Meşhur orta asyr filosofy, şahyr, lukman Ibn Sina (doly ady Abu Ali Hüseýin ibn Abdallah Ibn Sina) Latinewropada latynça Awisenna adyny aldy. Kazyýet lukmany, soňra bolsa Eýran soltanynda wezir bolup işledi. Aristotel ýaly ähliumumy alymdy, ylymyň köp ugurlarynda 400-den gowrak eser ýazdy. Häzirki wagta çenli diňe 274 eser saklanyp galypdyr. Esasy eseri - “Medisinanyň kanony” köp ýurtda ykrar edildi we dürli dillere terjime edildi. Häzirki wagtda-da ähmiýetini ýitirmedi - lukmanlar ondan köp dermanlyk ösümlikleriň beýany tapýarlar.
Ibn Sina Buharanyň golaýynda dünýä indi. Çagalygyndan adatdan daşary başarnyklary görkezdi, çalt okamagy we ýazmagy öwrendi, arap klassikleriniň köp eserini bildi, ajaýyp ýadyna eýe boldy we 10 ýaşyna çenli ähli Gurhany erkin okady. Musulman mekdebinde ähli okuwçylardan ýaş bolsa-da, hukuk öwrenýärdi we çalt üstünlik gazandy. Soňra Buhara gelen alym Abu Abdallahyň ýolbaşçylygynda Natili grek filosofy Aristoteliň eserlerini logika, pelsepe, geometriýa we astronomiýa öwrenip başlady.
Guyigidiň nädip medisina ýüzlenendigini aýtmak kyn. Awisenna terjimehalynda "lukmançylyk bilen meşgullandy, hassalary synlamak arkaly bilimini artdyrmak kararyna geldi, netijede kitaplarda tapyp bolmaýan köp bejeriş usullaryny öwrendi" diýip ýazdy. 16 ýaşynda hakykatdanam köp lukmançylyk bilimlerini we bejeriş endiklerini gazandy, geljegi uly lukman hökmünde onuň hakda hormat bilen gürleşdiler. Bu myş-myşlar Buhara Nukha ibn Mansuryň emirine baryp ýetdi. Käbir maglumatlara görä Ibn Sina emiriň bejergisine çagyrylypdyr. Ol ýerde baý kitaphanany ulanmagy başardy we özbaşdak bilimini dowam etdirdi, ýazga başlady.
1002-nji ýylda türkler Buharany basyp aldy, samanidleriň hökümdarlyk edýän neberesi ýykyldy we ýaş alym dogduk mekanyny terk edip, Urgenç şäherine, Horezm hökümdarynyň kazyýetine gitmeli boldy. Awisenna, biliminiň giňligi bilen adamlary haýran galdyrýan tebigatçy, gözlegçidi. Emma stipendiýasyny, progressiw garaýyşlaryny hemmeler halamady. Ol aýratyn-da dindar däldi we fanatik ruhanylar ondan gorkýardylar. Köp ynanýan musulmanlar ondan ýüz öwürdiler. Soltanlar, şyhlar ony zerur ýerlerine, saglyklaryny gowulaşdyrmak üçin çagyran bolsalar, Ibn Sinanyň şeýtanynda daşky gurşawy, esasanam ruhy ýolbaşçylary görüpdirler.
Rulerli hökümdaryň üstünlikli bejergisinden soň, ar almak we erbet fanatikleriň pidasy bolmazlygy üçin göni manyda gaçýardy. Birnäçe gezek türmä taşlandy, gamçy bilen haýbat atdy we kellesini kesip bilýärdi. Elbetde, Allaha ynanýardy, ýöne hemme zatda Gurhan bilen ylalaşmady, ýöne hakyky dünýä, pikirlerine görä beýleki kanunlara laýyklykda ösdi.
Bir gezek Yspyhanda we dünýäniň iň gadymy şäheri Hamadan bolan Ibn Sina Soltanlaryň kazyýetinde lukman bolup işledi we birnäçe wagtlap ilkinji ministr - wezir bolup işledi. Ordinaryönekeý adamlaryň durmuşyny gowulandyrmak üçin käbir reformalary geçirmegi, daýhanlardan salgytlary azaltmagy, goşuna parahatçylyk işini bermegi, medreseleri gurmagy teklip etdi. Emma bu derrew hökümdarlaryň nägileligini döretdi we weziriň işi tiz tamamlandy.
Bilimli adamlaryň arasynda Ibn Sina hormat goýulýardy we hormatlanýardy, ony diňlemegi gowy görýärdiler. Ol dünýäniň bakylygyny ykrar etdi we ähli tebigy hadysalary tebigy sebäpler hökmünde düşündirdi.
Allöne ähli kynçylyklara garamazdan, käwagt çözülmän, köp okaýardy, filosofiki we lukmançylyk eserlerini ýazýardy. Ol Aristoteliň logika, fizika, matematika we metafizika baradaky pikirlerini ösdüren filosofiki ensiklopediýa bejeriş kitabyny döretdi. Köp edebiýatşynaslar beýik Danteniň “Ylahy komediýa” eserini Awisenadan karz alandygyna ynanýarlar. Emma Ibn Sina wagtynyň köpüsini lukmançylyk işine bagyşlady. Esasy işini “Medisinanyň kanony” ölmezinden ozal tamamlady.
800 ýyldan gowrak wagt geçensoň, Awisenna Europeewropada görnükli şahyr, filosof, lukmançylyk ensiklopedisti, ösümlikleriň köp sanly dermanlyk häsiýetini açan adam hökmünde giňden ara alnyp maslahatlaşyldy. Meşhur fransuz mikrobiology we himigi Lui Pasteur Awisennanyň keselleri göterýän wiruslar baradaky çaklamasyny tassyklady.