýna küldana mynjyratdy-da, uludan dem aldy. Јpişgä tarap nazar aýlap goýberensoň, ellerini döşüne gowşuryp, arkasyny diwara berdi. Ýöne sesini çykarmady.
«Bi näme üçin geplemeýärkä?» diýip, Sadap ýene jany ýanyp içinden pikir öwürdi. «Ýa-da meni halys ýüregi almaýarmyka? Ýa synap görýärmikä?».
Daşardan Sylabyň ejesi Sabyr daýzanyň ýalbaryjy sesi geldi:
—Aýrylsaňyz-laň, gyz, beýdişip durmasaňyz-laň. Sylap janyň gahary geler, aýrylyň!
Aýallar jammyldaşdylar:
—Wiý, gelende näme gahary, ata-babadan gelýän däp!
—Uly iliňkem diňlenýä! Sylap jan öýlendimi, lal bolsun-da oturybersin! Јhli däp-dessuram etmeli bor.
Sabyr daýza özelendi:
—Beýtmeseňiz-läň, gyz! Sylap jan bi zatlary halanok-da. Öýüň daşynda hüňürdeşmesinler diýip, maňa tabşyryp goýdy-da.
—Aýrylaweriň, gyz, beýle bolsa!—diýip, aýallaryň biri has batly gygyrdy.—Ýolbaşçy kişidir-ow ol, brigadirdir!
—Ýolbaşçy bolanda näme, gyz! Däp däp bor-da!
Jammyldy köpeldi:
—A gyz, asyl, şü okuwly oglanlaryň köpüsi käbir däplerimizi etdirenokmyşlar, gyz!
—Hol Gytjaň ogly Gurbanam şeýdenmiş.
—Asyl, gelin getirmeli ýerine-hä derrewjik razy bolýalar-la şü okuwlylaram. Şojagaz däbem halamadyk bolan bolaýsadylar! Ha-ha-ha!
—Wiý, onda bolmaz-a! Hi-hi-hi...
—Hany, ýörüň, gyz! Diňlemesiz bolsa, diňlemäliň!
Ene töwerege ümsümlik aralaşdy. Daşardan käte bir üzlem-saplam hümürdiler geldi. Soňabaka ses-selem galdy. Gaýtjaklar gaýdyp, toý ýerinde galjaklar ýatan bolmaga çemeli.
Sylabyň sarsman bolup oturyşyna Sadabyň barha gahary geldi. «Bi hakyt meni äsgermezlik etjek bolýa!» diýip, içinden gahar bilen pikir öwürdi. Jany ýanmakdan gözlerine ýaş aýlandy. Ýap-ýaňyja toý stolunyň başynda Sylaba guwanan bolup oturyşyny ýatlap beýnisinde öwran-öwran pikir öwürýärdi. Kükregini nala ýaryp barýardy. «Sen näme üçin beýdip otyrsyň?!» diýip, sesiniň ýetdiginden Sylabyň üstüne gygyraýasy gelýärdi. Ol gahar bilen kürtesini başyna çümürdi-de, ýüzüni berk ýapdy. Elini maňlaýyna diräbem, gözlerini ýumdy. Ýadawlyk gahardan üstün çykdy. Gözleri süzülip, uky basmarlady. Onuň bu ýagdaýyny aňdymy-nämemi, Sylap öňündäki küldany bir çete süýşürip, ýerinden galdy. Eden günäsi üçin ejesiniň öňünde hasabat berýän çagajyk mysaly, ellerini owkalap, Sadaba ýüzlendi:
—Düşek atyp beräeýin, Sadap? Ýadan bolsaň, gyşaraý!
Sylabyň geplemesine Sadabyň ýene ýüregi jigläp gitdi. Kürtesini birneme yzraga süýşürip, pyýala gözlerini ýigide dikdi. Ýöne geplemedi. Ol diňe özi üçin arzuwly hem täsin syrly bolan pursadyň barha ara ýygryp golaýlaýanyna melul boldy oturdy.
