ARWAH GELÝÄN GIJESI (Ogulsenem Taňňyýewa) #8
Enkaň haýyşy boýunça...

***

Olaryň hemmesi ukusyzlykdan ýaňa şeýle bir surnugypdylar welin, Öwezi özüne getirenlerinden, Gülälegiň-de el-aýagyny çözüp, barysy uka berildi. Hir kim sesini çykarman, ýassyk alyp, çem gelen ýerde süýnüp, uklap galdylar.

Ukyderman sebäpli, özüni bilmän, gijesi bilen ýatan Gülälek Günüň tyglary äpişgä düşenden oýandy. Öňküleri dek, daşaryk çykyp, el-ýüzüni ýuwdy. Agaç sekiden agşam Nurjahandyr Aýjahan daýza üçin ýazylan düşekleri ýygnap, içerik saldy. Içki jaýda ejesidir kakasynyň, enesiniň hem Nurjahanyň düşek-ýorgansyz uklap ýatanlaryny görse-de, olary oýarjak bolmady. Gülälek olar özi üçin ukudan galandyr öýtdi. Daşarlaryny syryp-süpürip, çaý oturtdy. Çaý demlenip, bir özi çaý içdi. Soň tikin işi bilen gümra boldy.

Ýatanlar gün ikindä aganda oýandylar. Olar daşary çykan halatlary özlerini gaty gowy duýýardylar. Misli, hiç kime hiç zat bolmadyk ýalydy. Gülälegiň tikýän biýzden köýnegini zyňanyňda-da netije çykmajagyny bilensoňlar, gyza-da hiç kim gaýdyp ol köýnegi tikmek-tikmezlik hakda zat diýmedi.

Çaý-suwuny içip, Nurjahan öýüne gaýtmakçy boldy.

— Halyňyzdan habar alaýyn diýip gelipdim. Il-günüň tapan gepi ýalan bolaýbilsedir diýipdim... Ýöne ol çyn eken. — Çagalaryň gözi ýoldadyr. Öýe baraýyn men. Öň-soň bärde oturanymda-da hiç zada haýrym ýetjek däl.

— Sen öýüňe git, gyzym — diýip, Aýjahan daýza-da gyzyna rugsat berdi. — Keseki maşgalasysyň. Eglenme.

— Ýöne... — diýip, gepine biraz dyngy berdi-de, Nurjahan gözýaşlaryny süpürdi. — Bir zat edeliň, eje.

Nurjahan şeý diýenden, hamala ol bela-beterden dynmagyň ýoluny tapan dek, hemmeler oňa tiňkesini dikdiler. Hat-da Gülälek hem tikin işinden ünsüni sowup, Nurjahan ejesinde nazarlaryny egledi.

Nurjahan dowam etdi:

— Geljek annada hemmäňiz meňkä baryň. Göreliň. Eger hemme zat gülala-güllük bolsa, onda bu öýden göçmek bilen bolarsyňyz.

— «Al-arwahdan gaçyp geldik» diýsek, adamyň-a halamaz! — Öwez uludan dem aldy. — Beýle-de bir maňlaý borma-aý! Öz öýüňden gaçyp, gün görjek bolmak... — Şeý diýip, Öwez howlusyna ahmyr bilen göz aýlady. — Men muny ne günlük bilen öý etdim! Nähili bezedim muny!... Bir tümenlik zady iýip, müň tümenligini şu öýe siňdirdig-ä...

— Wah, Öwez jan, doganjygym! Öýüň gürrüňini goýsana sen! — diýip, Nurjahan özelendi. — Başyňdan şu bela aýrylsa, köçede ýatyp-tursaňam bor, kümede ýaşasaňam bor. Şeýle ýagdaýda heý, öýüň lezzeti bilinjekmi!

