Legendar jandarlar
1. Döw
Döw näme ?
Döw ㅡ bu dünýäniñ ençeme halklarynyñ medeniýetinde, rowaýatlarynda, folklorynda we mifologiýasynda, ertekilerinde duş gelýän adatdan daşary mahluklaryñ biridir.Döw barada söz açylanda, häzir siziñ köpüñiziñ ýadyna heniz çagajykkañyz köp gezekler garry eneñizden diñlän "Akpamyk" ertekisindäki Akpamygyñ ýedi doganyny iýen äpet we açgöz döw hem-de "Jadyly hünji" kinofilmindäki ak we gara döwler ýadyñyza düşendir.Aslynda döwler barmy? Olar birwagtlar ýaşap geçipdirmi? Ýa dinozawrlar, mamontlar ýaly olaram antik döwre degişli jandarlardanmy? Ýa-da döwler diñe ertekilerde, mifologik hekaýatlarda hereket edýärmi? Eger olar aslynda bolmadyk bolsa onda döwleriñ obrazy ertekilere, rowaýatlara nädip girip bildikä? Geliñ şu sowallara kem-käsleýin jogap tapmaga synanyşalyñ.
Döwleriñ sypatlandyrylyşy
Döwler köplenç adam sypatynda, emma adatdan daşary ululykda we juda güýçli görnüşde sypatlandyrylypdyr. Döwleriñ erkegi we urkaçysy bolarmyşyn. Döwlere dürli medeniýetleriñ mifologiýasynda dürli hili garalýar. Mysal üçin döwler hindi-ýewropa mifologiýasynda haos bilen baglanyşdyrylan, näletlenen bir kowumdyr we ýabany durmuşda ýaşaýarlar. Döwleriñ köplenjem hudaýlar bilen özara oñuşmazlyklary bardyr. Muña mysal hökmünde grek mifologiýasyndaky titanlary alyp görüñ.Döwler ertekileriñ köpüsinde adam iýýän mahluk bolup hereket edýär. Olar esasanam daglaryñ gowaklarynda we tokaýlarda ýaşarmyşynlar.
Döwleriñ dünýä medeniýetindäki orny
Döwlere örän köp medeniýetlerde duş gelmek bolýar. Aslynda "döw" sözüniñ özi sanskrit (gadymy hindi) dilinden gelip çykýar we bu dilde asyl manysy "Tañry" diýmekligi añladýar. "Dewa" tañrylary, "Dewi" bolsa aýal tañrylary atlandyrmakda ulanylan adalgalardyr. Wagtyñ geçmegi bilen bu söz pars medeniýetine aralaşýar we pars diliniñ üsti bilenem "döw" görnüşinde türkmen diline geçýär. Beýleki halklarda-da döwlere we oña meñzeş mahluklara ýygy-ýygydan duş gelmek bolýar. Mysal üçin bolgar mifologiýasynda döwlere "Ispolin" diýip at berilýär we adamzat döremezden owal dünýäniñ olaryñ häkimiýeti astynda bolandygyna ynanýarlar. Olar daglarda ýaşaýan we köplenç çig et bilen iýmitlenýän jandarlardyr hem-de aždarhalara garşy göreşipdirler. Ispolin döwleri özüni zäherländigi üçin böwürslenden gorkupdyrlar we bu gyrymsy ösümligiñ ýoluna gurbanlyk kesipdirler.Syýahatçy Willýam Jody öz ýatlamalarynda indeýleriñ arasynda duş gelen mähnet skletlerinden söz açýar. Indeýler oña bu skletleriñ (adamlaryñ) gadymy döwürde ýaşandyklaryny, häzirki adamyñ göwresinden üç esse uly bolandyklaryny, bir eli bilen bir haýwany tutup iýip bilendiklerini gürrüñ beripdirler. Döwler barada gadymy dinlerde-de, ylahy dinlerde-de söz açylýar. Ylahy dinlerden beýleki dinleriñ aglabasynda döwleriñ ilkinji adamdan ozal ýaşan "Tañry ogullarydygy", Tañrynyñ adam ogullary bilen jübütleşen ýedi perişdesinden emele gelendigi barada aýdylýar. "Hanok" kitabynda agzalýan döwler bilen Nuhyñ eýýamyndaky döwler birmeñzeş aýratynlyklara eýe bolupdyr. Döwler hakynda az hem bolsa dokumantal filmler surata düşürilýär we ylmy-barlag işleri alnyp barylýar.Birnäçe mifde döwler diñe adamdan uly jandardyr we adamlar ýaly ýaşaýarlar. Skandinawiýa halklarynyñ mifologiýasynda bolsa döwleriñ jeñbaz we şerçi bolýandygy barada ynanç bar. Emma grek mifologiýasynyñ käbir ýerlerinde döwleriñ daglarda ýaşaýandygyny, olaryñ parahat söýüji bolýandyklaryny we adamlaryñkydan has uly şäherleriniñ bardygy aýdylýar.
