ÖKÜNÇ
(hekaýa)

Nurmyrat mekdebi oňat bahalar bilen tamamlanam bolsa, häzir ýokary okuw mekde-
bine gitmäge höwes etmedi. Ýogsam ene-atasy öz ýeke perzendiniň ýokary bilim almagy-
ny arzuwlaýardy. Bu meseläni kakasy oňa birki sapar ýaňzytdam. Emma Nurmyrat entek
okuwyny dowam etmäge howlukmaýandygyny anyk aýtmasa-da, kakasyna belli bir anyk
jogabam pyşgyrmandy. Kakasynyň soňky sapar ýanyna çagyryp:
— Oglum, senem mugallymçylyk ugrundan okuwyňy dowam etdiräýseň näder?
Geljekde ýokary bilim alyp, öz obamyzdaky mekdepde mugallym bolup işleseň kem bol-
mazdy — diýen teklibine:
— Kaka, garşy bolmasaňyz ilki bilen Watan öňündäki gulluk borjumy ýerine ýetirip
geleýin diýýän, okamak meselesinem soň görübereris-dä — diýip, agraslyk bilen kesgitli
beren jogabyndan soň kakasam onuň pikirine garşy çykyp durmady.
Ol diýişi ýaly hem etdi. Aý-gün geçip dur. Ine-de, oňa harby gulluga çagyrylýandygy
barada etrap harby wekilliginden çakylyk haty geldi. Çakylyk hatyny eline alan ýigidiň
aýagy ýere ilenokdy. Ol esger lybasynyň özüne nähili gelişjekdigini ýatlap buýsanýardy,
harby lybasy geýip esgerlik borjuny berjaý etmäge howlugýardy.
Ýöne soňky günler Nurmyradyň kalbynda dörän başga bir ünji hiç ynjalyk bermeýär-
di. Ýigit kalbyna gozgalaň salýan bu duýgy barada entek hiç ýerde dil ýarmandy. Ony iň
pynhan syry hökmünde ýüreginiň töründe saklaýardy.
Onuň içki dünýäsini gozgalaňa salyp, sabyr-kararyny jylawlap, kalbyny lerzana salýan
duýgynyň sebäpkäri on ýyl bir mekdepde bile okan synpdaşy Arzuwdy.
Arzuwyň boý syratynda beýleki gyzlardan mesaňa saýlanyp duran görk-gör megi bolmasa-da, biline ýetip duran goşa örüm ýogyn gara saçlary, mydama ýyl-
gyryp duran nurana ýüz keşbi, gyýma gaşlarydyr kirpikmen gara gözleri ýigitleriň
nazaryny özünde eglemänem duranokdy. Synpdaş oglanlarynyň arasynda Arzuwa
maýyl bolup ýörenler başga-da ýok däldi. Olaryň birem Nurmyrat ýaly ýygra däl-de,
geplemsek Annaguludy. Ol synpdaşlarynyň arasynda özüniň Arzuwy gowy gör­
ýändigini ýaşyrjagam bolman, tiz wagtda bu gyzyň göwun guşuny awlajakdygyny
aýdyp öwnüp ýördi. Bir günem ol arakesmede Arzuwyň kitabynyň arasynda öz ýa-
zan söýgi hatyny goýandygyny oglanlaryň arasynda magtanyp gürrüň berdi. Şol
wagt onuň gürrüňlerini bir gyrada eşidip duran Nurmyradyň bu sözlere gahary
bokurdagyna gelip, ýüzi-gözi boz-ýaz bolupdy. Annagulynyň eden hereketlerine
sabyr käsesi pürepür dolan Nurmyrat häzir onuň ýakasyndan ebşitläp tutaýsam
diýýärdi. Arzuw eýýäm öz elinden gidip barýan ýaly duýýardy. Ol gönüläp bir zat
diýmese-de, Annagulynyň suwjuk sözlerini öňem halap baranokdy. Häzir-ä oňa
bolan gazaby hasam möwjedi. Bu gürrüňi eşitmek näçe agyr degse-de, pynhan
syryny aýan etmezlik üçin ýuwdunyp çydapdy.