Sylap dürli nagyş çekilen türkmen sandygynyň üstüne münderlenen düşegiň birini alyp, ýere atdy. Onuň üstüne akja prostyny ýazdy. Iki sany ýassygy biri-biriniň üstünde goýdy. Şundan soň ýene özüniň öňküje oturan ýerine baryp oturdy.
—Geç, ýatyber!—diýibem, Sadaba ýüzlendi.
Sadap halys ýadapdy. Indi onuň oturmaga gurbaty ýokdy. Şonuň üçin ýerinden galdy-da, çabydynyň apbasylaryny şowurdadyp, düşege geçdi.
—Çyrany bir öçür!—diýip, pyşyrdap diýen ýaly gepledi.
Sylap gulagasyjylyk bilen ýerinden galdy. Gapa ýakyn garaja konopkany şarkyldadyp basyp goýberdi. Öýüň içi tüm-garaňky boldy. Daşary ýagtydy. Aý şugla saçýardy.
Sadap çabydyny, aýagyndaky gülli ýüň jorabyny çykardy. Kellesine halys agram salyp duran gupbaly tahýasyny aýyrdy. Başyna gupbanyň daşyndan saralan ak ýüň ýaglygyny alyp daňdy-da, ýassyga gyşardy. Ýüregi gürs-gürs edip, agzyndan çykyp barýardy. Garaňkyda töňňe ýaly garalyp oturan Sylapdan gözlerini aýranokdy. Onuň çalaja gymyldysyna tisginip gidýärdi. Ýarasyndan basylýan dek, ýüregi zol jigläp durdy. Şeýdip ýatyşyna-da ol özüni nädip uka aldyranyny bilmedi...
Sadap böwrüne dürtülen dek, tisginip oýananda, daň saz berip, töwerek gowy ýagtylypdy. Muňa gyzyň ýüregi aşak gaçana döndi. Gözlerini töwerege aýlady. Öňküje ýerinde goluny ýassanyp, düşeksiz-ýassyksyz uklap ýatan Sylaba nazary düşende, huşy ýerine geldi. Hasanaklap, gupbaly tahýasyny gözledi. Ony geýensoň, ýene öňküsi dek edip, ak ýüň ýaglygy maňlaýyna daňdy. Çabydyny, ýüň jorabyny geýdi. Kemsinmekden hem jany ýanmakdan ýaňa saňňyldady. Gaharyna Sylaby it alan sanaja dönderesi geldi. Häzir özüniň il öňünde masgara boljakdygy ýadyna düşende, gahardan gaňşyrawugy tütäp, gözlerine ýaş aýlandy. Düşeginiň gapdalyna çökdi-de, başyna kürtesini atdy. Soňam syrkyldap aglamaga başlady. Onuň sojamasyna Sylap hem oýandy. Ol ýüz-gözüni sypaşdyryp, gözlerini çerreldip, Sadaba seretdi. Ýigidiň eginleri barha sallanýardy. Özem ýygrylyp, bir gysyma dönüp barýardy. Gözlerinde dünýäniň aladasy jemlenipdi.
—Men indi näme edeýin!—diýip, Sadap eňräp oturyşyna pessaý ses bilen nalady.—Daň atyp gidipdir... Indem meni «Düşegi arassa çykypdyr» diýip, it masgarasy ederler... Arassa adym ile ryswa bolar...
Sylap uludan dem aldy.
—Hiç zady gaýgy etme sen, Sadap!—diýip, misli ölüm habaryny aýdýan dek, ol gussaly gepledi.—«Biderek däp-dessurlaryňy edäýmegin» diýip, ejeme tabşyrypdym men. Düşek barlamaga hiç kim gelmez!