— Seň diýýänleriňem dogry — diýip, Öwez baş atyp, Nurjahan bilen ylalaşdy. — Ilki baş saglygydyr-la. Ýöne adam diýeniň namart-da... Zatjagazyny-da gideresi gelenok.

— Dagy näme. Zadam aňsatlyga tapylanok — diýip, Nurjahan Öweziň gepine ugurdaş gopdy. — Zadyňam gaýgysyny etmeli. Ýöne ilki bilen baş aman bolsun! — Nurjahan biraz sözüne dyngy berdi-de, dymdy. Soň ýene dowam etdi. Gürrüňini Öweziň jogapsyz galan sowalyna gönükdirdi. —Al-arwahdan gaçýanlygymyzy aýtsak, adamymyň-da halamazlygy mümkin. Şonuň üçin dilimize bek bolaýarys. Oňa nämeden gaçýanymyzy aýdybam durmarys. Onsoňam, ol bende mydam çölde ahbeti. Entek gelmeli möhleti doluberen däldir-le onuň. Pikir edip göreýin welin, ol indiki annada-da çölde bolaýmasa. Olar käte biri-biriniň ýerine-de işläberýärler. Geläýse-de, men-ä «Anna agşamy, ölen-ýitenlerimize aýat-töwir etjek» diýerin. «Ejem dagyny özüm çagyrdym» diýerin. Sizem sesiňizi çykarman oturyberiň.

— Şeýderis-le — diýip, Aýjahan daýza gyzy bilen ylalaşyp, baş atdy. Birdenem howsala düşüp gepledi. — Ol artyp soň seniň çagalaryňa erjeşmezmikä, Nurjahan?!

Ejesiniň sözlerine Nurjahanyň ýüregi gopup gitdi.

— Waý-eý, goýsana gyz, eje! Tapýan gepiň dagy näteňet! — diýip, gorky bilen ýakasyny towlady. Çagalaryny ýatlanda diýen sözlerine puşman edýän ýaly göründi. Bolsa-da, sözüni yzyna almady. — Hudaý bardyr, başa gelenini görübiýris. Siz bir baryň ilki. Çagalaryma erjeşjek bolsa, gaýdybiýrsiňiz. Onsoňam, al-arwah siziň yzyňyza düşüp ýörmi! Ol nä bilsin, siziň nirä gideniňizi. Ir bilen ýa-da bir gün öňünden baryň. Onuň diňe siziň howlyňyzyň içinde bolmagy mümkin. Şondan erjeşýändir ol size-de.

— Ol biziň adymyzy tutup dur-a — diýip, Öwez gözlerini tegeledi. —Ondan herki zat çykar.

Nurjahan ýoluna şaýlandy:

— Görübiýris näme çyksa. Indi başa gelenini çekmekden başga çäre ýok.

Nurjahan çykyp gitdi. Maşgala öz aladasy bilen galdy.

— Saňa-da molla ýa-da doktor çagyryp göräeli, oglum? — diýip, Aýjahan daýza Öweze sala saldy.

Öwez ellerini daldalatdy:

— Gerek däl. Gülälege-de olaryň hiç birem haýyr etmedi. Ilki Nurjahanlara gidip göreli. Soňky zatlaram soň pikirlenişeris.

Küýselmeýän günler çalt gelýär. Soňky annanyň-da nädip ýetip gelenini duýman galdylar. Aýjahan daýzanyň maşgalasy irgözinden gapyny gulplap, goňşy obada ýaşaýan Nurjahanyňka ugrady. Nirä gidýänlerini hiç kime aýtmadylar.

Nurjahan ile gürrüň ýaýramaz ýaly, ejesi dagynyň başyna düşen ahwalaty hiç kime aýtmady. Adamsy-da, hamala, Nurjahan dagynyň hiç kime duýdurmak islemeýän wakasynyň gizlin saklanmagyna hemaýat bolsun diýýän ýaly, gaýynlary gelen günem çölden dolanyp ýetişmedi. Başga wagt mydama gözi adamsynyň ýolunda bolsa-da, Nurjahan ejesi dagy gelen çagy ýan ýoldaşynyň öýde däldigine begendi. Gep adamsyna ýetse, soň gaýyn ugrunyň ählisine-de ýetjekdi. Şeýdibem, Nurjahanyň islemeýän gürrüňi ile ýaýrajakdy.