Bugdaýly obasynyň bir däbi bardy. Ýigitler harby gulluga ugradylanda olaryň
dogan-garyndaşlary, synpdaşlarydyr deň-duşlary obany ikä bölüp geçýän gara ýo-
luň ugrunda ýerleşýän obanyň gaýra çetindäki duralga ýygnanardylar. Häzirem şol
duralganyň töwereginiň adamy ýetikdi. Bu gün olar harby gulluga barýan obadaşlary
Nurmyrat bilen hoşlaşmak üçin ýygnanypdylar. Bu ýere Nurmyradyň synpdaş oglan-
gyzlarynyňam birnäçesi gelipdi. Onuň teşne dideleri bolsa häzir olaryň arasyndan
Arzuwy gözleýärdi. Göwni Arzuw bilen biragyz gürleşip bolmazmyka diýip hyýal
ýüwürdýärdi. Şol wagtam onuň gözleri synpdaşlary bilen duralga tarap uz basyp gel­
ýän Arzuwa sataşdy. Şol pursat olaryň otlukly nazary biri-birinde eglendi. Göreçler
az wagtam bolsa sözsüz gürleşdi. Gyz ýüregi bu otly bakyşlara çydam edip bilmän,
gabaklaryny emaý bilen aşak goýberdi. Şonda onuň nowjuwan ak ýüzi daň säheriniň
elwan şapagy deýin gyzaryp, görküne görk goşdy.
Arzuw öz bolup durşuna daş-töweregindäkilerden ejap edip, nazaryny gapdala sow-
dy. Bu lezzetli bakyşlardan jadylanana dönen Nurmyradyň ýüregindäki umyt uçgunlary
täzeden möwç alyp onuň kalbyna ýeňillik çaýdy. Bu ýagdaýy goşa juwanlaryň özünden
başga duýan bolmady.
* * *
Annaguly lukmançylyk ugrundan Aşgabatda ýokary okuw mekdebinde okaýardy. Ol
Arzuwa birnäçe sapar söýgüsini duýduryp hoş söz eşitmedigem bolsa tamasyny üzmändi.
Gaýtam: «Bolmanda beýle gyzlar bir sapar hat ýazanyň bilen dessine razylyk berip, seniň
törüňi bezäp oturyberesi ýok-la» diýip, özüni köşeşedirip ýördi.
Hä diýmänem talyplar gyşky dynç alşa çykdylar. Annaguly şu sapar Arzuw bilen duşu­
şyp, bu mesele boýunça düýpli gürleşmegi berk ýüregine düwüpdi. Oňa ýörite niýetläp alan
gymmatbaha sowgadyny hem gowşuryp, gyzyň göwnüni awlaryn diýen pikir bilen dynç
alyşda bolýan günleriniň birinde Arzuwyň el telefonyna jaň edip, alajyny tapyp, duşuşyga
gelmegini, oňa aýtjak möhüm bir gürrüňiniň bardygyny aýdanda, Arzuw ör-gökden gelip,
ony synpdaşy hökmünde sylaýandygyny, ikisiniň arasynda başga hiç hili möhüm zadyň
bolup bilmejekdigini, eger ýene-de jaň edip şeýle hokga tapaýsa, özüniň gaty görjekdigini
aýdyp, soňky özelenmelerine gulagam gabartman telefonyny öçüripdi. Bu ýagdaý Anna-
gulyny hasam kejikdirdi. Emma şonda-da öz pikirinden el çekmedi. Gaýtam Arzuwy razy
etmegiň başga bir ýoluny gözlemeli, nädibem bolsa ony özüne göwnetmeli diýen karara
gelip, hyýalynda çykalga agtarmaga başlady.
Iki ýylam iki gün ýaly geçip gitdi. Nurmyrat harby gullugyny tamamlap, obalaryna gaý­
dyp geldi. Harby gulluk ony ýagşy taplapdy. Boýy ösüp, hereketleri dogumly we çalasyn gö­
rünýärdi. Özem indi öňküsi ýaly ýygra däl, gürlände dogumlylygy mese-mälim duýulýardy.
Ol iki ýylyň içinde obalarynyň keşbiniň düýpgöter üýtgändigini görüp haýran galdy.
Gyralaryny tertiplenip ekilen arçalar bezäp duran giň ýoluň ugrunda rejelenip gurulan iki
gatly täze ýaşaýyş jaýlary, obanyň ortasyndaky ak mermere beslenen kaşaň täze ak mek-
dep, owadan çagalar bagy obanyň görküne görk goşup, ony şäher bilen bäsleşdirýärdi.
Nurmyrat dogduk obasynyň bu owadan, döwrebap keşbine ýürekden buýsanýardy. Ba-
sym obalaryny alkymlap etrap merkezine tarap demir ýoluň hem geçjekdigini, häzir onuň
gurluşyk işleriniň ýokary depginde alnyp barylýandygyny aýdanlarynda bolsa bu ajaýyp
ösüşlere begenjinden guş bolup uçýan ýigidiň gursagynda amala aşyrylýan bu beýik iş­
leriň arasynda bolup, öz goşandyny goşmak arzuwy möwç urýardy.