Urkaçy döw ( "Ene döw")
Ertekilerde urkaçy döwler irimçik we sallanyşyp duran äpet emjekli görnüşde suratlandyrylýar. Olar emjekleriniñ birini çep egnine, ýene birini bolsa sag egnine atyp goýberýärler. Ertekiniñ gahrymany gizlinlik bilen gelip onuñ egnine atyp goýberen emjeginden emýär. Şeýdibem ol ene döwüñ "ogly" ýa "gyzy" bolýar, ene döw özünden emip başarana gaýdyp zat diýmeýärmişin. Ene döwler ertekilerde köplenç položitel obrazda suratlandyrylýar.
Erkek döw ("Ata döw")
Ertekilerde erkek döwleriñ köpüsi ýeke başyna gowaklarda ýa-da altyn köşklerde ýaşaýarlar. Olar elmydama diýen ýaly otrisatel obrazda janlandyrylýar. Erkek döwler adamlara mydama elinden gelen ýamanlygy etmäge, zyýan ýetirmäge çalyşýarlar. Ertekileriñ gahrymanynyñ amala aşyrmakçy bolýan işine päsgelçilik döredýän esasy güýçleriñ biri hem döwlerdir. Şeýle-de bolsa hereket edýän gahryman döwleriñ akmaklygyndan, nadanlygyndan peýdalanyp olardan üstün çykýar. Bu diñe türkmen ertekilerinde däl-de, grek, ýewropa we hindi ertekilerinde hem şeýledir. Iñlis halk döredijiliginde hem döwleriñ akmak bolýandygy barada köp söz açylýar.Sikloplaryñ, titanlaryñ, patagonlaryñ döwüñ görnüşleridigi barada çaklamalar bar. Şeýle hem "Gorkut ata" eposynda hereket edýän Depegöz döwüñ bir görnüşidir. Ýalmawuz diýen söz hem döwüñ bir adydyr.
Döwüñ "Gurhandaky" obrazy
"Gurhanda" Dawut pygamberiñ Jalut atly juda güýçli döw bilen başa-baş tutluşyga girendigini we ony öldürendigi barada söz açylýar. Dawut pygamberiñ görkezen bu edermenligi üçin Ysraýyl ogullarynyñ hökümdary Talut oña öz gyzyny nikalap berýär.