Nurjahan myhmanlaryna nahar-çaý berdi. Iýip-içselerem iýip-içýärdiler welin, galpyldylary-da ýetikdi. Her kim töweregine gorkuly nazar aýlap, gapdallaryndan kimdir biri «wäh!» diýip çykaýjak ýaly, biynjalyk bolup otyrdy. Keýplere sogan dogralypdy. Gep-gürrüň ugruganokdy. Wagtam bir görseň, geçmeýän ýalydy, birdenem çalt geçýän ýalydy. Birden-ä näme bolsa, basymrak bolup dynaryna garaşýardylar, birdenem, agşamyň ýetip gelýäninden çekinýärdiler. Gün öýlä sananda olaryň galpyldysy has-da artyp, ýürekleri böküp ugrady.

Yssydan hem garaşmadan ýadan Öwez sagat bäşler töwereginde ýanbaşlap oturan ýassygyna gyşardy. Irkilmäge çemlendi. Şol wagtam onuň gulagyna:

— Öwez! — diýen pyşyrdy geldi.

Öwez sese ziňkildäp gitdi-de, ukudan aýňaldy. Ejesidir aýaly adyny tutandyr öýdüp, olaryň ýüzüne gözlerini elek-çelek edip seretdi.

— Biriňiz meniň adymy tutduňyzm-aý? — diýip, sorady.

Öweziň bu sowalyna Aýjahan daýzanyň-da, Gülälegiň-de ýüzi ak tam bolup gitdi.

— Ýok-da-ýok — bolşup, olar-da howsala düşdüler.

Nurjahan ýakasyna elini ýetirdi:

— Tob-a! Ýene gulagyňa ses eşidilýärmi, Öwez?!

Öwez belli jogap bermedi.

— Eşidilen ýaly boldy — diýip, mydyrdady. Öz diýýän sözüne özüniň ynamy bolmasa-da, Aýjahan daýza ogluny köşeşdirmek üçin oňa göwünlik berdi:

— Göwnüňedir, oglum. Özüňem irkiläý biraz. Oturyp ýadadyň sen.

Öwez kellesini ýassyga goýup, ýene irkiljek boldy. Bolmady. Gulagyna tanyş ses geldi:

— Öwez!

— Hä! — diýdi-de, Öwez sese ýatan ýerinden jogap berdi. Galasy gelenokdy. Ukusy tutup, gözleri süzülip barýardy. Şeýle hem sese tolgunyp, ýüregi dürküldäp, agzyndan çykaýjak bolýardy.

— Waý, bi ýene gepleýä! — diýp, Güljeren Öweze seredip, aglamjyrady. — Munuň gulagyna ýene ses eşidilýä, doganlar! Men näme edeýin indi, doganlar!

— Öwez! Sen bu ýerde näme işleýäň?! — diýip, ses Öweze gygyrdy. —Sen näme üçin maňa öýüňde garaşmadyň?!

— Senden gaçyp gaýtdym! — diýip, Öwez sese dogrusyny aýtdy.

Ses güldi:

— He-he-he-he...

Onuň gülküsi ýene Öweze tanyş göründi. Ýöne ol bu gülkiniň kimiňkidigini hiç hakydasyna getirip bilmedi. Öwez ol gülkini juda kän gezekler eşidip görüpdi.

— Özüňden gaçyp gutulyp bilermiň, Öwez! — diýip, ses gülüp bolansoň, ýene Öweze gep goşdy.

— Özümden nädip gaçyp gutulaýyn men?! — Ukusy tutup, jany ýanyp duransoň, Öwez gaharlandy.