Gullukdan gelenine köp wagt geçmedigem bolsa, ol bikär aýlanyp ýörmegi özüne
uslyp görmedi. Bir gün agşamlyk naharynyň başynda täze çekilýän demir ýola işe girmek
höwesiniň bardygyny kakasyna ýaňzytdy. Ene-atasy hem oglunyň göwnüni ýykaýmaly
diýen niýet bilen indi okuwly meseläni agzabam durman onuň pikiri bilen razylaşdylar.
Şeýdibem Nurmyrat täze gurulýan demir ýoluň gurluşygynda işe başlady. Turuwbaşdan
öz işine yhlasly ýapyşdy. Tiz wagtyň içinde işdeş ýoldaşlarynyň arasynda salyhatlylygy, gu-
jurlylygy, işeňňirligi bilen özüni aldyrdy. Ýolbaşçylary hem onuň iş başarjaňlygyny gözden
salmaýardylar.
Demir ýoluň gurluşygynda ussanyň kömekçisi bolup işleýän Nurmyrat işiň abyny-ta-
byny ýagşy alypdy. Gurluşyk işleri ýokary depginde alnyp barylýardy. Bu ýerde işe gümra
bolup, wagtynyň nähili geçýänini hem duýanokdy. Bir günem ony demir ýol gurluşyk bö­
lüminiň başlygy ýanyna çagyryp, yhlasly çekýän zähmetine ýokary baha berýändiklerini,
geljekde demir ýol gurluşygy üçin ökde hünärmenleriň gerekdigini, eger garşy bolmasa,
bu ugurdan ony okuwa ugratmak barada karara gelendiklerini duýdurdy. Nurmyrat bu
habary ene-atasyna aýdanda ozaldan ýeke perzentleriniň ylymly-bilimli bolmagyny ar-
zuwlap ýören ene-atanyň begenjinden ýaňa aýaklary ýere ilmedi. Kakasy:
— Her zadyň öz nesibeli wagty bar diýileni-dä oglum. Tüweleme, sen-ä bizi gaty be-
gendirdiň, okap ýokary bilim alsaň, oňa ýetesi näme bar, Alla ýaryň bolsun! Öz görüp ýören
ugruňdan okamak saňa hiç hili kyn düşmez — diýip, ogluna ak pata berdi.
Ýigit okamaga gidýänine begense-de, obada nämedir bir zerur zadyny goýup
barýan ýalydy. Ol harby gullukda wagty Arzuwa iki sapar hat ýazypdy. Emma ondan
hiç hili jogap bolmansoň: «Belki, men gaýdanymdan soň Annaguly ýaly birine göwün
berendir. Ýogsam meniň hatlarymyň birden-birine jogap ýazardy ahyry. Besdir, indi
men olaryň arasyna düşüp, masgara bolup ýörmäýin» diýip, öz gelen kararyna näçe
kynam bolsa boýun bolup, indi bu barada ýatlamazlygy berk ýüregine düwüpdi. Em-
ma näçe unutjak bolsa-da, kalbyndaky kiçijik umyt uçgunjyklary gijeki şemiň şuglasy
ýaly ýylpyldap ynjalyk bermeýärdi.
* * *
Nurmyrat indi ýokary okuw mekdebiniň üçünji ýyl talybydy. Bu günler talyplar tomusky
synaglary tabşyrmaga taýýarlyk görýärdiler. Okuwyň şeýle gyzgalaňly wagty garaşylma-
dyk bir waka boldy. Bir gün Annaguly onuň bolýan ýaşaýyş jaýyna gelip, özüniň basym
durmuş toýuny tutýandygyny aýdyp çakylyk hatyny gowşurdy. Şol pursat Annaguly bilen
öňdenem mäşi bişişip barmaýan Nurmyrady şagga der basdy. Emma syr bildirmezlige
çalşyp, ýuwaşlyk bilen:
— Oňuna bolsun! Bagtly boluň! — diýende sesi gyryljyk çykdy. Häzir onuň gö­
züniň öňüne Annaguly bilen Arzuwyň toý lybasynda gol tutuşyp dähedem-dessem
ýöräp barýan keşpleri janlandy. Nurmyrat mundan artyk çydam edip bilmän, özüni
golaýyndaky oturgyja goýberdi. Şol wagt onuň içki dünýäsinde gopýan harasaty dil
bilen aýdyp beýan eder ýaly däldi. Synpdaşynyň näçe syr bildirmejek bolsa-da, bir zada
biynjalyk bolýandygyny duýan Annaguly ara düşen ümsümligi bozdy:
— Nurmyrat, meniň sen bilen möhüm bir gürrüňim bardy. Häzir saňa aýtjak sözlerimi
eşidip, belki-de, sen çydam edip bilmän, meni tike-tike edesiň geler. Emma men indi bu
gürrüňleri saňa aýtmasam asla ynjalyp bilemok. Şonuň üçinem şu gün seniň ýanyňa göni
gelip, ähli zady bolşy ýaly gürrüň bermegi ýüregime düwdüm.