—Gelinmände-de, indi ile gürrüň bolnar!—diýip, Sadap ýene aglady. Bütin ömründe ynsanyň il öňündäki sylagynyň neneň boljagyny kesgitläp berjek bu üýtgeşik hem hiç wagt gaýdyp şu günküsi dek bolup dolanmajak gijäniň baky ýitirilenine ol ýanyp, kül boldy—Il ýeriň aşagynda ýylan gäwüşese-de bilýä. Men indi neneň edeýin?!
Sylap Sadabyň agysyna dözmedimi ýa-da onuň bolup oturyşy gaharyny getirdimi-nämemi, ýerinden turdy-da, gapa tarap ýöneldi. Bosagada duran ýerindenem:
—Düşegi özüň düýrle-de goýber, Sadap. Şu samsyk dessur nämä gerek! Özüniň neneňsidigini her kimiň özi bilse bolýa-da!—diýdi. Soňam çykyp gitdi.
Sadap gaharyna: «Düýrläýmen düşegi!» diýip gygyrjak boldy. Bir düşege seretdi, birem gapa. Ol heniz pikir öwrüp ýetişmänkä-de, Sylabyň jigisi Halygyň aýaly Jeren öe kürsäp urdy. «Gapynyň arkasyna dagy ýelmeşip durdumyka?!» diýip, Sadap eltisiniň şu pursat içerik girmesini halaman, gahar bilen pikir öwürdi. Oňa kürtäniň aşagyndan gözlerini alardyp seretdi.
Jereniň gözleri diňe tördäki düşegi nazarlaýardy. Oňa bakdygyça ýüzi açyldy. Gyýyk gözleri ýyldyrap gitdi. Özüne bir hezilligiň tapylanyna heşelle kakýany mese-mälim duýlup duran-da bolsa, per bermezlige çalşyp, şelaýyn söz urdy:
—Sag-aman ördüňizmi, gyz! Menem düşegiňizi ýygnaýaýyn diýdim-de...
«Eltiniň eltä içi ýylamaz» diýip, ejem dogry aýdýan eken» diýip, Sadap göz-açyp ýumasy salymyň içinde pikir öwürdi. «Bi meň düşegimiň arassalygyna heşelle kakýa şumat!»
Sadap ellerini düşege nähili uzadanynam duýman galdy. Hasanaklap galyp, Jerenden öňürtdi-de, düşegini epledi. Soňam sandygyň ýokarsyna zyňyp goýberdi. «Şu asman paýyny ýere çeksin-le, habaryny ýüpüniň ýeten ýerine aýtsyn-la!» diýip, Jerene bakyp durşuna ýene içini gepletdi. «Halys öte geçiriberseler, menem göräerin soň!».
Sadap eltisine gaharynyň gelenini duýdurdy:
—Giribem oturmaly däl ekeniň! Özümem ýygnardym!
Jeren Sadabyň gaharynyň gelýänini duýdy. Muňa has-da göhi geldi. Şeýle-de bolsa ýene syr bildirmejek bolup, sypaýy söz urdy:
—Özüň ýygnamaly däl, gyz, ony. Herki zadyň öz däbi bar, dessury bar!
«Ýaş-a menden ep-esli kiçi welin, ýene akyl öwreden bolýar-a!» diýip, Sadap ýene içini gepletdi. «Gädikden birneme irräk garan-da, heleýsiräýşini bisyradyň!».
Şundan soň Sadap Jerene eşitdirip hüňürdedi:
—Biz däbem bilmeris, dessuram!
Jeren täze gelniň özüni sylamajagyna göz ýetirdimi-nämemi, tasanjyrap çykyp gitdi.
Sadap Jeren gidensoň, burça bakyp, sessiz-üýnsüz oturdy. Içerik Bibi girdi. Ony görenden, Sadap kemsinmekden ýaňa tas möňňüripdi. Ýöne birden ile masgara bolaýmakdan çekinip, dodagyny dişledi. Sessiz gözýaş dökdi.
Dowamy bar.