— Özüňden gaçyp gutulyp bilmeýşiň ýaly, sen meden hiç wagt gutulyp bilmersiň — diýip, ses Öweze düşündirdi. — Şonuň üçin meden gaçjak bolup ýörme sen. Men mydama seniň yzyňdadyryn. Indem öýüňe bar, Öwez! Öýüňde hasaplaşaly. Kesekiniň ojagynda göz-gülban bolup ýörme!

— Hasaplaşaly?! diýip, Öwez geň galyp sorady. —O nämäniň hasaby? Meniň hiç kim bilen algy-bergim ýokdy.

—Seniň algyň ýok. Ýöne uly bergiň bar — diýip, ses agras gepledi. —Sen ol bergiňi unutdyň, Öwez! Bütinleý unutdyň!

— Meniň hiç kime hiç hili bergim ýok — diýip, Öwez öz diýenine tutdy. Hem pikir edip, kime näme bergisiniň baryny ýadyna saljak boldy.

— Maňa bergiň bar! — Ses barha agraslandy. Onda gahar alamatlary mese-mälim duýuldy. Öwez töweregine garanjaklady:

— Sen kim?

— Ony basym bilersiň. Gyzyň Gülälek toý köýnegini tikip bolan pursady sen meni görersiň. Ol pursata menem howlugýan, Öwez! Gülälege aýt, köýnegi basym nagyşlap bolsun!

— Ol toý köýnegi däl! Ol kepen! — diýip, Öwez gaharlandy. — Sen näme üçin meniň gyzymy beýle erbet zady tikmäge mejbur edýäň?!

Ses howsala gaplandy:

— Ol erbet zat däl, Öwez! Ol zat seniň gyzyň daşyny dolar. Ol seniň gyzyň üçin toý köýnegi, Öwez. Özüňem, bol, Gülälegi al-da, öýüňe bar. Gülälek basym köýnegini tikip bolmaly.

— Gitmen! Gitmen! Şu ýerde öldüräý sen meni! — diýip, Öwez gygyrdy. Ses irginsiz gaýtalanyp, Öweziň ýüregini pişik dyrnaçaklaýana dönderdi:

— Öwez! Ýola düş, Öwez! Öwez! Öwez! Gyzyňy al-da ýola düş! Öwez...

Öwez sesiň iňňildisine çydaman, Gülälegiň golundan çekdi:

— Tur, öýe gaýtmaly, gyzym! Sen köýnegiňi tikmeli!

Ses Gülälegiň-de gulagyna gygyrdy:

— Güläle-ek! Öýüňe bar-da, köýnegiňi tik!

— Bolýa! — diýip, Gülälek sese diýenedijilik bilen jogap berdi-de, kakasynyň yzyna düşdi.

Öwez hiç kime hiç zat diýmän, hiç kimiň gepine üns bermän, gyz bilen ýola çykyp gitdi.

— Işimiz gaýtdy! Ol artyb-a bizden galmandyr — diýdi-de, Aýjahan daýza-da ýerinden galdy. — Bizem öýe aşaly, Güljeren. Ýogsa ol jyn eýelänler öýde nädip gün görerler!

Güljeren hem aglamjyrap, gaýynenesiniň yzyna düşdi.

— Sen otur-da, çagalaryňa seret, biz günümizi göreris — diýip, Aýjahan daýza gyzy Nurjahana tabşyrdy. — Biz indi bu güne werdiş bolduk.

Adamsy-da öýde bolmansoň, Nurjahan ejesi dagy bilen gidip bilmedi. Olaryň halyna gynanyp, aglap galdy.

Öwez bilen Gülälek ýolda göz-gülban bolup barýardylar. Olar şeýle bir ylgaýardylar welin, hut öňatla goýberilen ýalydylar.

