Aristotel, gadymy grek filosofy ýaly, ähliumumy däldi. Diňe daş-töweregi, tebigaty, zatlaryň häsiýetlerini däl, eýsem jemgyýetiň ösüşini hem öwrendi. Platonyň söýgüli okuwçysy, mugallymynyň idealistik garaýyşlaryny paýlaşmady we islendik zadyň öz mukdary, hili, beýleki zatlara bolan garaýşy we hereket ediş usulynyň bardygyny öňe sürdi. Maddy dünýä materialdyr. Kem-kemden ylmy klassifikasiýa ulgamyny girizdi, biziň döwrümizde ulanylýan öz terminologiýasyny döretdi. Aristotel “Şahyrlar” atly eserinde edebiýatyň aýratynlygynyň hakykaty görkezýändigini we şonuň üçin okyja psihologiki täsir edýändigini ilkinji gezek belläp geçdi.
Aristotel Stagiranyň grek koloniýasynda dünýä indi.Şonuň üçin familiýasyna Stagyrit lakamy goşulýar. Kakasy Nikomakus Gresiýanyň Andros adasyndan, ejesi Euboea adasyndan geldi. Aristoteliň kakasy Makedoniýa şasy Amyntes II-iň dosty hasaplanýar we kazyýetinde lukman wezipesini ýerine ýetirýär. Aristotel kazyýetde bolup, Makedoniýanyň geljekki şasy Filip II we Aleksandr Makedonskiniň kakasy Filip bilen bile ulaldy.
Nikomakh ogluna lukmançylyk sungatynyň syrlaryny ýetirmäge synanyşdy, Aristoteliň hem geljekde lukman boljakdygyna umyt bildirdi. Heöne kakasynyň yzyndan gitmedi. Bir wersiýa görä, filosof hökmünde okamak üçin Afiny gitmek isleýändigini aýdypdyr. Başga bir wersiýa görä, miras aldy, Afiny gitdi we ol ýerde derrew isrip etdi. Durmuşy bolmansoň, kakasyndan alan lukmançylyk maglumatlary ýadyna düşdi, derman otlaryny ýygnap satyp başlady.
Adatdan daşary akyldar Platonyň akademiýasynyň Afinyda bardygyny bilip, Aristotel onuň ýanyna gitdi. 17 ýaşyndaka, Platonyň mekdebinde 20 ýyl okady. Ajaýyp akyl ukybynyň kömegi bilen tiz okalýan, öňdengörüjilikli akly bilen mugallymy urup, söýgüli okuwçy boldy. Emma Aristotel bilimli mugallymy bilen hemme zada razy bolmakdan daşdady. Platonyň töweregindäki dünýä baradaky pikirleri bilen paýlaşmady, zatlaryň özünden ozalky pikirleriniň bardygyna ynanmady. Idealizmiň material bolup biljekdigine ynanmady. Akademiýadan çykanda, sebäpleri soraldy. Aristotel: "Platon meniň dostum, ýöne hakykat has gymmatly" diýip jogap berdi.
Döwürdeşleriniň beýanyna görä, Aristotel uzyn boýly, arkaýyn, gysga gözli, gaty ysgynsyzdy. Heöne baý geýnip, ýüzükler bilen bezelipdir. Aljyraňňy ýylgyryş hemişe onuň ýüzünde aýlanýardy. Sharpiti, gülkünç gülkünç sözler aýtdy, häkimiýetleri hem gaýgyrmady, şonuň üçin dostlary azdy.
Mugallymy ölenden soň, Aristotel dosty we okuwçysy zalym Ermiusyň höküm sürýän Atarneýine gitdi. Ol şol ýerde üç ýyl galyp, şäheri dolandyrdy, ýöne Pars şasy Atarnausa hüjüm edip, Germaniýany jezalandyranda, Aristotel zordan gaçmagy başardy. Bu filosofdan soň ýaş şazada Aleksandryň terbiýesi we terbiýesi üçin Makedoniýa şasy bolan Filip II çagyryldy. Aristotel razy bolup, Makedoniýa gitdi. Isgenderiň şahsyýetini kemala getirmekde, dünýägaraýşynyň kemala gelmeginde uly rol oýnapdyr. Soň bolsa Aleksandr Makedonskiý näme üçin mugallymyny öz kakasyndan has köp hormatlaýandygyny soranlarynda, ol: "Kakam bedenimi göterdi, ony asmandan ýere inderdi, Aristotel meniň janymy göterdi, ony ýerden asmana göterdi" -diýdi.
Makedoniýaly Aleksandr mugallymyny ýatdan çykarmady. Pars şalygyny basyp alanda, ele salnan hazynalaryň bir bölegini özi bilen paýlaşdy. Aristotelden dürli ýurtlardan haýwanlary ýygnamagy, gözleg we kolleksiýa döretmek üçin nusgalary oturtmagyny haýyş etdi. Emma soň mugallym bilen okuwçynyň arasyndaky dostluk bozuldy. Munuň sebäbi Aziýada geçirilen kampaniýa wagtynda Aleksandryň özüne maslahat beren Aristotel Kallisfeniň ýegenini jezalandyrmagydyr. Aleksandr bilen düşünişmezlikden soň, Aristotel Afiny şäherine gaýdyp geldi we Apollon Liki ybadathanasynyň golaýynda Liki (rus dilinde liseýa öwrülen) atly mekdebini açdy. Aristotel galereýada - peripatoda bile gezelenç wagtynda talyplara leksiýa berdi, şonuň üçin okuwçylary we yzarlaýjylary peripatetika diýlip atlandyryldy.
“Likey” takmynan 13 ýyl dowam etdi. Bu Aristoteliň durmuşynda iň täsirli döwür boldy. Writazgylarynda materiýanyň ösüşdigini, kemala gelmäge synanyşýandygyny öňe sürdi. Täze görnüş döreýär we onuň bilen täze zatlar peýda bolýar. Mysal hökmünde, mermerden bir adamy oýup ýören heýkeltaraşyň işine salgylandy. Platonyň "ideýalaryny" we Demokratik "atomlary" ret etdi. Tebigaty emele getirmäge çalyşýan materiýanyň hemişelik hereketi hökmünde kabul etdi. Godöne Hudaýyň iň ýokary görnüşini hasaplap, oňa "özüni pikirlenmek" diýip at berdi.
Aristotel asmany we ýyldyzlary öwrenip, ahyrsoňy Eartheriň merkezinde ýerleşýän verselemiň geosentrik ulgamyny döretdi we Gün ýaly beýleki planetalar onuň daşyndan aýlanýar. Dünýäniň bu ulgamy, dünýäniň merkeziniň Gündigini we Eartheriň daşyndan aýlanýandygyny yglan edýän Kopernigiň taglymatyna çenli bardy.
Aristotel äleme ynanýardy