Döwüñ türkmen edebiýatyndaky obrazy
Hezreti Süleýman pygamberiñ (a.s) patyşalyk süren döwründe jynlara, haýwanlara hökmürowanlyk etmek birlikde, döwlere hem hökmüni ýöredendigi barada ynançlar bar.Bu barada beýik ussat Magtymguly Pyragyda şeýle setirler bar:"Döw-periniñ, ynsyñ, jynsyñ patşasy,Soltan bolan şa Süleýman, şypa ber!"("Şypa ber");"Süleýman dek döwni permana salsañ..."("Bolar sen");"Isgender, Süleýman patyşa boldy,Hyzmatynda döw periler jem boldy..."("Köp jan geçipdir")ýaly setirler bu ynançdan habar berýär.Şeýle hem Magtymguly Pyragynyñ "Çakyr kelle" (Dostlar heý) goşgusynda Hezreti Pygamberimiziñ (s.a.w) çadyryny gorap duran sahaba Selman Parsynyñ (r.a) ýanyna bir kelläniñ togalanyp gelip, özüniñ musulman bolandygy üçin müşrikleriñ "Gazgurupben" atly bir döw patyşa ýamanlandyklaryny we ol döwüñ özüni, çagalaryny iýendigini, aýalyny bolsa hyzmatkär edendigini, şeýle hem aryny alyp bermeklerini soraýar. Zulum gören kelläniñ aryny ýerine salmaga Hezreti Aly (r.a) döwtalap bolýar. Kelläniñ yzyna düşüp, ukuda horruk çekip ýatan gümmez ýaly kelleli, minara ýaly göwreli, şahy-çynar ýaly golly, piliñ boýny ýaly barmakly äpet döwi oýarýar we Zülpükary bilen ýaralap janyny jähenneme iberýär. Hudaýyñ gudraty, Pygamberiñ şepagaty bilen ikinji ömür bagyşlanan kelle we onuñ döwüñ içinden çykarylyp dem berilen çagalary şady-horram bolup Pygamberimiziñ (s.a.w) huzuryna gelýärler we gaýtadan musulman bolýarlar.
2. Bugra sypatly möýler
Mif we türkmen edebiýaty
Mifler klassyky edebiýatymyzy we halk dessanlaryny nazara almanyñda, häzirki zaman edebiýatymyzda düýbünden işlenmedik temadyr. Diñe şunuñ özi hem biziñ döwrebap edebiýatymyzyñ dünýä edebiýatyndan nä derejede yzda barýandygyny görkezýär. Aslynda mifler dünýäni çeper añlaýşyñ hem añladyşyñ formasy hökmünde rowaýatdyr ertekiden düýpli tapawudy bar. Çünki mif olardan tapawutlylykda uniwersal çeper sistemadyr. Mifologiýa eseriñ dünýäni görkeziş usuly däl-de, gahrymanlaryñ içki dünýäsini açmagyñ iñ amatly ýoly bolup durýar. Sowetleriñ toslap tapan "sosialistik realizm" atly emeli metodynyñ çäklerinden çykyp, dünýä edebiýatynyñ altyn hazynasyna eserler beren Çingiz Aýtmatowyñ eserlerinde mifologiýanyñ çeperçilik funksiýalary ussatlyk bilen açylyp görkezilýär. Makalamyzyñ çäginde mif we edebiýat barada uzak gürrüñ edip durmakçy däl. Emma aýdanlarymy teoretik taýdan has çuñlaşdyryp öwrenmek isleýänler bu barada halypa ýazyjy Osman Ödäniñ "Mif we edebiýat" atly giñ göwrümli makalasyny okap biler. (Seret: Osman Öde "Garaşsyzlyk diwany" II tomluk, I-nji tom, Aşgabat "Ruh" 1999).Biziñ halkymyzyñ köp öwüşginli medeniýetinde häzirki ýazyjylarymyza esas bolup biljek ummasyz mifleriñ, legendalaryñ, ertekileriñ bardygyna garamazdan, nämüçindir bu temada eser döredip baryberýän ýok. Elbetde, synanşyklar ýek-tük ýok däl. Muny agzaman geçmek ynsapsyzlyk bolar. Ýazyjy zenan Ogulsenem Taññyýewanyñ powestleri bolmalysyndan az-owlak sozdurylyp ýazylýar diýmeseñ, bu ugurda belläp geçmeli şowly