Aýjahan daýza bilen Güljeren ýola çykanda olar eýýäm köçäniň aňry başyna ýetipdiler. Hemmeler uly ýoluň ortarasyndan gözlerine urlan ýaly, elem-tas bolup, ylgap barýan Öwez bilen Gülälege geň galyp seredýärdiler.

— Bol! Bol! Çalt ylga! Çalt! — diýip, ses Öwezdir Gülälegiň gulagyna gezekli-gezegine gygyryp, olaryň bir salym-da batlaryny gowşatmagyna maý berenokdy. Paý-pyýadaja ylgadyp barýardy. Gygyryp, janlaryny alaýjak bolýardy.

Güljeren bilen Aýjahan daýza Öwez dagynyň yzyna eýerip bilmän, bialaç halda öz maýdallaryna ýöremäge mejbur boldular.

Gülälek bilen Öwez hernäçe daljyksalar-da, kimdir biri gop berýän dek, ylgawlaryny ýazdyrman, obalaryna ýetdiler. Öýlerine gelip, zordan gapyny açyp ýetişdiler. Ylgamadan dilleri sallanyp gidipdi. Agyzlaryndan ak köpük saçyşyp, mejalsyz halda günüň howruna gyzyp duran daş gapyda ýykyldylar. Özlerini ýitirip, tä Güljeren bilen Aýjahan daýza gelýänçä ýatdylar.

Güljeren bilen Aýjahan daýza indi ah-wahlaşyp ýörmeden netije ýoguna düşündiler. Gelenlerinden Gülälek bilen Öweziň ýüzüni sowuk suwa ýuwdular. Kellesinden bir kürüşge sowuk suw guýlansoň, Öwez özüne gelip, gözüni açdy.

— Seni götermäge güýjümiz ýetjek däl. Özüň gaýrat et-de, içerik girjek bol — diýip, Güljeren adamsyna ýüzlendi. — Gyzgyn daşyň üstünde ýatyrsyň.

— Men nirede? — diýip, Öwez gözlerini petredip ýatyşyna aňsyz halda dillendi.

— Sen öýde, oglum. Öýe geldiň sen — diýip, Aýjahan daýza aglamjyrap, oglunyň saçlaryny sypalady. — Öýe girmäge ýagdaýyň barmy, balam?! Hudaýym, seň başyňa düşen bu belany ýer ýuwutsyn! Ýedi gat ýeriň teýine gitsedi şol!

Ylgap goňşy obadan gelmek Öweziň eňkini alypdy. Onuň diňe gözleri açylyp-ýumulýardy. Gymyldamaga mejaly ýokdy. Oglunyň ýagdaýyna gynanyp, Aýjahan daýzanyň ýüregi dilim-dilim bolýardy. Ol içindenem birsyhly göze görünmeýän bela gargynýardy: «Gelen ýeriňe gabyr bol! Biziň öýümizden gümüňi çek!» diýip, sesini çykarman, dodaklaryny müňküldedibem oňa sögünýärdi.

Güljeren Öweziň gapdaljagyna haly getirip ýazdy.

— Muny şunuň üstüne togalaly-da, düşek bilen bile kölegä süýräli —diýip, ol gaýynenesine ýüzlendi. — Günde ýatsa, erbet bolar soň. Gülälege bolsa güýjümiz ýeter.

Iki bolup, Öwezi halynyň üstüne togaladyr. Soň ony öýüň düýbüne çenli süýrediler. Gülälegi iki bolup göterip, öýe saldylar. Gülälek hem ýadawlykdan misli serhoş ýalydy. Ol içeri eltilenden uka berildi.

Öwez-de uklady. Aýjahan daýza daşaryk çykyp, ogly rahat uklar ýaly, oňa gonmaga çemlenýän siňekleri kowdy. Güljeren bolsa, her zadam bolsa garbanmagyň gerekligi üçin biş-düşüň ugruna çykdy.