Men tasdanam siziň Arzuw ikiňiziň araňyzdaky päk söýgiňize böwet bolupdym.
Entegem seniň gullukdaş dostuň Baýram bilen wagtynda tanşypdyryn. Ol biziň ýokary
okuw mekdebimizde meniň gutaran hünärim boýunça okaýar. Baýram seniň adam-
kärçiligiňe hormat goýýar. Bir saparam ol seniň Arzuwy halaýandygyňy, emma oňa
öz söýgiňi açyk duýduryp bilmändigiňi, gullukda wagtyň oňa ýazan hatlaryňa jogap
bolmansoň Arzuw özüňden ýüz öwrendir öýdüp, uzak wagt örtenip gezendigiňi, şol
kyn pursatlaryňda saňa dostlarça göwünlik berendigini janygyp gürrüň berende, onuň
sözlerini tolgunman diňlär ýaly däldi. Baýramyň seniň düşen ýagdaýyň barada aýdyp
beren gürrüňleri meni düýpli oýlandyrdy. Şondan soň men öz hereketlerimiň düý­
bünden ýalňyşdygyna düşünip galdym. Ondan bäri bir ýyldanam gowrak wagt geçdi.
Emma men eden ýalňyşlyklarymy saňa aýtmagyň ugruny tapman gezdim. Dogrusy,
öz eden oňaýsyz hereketimden utanyp gezdim — diýende onuň sesiniň sandyrap
çykyşyndan goýberen hatasyna ökünýändigi mese-mälim görünýärdi. Soňra Annagu-
ly nazaryny bir nokada dikip oturyşyna az salym dymdy. Häzir onuň tolgunýandygy
ýüz keşbindenem, hereketlerindenem bildirip durdy. El ýaglygy bilen ýetişdiginden
maňlaýynda peýda bolýan der düwmejiklerini süpürýärdi, tolgunmakdan ýaňa kepän
dodaklary bolsa çala müňňüldeýärdi. Ara düşen ümsümlikden soň, ol ýene-de yzly-
yzyna ýuwdunyp ýuwaşlyk bilen sözüni dowam etdi:
— Men Arzuw ýüz bermese-de, söýýändigimi aýdyp yzyndan galmadym. Ahyry göw-
nüni awlaryn öýtdüm. Emma beýdip özüňi söýdürip bolmaýan eken. Senden bolsa ony
gabandym. Nurmyrat, dost, indi bu eden gabahat işlerime özüm utanýan. Seniň öňüňde-
de, Arzuwyň öňünde-de nädip günämi ýuwjagymy bilemok —diýip, aşak bakyp, sözüni
soňlan terzde dymdy.
— Ýamanyň ýaryndan gaýtmagam peýda diýipdirler Annaguly. Indi bolan zatlar üçin
özüňi gynap oturmakdan peýda ýok. Esasy zat, sen öz ýalňyşyňa düşünipsiň — diýip, mer-
demsi gürlän söhbetdeşiniň äheňinde üýtgeşik öýke alamatlaryny duýmadyk Annagulynyň
göwni az-kem teselli tapan ýaly boldy:
— Men siziň Arzuw bilen bagtly durmuşda ýaşamagyňyzy isleýärin — diýende sesi
begençli çykdy. Soňra ol soňky sapar dynç alşa baranynda ejesiniň garyndaşlarynyň biriniň
gyzyna özi üçin sawçylyga barjagyny aýdandygyny, şonda eger gyz ene-atasynyň göwnüne
ýaran bolsa özüniň garşy däldigini aýdyp, olaryň pikiri bilen razylaşandygyny gürrüň berip,
Nurmyrady ýakyn günlerde boljak durmuş toýuna çagyrdy. Nurmyrat synpdaşynyň toýuna
hökman gatnaşjakdygyny aýdanda Annaguly ýuwaşlyk bilen ýerinden turdy. Garşysynda
müýnli halda elini uzadyp duran Annagula seredende Nurmyradyň oňa nebsi agyrdy.
Synpdaşlar biri-biriniň elini mäkäm gysyp dostlarça gujaklaşdylar.

Halmuhammet HAJYÝEW