synanşyklaryñ biridir. Ogulsenem Taññyýewanyñ eserlerinde köplenç mifiki janawarlar däl-de, mifiki barlyklar bolan arwahlar, "eýeler", ruhlar (has dogrusy mistiki obrazlar) hereket edýär.Gündogar edebiýatynyñ iñ görnükli wekili Abylkasym Ferdöwsiniñ baryp müñ ýyldan gowrak wagt öñ ýazan "Şanama" epopeýasyny, "Müñ bir gije", "Sindbad" ýaly meşhur arap ertekilerini hasaba almanymyzda, biz miflere we mifiki jandarlara diñe ýewropaly ýazyjylaryñ romanlarynda we amerikan kinofilmlerinde duş gelýäris. Mysaly siziñ hemmäñize diýen ýaly mälim eserlerden alalyñ. Ž.Rowlingiñ "Garri Potter" we Tolkieniñ "Ýüzükleriñ hökümdary", "Hobbit" atly dünýä belli eserlerini we şol eserler esasynda ekranlaşdyrylan kinofilmleri ýada salyñ. Ýadyñyza düşen bolsa, "Ýüzükleriñ hökümdarynda" baş gahrymanlaryñ jadyly ýüzüge eýe bolmak üçin görmedikleri görde galýar. Iniñi üýşendirýän her hili janawarlar, mahluklar, äpet möýler we ş.m...
"Ner, bugra sypatly möýler anda bar"
Geliñ, makalamyzyñ bu sanynda "Ýüzükleriñ hökümdaryndaky" äpet möýler barada söhbet açalyñ. Bu äpet möýleriñ keşbini edebiýata ilki Tolkien girizdimi? Elbetde, ýok. Baryp üç asyr mundan öñ bular ýaly janawarlaryñ obrazyna biziñ klassyky şahyrlarymyzyñ ahlak-didaktiki temaly we eshatologiki mazmunly eserlerinde ýygy-ýygydan ýüzlenilýärdi. Magtymgulynyñ diwanyny açyp görüñ. Tolkieniñ depe saçyñy bir ýere getirýän äpet möýleri beýik ussadymyzyñ goşgularynda ýygy-ýygydan duş gelýär. Ussadyñ "Anda bar" goşgusynda ýedi gat ýer we onuñ her gatynda dünýäden asy bolup ötjek bendelere jeza bermek üçin garaşyp duran gorkunç jandarlar barada söz açylýar. Şonda Helde atly ikinji gat ýerde "guýrygy naýza dek keždumlaryñ we bugra sypatly möýleriñ bardygy aýdylýar:"Ikinji gat ýeriñ ady Heldedir,Guýrugy naýza dek keždum andadyr,Asy adam üçin gözi ýoldadyr,Ner, bugra sypatly möýler anda bar".Ýa-da "Rysman dakarlar" goşgusynda şeýle setirler bar:"Magşar güni Hak ýanda bolsañ uýatly,Pil, gäwmiş boýunly möýler onda bar"Mundan başga-da onuñ "bugra sypatly" möýlerden söz açýan setirleri az däl. Olardan:"Palanly gatyr dek bolup şanyna,Bugra boýun möýler soksa gerekdir"("Dursa gerekdir")."Çoh ýylanlar haşlaşyp, bugra sypat möýler çykar"("Andadur")."Bu jehim içre tutar möýler sag-u soluñ seniñ("Päliñ seniñ")."Bugra mysal möýler çykyp çakarlar,Azapda, hasretde-kände, çilimkeş!("Munda, çilimkeş")."Tutarlar şatlaşyp möýler,Teniñni, binamaz çirkin"("Binamaz çirkin").Beýik şahyryñ munuñ ýaly setirleri başga-da kän. Biz bu mysallary getirmek bilen ýene sözümiziñ başyndaky pikire dolanýarys. Magtymgulynyñ goşgularyndaky "bugra sypatly" mahluklar äpet möýler barada düşünje bermekden ötri, etmişli adamyñ başyna düşjek günleri göz önümizde janlandyrmaga çalyşýar. Bu setirler bizi şer işleriñ laýyna batan adamyñ içki dünýäsine, psihologiýasyna tarap äkidýär, çuññur oýa batyrýar. Megerem dünýäni çeper añlaýyşyñ we añladyşyñ şundan ajaýyp formasy ýok bolsa gerek. Hut şeýle eserler hem ölmez-ýitmez bolup añymyzda ýaşaýar.