Gün batyp, garaňky mazaly düşensoň, Gülälek-de, Öwez-de oýandy. Olar turup, el-ýüzlerini ýuwdular. Arkaýyn çaý-suw içdiler. Ses ýitipdi. Muny hemmesi-de duýýardy. Ýöne agzasalar, ol ýene peýda bolaýjak ýaly, hiç kim ol hakda gep gozgamak islänokdy. Gulagyna ses häzir gygyrmasa-da, onuň öň-soň peýda boljagyny Gülälegiň ýüregi syzýardy. Şonuň üçin ol ölmez-ödi garbanansoň, içerik girip, tikýän matasyny eline aldy. Öýdäkiler ondan hiç zat soramadylar. Gyz ýene sesiň buýrugy bilendir öýtdüler.

Gülälek ters sünjen sapaklaryny aýyrdy. Nagyşlary tertipledi. Soň ýene öňküsi ýaly, işini tikmegi dowam etdi.

— Bu sapar ederiňi bildiň sen! — diýip, ses Gülälege pyşyrdady. —Sen mydama şeýle bolmaly. Her gezek aýtdyryp durmaly däl-ä.

— Sen gitmediňmi? — diýip, Gülälek gaty ýakynjagyndan eşidilýän ses bilen gepleşmäge döwtalap boldy. — Men sen gidensiň öýtdüm.

— Seni äkidýänçäm gitmen — diýip, ses salykatly gepledi.

Gülälek onuň bu habaryna geň galdy.

— Sen meni äkitmäge gelýäňmi? Nirä äkitjek?

— Ony soň bilersiň!

Gülälegiň özi bilen gepleşýäni göresi geldi.

— Sen kim? Görnäý-dä maňa! — diýip, ýalbaryp gepledi.

— Gaty göresiň gelýämi?

— Hawa.

— Onda çyrany öçür!

Gülälek özi bilen gepleşýäni görüp boljak pursatyň golaý gelenine tolgundy. Ýüregi gürsüldäp urdy. Hem begendi, hem gorkdy.

— Nämä tolgunýaň? — diýip, ses ondan sorady.

— Çyra görnäý-dä! Men gorkýan.

— Nämeden gorkýaň?

— Sypatyň gaty gorkunçmy seniň?

— Görersiň häzir.

— Gorkunç bolsaň, men gorkaryn-da.

— Gorkjak bolsaň, görünmäýinem.

Gülälek her zadam bolsa, özüniň kim bilen gepleşýänini görmek isleýärdi.

— Ýok, görün, görün — diýip, ol sese ýalbardy. — Her zadam bolsa, meniň seni göresim gelýä! Ýöne ejemi çagyraýaýyn?!

— Çagyrasyň gelse, çagyr! — diýip, ses gyzyň raýyny ýykmady. — Ýöne ejeň meni görüp bilmez. Sebäbi men diňe görünmeli adamlaryma görnüp bilýän. Onsoňam, meni göreniňi soň ejeňden başga kişä aýdaýma.

— Sen meni bogmarsyň gerek?

— Bogjak bolsam, şu wagtam bogup bilýän-ä.

Onda men ejemi-de çagyrmaýyn — diýip, Gülälek ekezlendi. — Seni ikiçäklikde göreýin.

— Çyrany öçüren pursadyň sen meni arkaýyn synlap bilersiň — diýip, ses Gülälege ýagdaýyny aýtdy.

Gülälek ýerinden turup, çyrany öçürdi. Içerini garaňkylyk gaplady. Gaty tümlügem däldi. Daşardaky çyralaryň ýagtysy äpişgeden içerä birneme ýagtylyk çaýýardy. Içerini arkaýyn synlap boljakdy. Gülälek özüniň gürleşýän zadyny görmek üçin ýüregini eline alyp, töweregine ýaltaklady. Ýöne onuň gözleri hiç kimi görmedi.
Dowamy bar.