3. A£darha
Hunlaryñ mekany ~ aždar şäherleriAždarha diýlende köplenç Hytaý medeniýeti göz öñüne gelýär. Aždarhalar dünýä boýunça Hytaý medeniýeti we sungaty bilen baglanyşdyrylsa-da, türki kowumlarynyñ ynançlarynda-da uly orny bolupdyr. Aždarha obrazy köplenç asman we ýer-suw ruhlary bilen bagly ynançlarda öz ornuny tapypdyr. Türkmen taryhynda, aýratynam taryhymyzyñ has irki döwürlerinde bereketiñ we güýç-kuwwatyñ nyşany hökmünde kabul edilen bu legendar jandar Günbatar Aziýa medeniýetlerimizde eýýäm bu manylaryny ýitirýär we aždarha erbetligiñ nyşany hasap edilýär. Ýagny wagtyñ geçmegi bilen aždarha obrazy bereketiñ we güýç-kuwwatyñ nyşanylygyndan erbetlikden üstün çykmagyñ we onuñ ýok edilmeginiñ nyşanyna öwrülýär.Ýazyjy Osman Öde "Türkmenleriñ Marguş şalygy" atly makalasynda gadymy Marguş şalygynyñ adynyñ aždarha (mar) bilen berk baglanyşyklydygyny aýdýar we muny ylmy taýdan delillendirýär.Hytaý çeşmelerinde asman we ýer ybadatlaryndan söz açylanda hunlaryñ aždarha festiwalyny geçirendikleri barada aýdylýar. Huiung-nularıñ (hunlaryñ) paýtagtlarynyñ, şäherleriniñ aždar şäheri hökmünde ýatlanmagy-da gadymy türkmen jemgyýetinde aždarha mifiniñ bolandygynyñ aýdyñ subutnamasydyr.
Aždarhanyñ türkmen mifologiýasyndaky orny
Gadymy türkmen mifologiýasynda aždarhanyñ iki görnüşi bar. Biri ýer aždarhasy, beýlekisi asman aždarhasy. Ýer astyndaky ýer aždarhasy bahar paslynda (nowruzda) ýer astyndan çykyp, pul we buýnuz döredip asmana galýar, bulutlaryñ arasyna gatyşýar. Şeýdibem ýagyş-ýagmyryñ ýagmagyna öz goşandyny goşýarmyşyn. Şol bir wagtyñ özünde 12 haýwandan ybarat müçenamada-da ýyllaryñ biri aždarha ýylydyr. Aždarha ýylynyñ düýpli aýratynlygy özgerişiñ boljak ýyly hökmünde görülmegidir.Aždarha gadymy eýran mifologiýasynda döw, peri obrazlary bilen birlikde iñ köp işlenen obrazdyr. Pers mifologiýasyndan peýdalanyp dünýä edebiýatynyñ altyn hazynasynda ýer alan "Şanama" epopeýasynyñ awtory Abulkasym Ferdöwside "aždarha" sözüniñ "ajy-dhaka" diýen sözden gelip çykandygyny görmek bolýar. Hatda beýik söz ussady Ferdöwsi eseriniñ gahrymany Zahhagyñ adyny-da şol söze baglaýar. Aýratynam uýgur kowumdaşlarymyzda aždarha obrazy ýygy-ýygydan duş gelýär. Mundan müñlerçe ýyl ozal aždarhalaryñ asman çarhyny aýlaýandygyna, ýagny dünýäniñ aýlanşyna höküm edýändigine ynanylypdyr. Hatda häzirki türk dilinde işjeñ ulanylýan "ewren" sözi hem şu ýerden gelip çykýar. Ýagny "ewren" ~ bu ewirmek (öwürmek, dolamak) diýmekligi añladýar. "Ewirmek" türkmen dilinde "egirmek" görnüşinde ulanylýar. Mysal üçin "ik egirmek" we ş.m. Ýazyjy Serdar Ataýew "Bozgurt kowumynyñ dessany" romanyndaky sözlere düşündirişler" makalasynda ewren, aždarha, mar... ýaly sözlere anyk düşündiriş berýär.Uýgur mifologiýasynda ýarym aždarha-ýarym adam sypatly ruhlar bar. Bulara aždarhalar diýlipdir. Megerem Aždar diýlen at "Aždarhan" diýen sözden döräp, häzirki "aždarha" görnüşini alan bolmaly. Türkmenleriñ we beýleki türki kowumlaryñ köpçülikleýin ýaşan ýeri bolan häzirki Astrahan şäheriniñ asyl ady hem Aždarhan sözünden gelip çykýar.Orta asyrlara degişli türkmen çeşmelerinde bolsa, köplenjem dini we tasawwuf edebiýatlarynda adamlary ýolundan azaşdyran güýçler agzalanda aždarha motiwi ýygy-ýygydan duş gelýär. Şeýle hem halkymyzyñ arasynda (esasanam daglyk ýerlerde ýaşaýan nohurlylarda) häli-häzirlerem dowam edip gelýän bir ynanç bar. Ýagny täze doglan ýylan doglandan soñ ýedi ýylyñ dowamynda adam-gara görmese, aždarha bolýarmyşyn. Aždarhadan ulusyna "ýuwdarha", ýuwdarhadanam ulusyna bolsa "ýuwha" diýilýär. Bu hakykata dogry gelýärmi ýa gelenok? Dogrusyny diñe Alla bilýär...Aždarha irki döwür türkmen mifologiýasynda položitel obrazda çykyş etse-de, yslamyñ aralaşmagy bilen kem-kemden gara güýjüñ, şeriñ wekiline öwrülýär. Aždarhanyñ yslamdan öñki döwürde adamlara ýagşylyk edýän jandar hökmünde görkezilen ýeri az däl. Mysal üçin türklerde duş gelýän "Şahmeran hekaýaty" şeýle rowaýatlaryñ biridir.
Aždarhanyñ türkmen edebiýatynda we folklorynda şöhlelenişi
Edebiýatymyzda aždarha obrazynyñ kä ýerde aýlawly metaforalara hyzmat eden ýerleri bar. Mysal üçin Magtymguly Pyragynyñ "Daş döker" goşgusynda şeýle setir bar:"Kelpezä ýutdurmaz aždar maslygy..."Ýa-da "Biwepalardan" goşgusynda bu dünýä ýedi kelleli aždarha meñzedilýär:"Dünýä ýedi başly ýalmawuz mardyr,Gaçganlar gutulmaz bu belalardan".Şeýle hem Magtymguly atamyzyñ o dünýä baradaky goşgularynda aždarha sypatly äpet ýylanlar barada ýygy-ýygydan söz açylýar. Ol aždarha sypatly äpet ýylanyñ biri hem Hareşdir."Eý, ýaranlar, ahyrzaman bolanda,Bäş kişi diýp Hareş atly mar çykar"("Mar çykar");"Haryş ýylan gybatkeşdir soragy,Ýalançy, zynahor, ogra dolaşdy"("Donun kim biçdi")"Ol Huryş atlyg ýylanga lukma bolgaý sen o gün,Maýmynyñ suratynda bolgaý ki, tymsalyñ seniñ"("Päliñ seniñ")ýa-da:"Aždarha, mar atly möýler görer sen"("Öýler görer sen")"Çakaýyn diýp oturypdyr haýbatly,Bugra kibi ulug marlar alnyñda"("Alnyñda")"Ýylan çykar pil dek, dişleri ar dek,Niçesi gatyr dek, niçesi har dek,Niçesi bugra dek, niçesi ner dek,Çyrpynyp-çyrpynyp dursa gerekdir"("Gelse gerekdir")"Çilimden ýylanlar düşer boýnuña,Agzyn açyp, haşlap girer boýnuña"("Çilim çekmegil")"Ýylanlar öwrülip gelip, dişlärler..."("Munda, çilimkeş")"Gatye dek içýanlar, bugra dek marlar,Bedeniñden sorar ganyñ gybatkeş"("Gybatkeş")ýaly setirler bu aýdanlarymyza mysaldyr. Aždarhanyñ keşbi beýik ussadymyzyñ diñe o dünýä baradaky goşgularynda däl-de, rowaýatlara siñen beýik şahsyýetleriñ hormatyna ýazan goşgularynda hem duş gelýär:"Başlar azat eden döw gujagyndan,Aždarha lebinden, dag bujagyndan,Derwezesin çekip Haýbar dagyndan,Ýedi gala birden dolan Alydyr".("Alydyr")Aždarha obrazy köplenç diýen ýaly halk döredijiliginde giñden beýanyny tapypdyr."Görogly" eposynyñ "Göroglynyñ öýlenişi" şahasynda Görogly Agaýunus perini almaga gidýär. Şonda onuñ ýoluna böwet bolan aždarha bilen arasynda şeýle hadysa bolup geçýär:"...Görogly Gyratyna gamçy urup, köşgüñ bärisinden bardy. Gözlese, köşgüñ bosagasyny ýassanyp, bir aždarha tarp urup ýatyr. Pah, Görogly perizadyñ yşkyna düşen adam:- Ow, zaññar aždarha! Men üç aýlyk ýoly kyrk günde geçip geldim. Meniñ düýşüme giren perizat, bir tanap, ýarym tanap añry ýanyñda. Saña näme gerek, tur, ýok bol! ~ diýip, aždarha, garap, jylawy eýeriñ gaşyna taşlap, arkasyndan sazyny alyp, abaýlanyp, bäş keleme söz aýtdy:Gudrat bilen bina bolan aždarha,Bent eýleme perizadyñ ýoluny!Seni-meni bar eýlegin bir Alla,Bent eýleme, perizadyñ ýoluny!Aždarha, sen neçün melul bolar sen,Haýbat bilen maña nazar salar sen?!Gazap etsem, häli şu gün öler sen,Bent eýleme, perizadyñ ýoluny!Meni sorsañ, Çandybilden gelemen,Beýan etsem, täze bagyñ güli men,Aslym aýtsam, Ady begiñ ogly men,Bent eýleme, perizadyñ ýoluny!Men ýarymyñ syýa zülpün örmeli,Çandybilde bäş gün döwran sürmeli,Görogly aýdar, ýar jemalyn görmeli,Bent eýleme, perizadyñ ýoluny!Görogly bu sözi aýdyp bolansoñ, Gyratyny öñe sürüberdi. At gadam atdygyça, aždarhanyñ agzy gez ýarym-gez ýarym açylyberdi. Görogly gözlese, aždarha atyny, özüni bilelikde demine sorjak. Görogly gylyjyny sogrup, aždarhanyñ üstüne topuldy. Aždarha-da munuñ bilen gidişiberdi. Görogly aždarhany iki bölüp taşlady..."Aždarha baradaky ýene bir gyzykly hekaýat ýazyjy Annatagan Nurgeldiýewiñ "Dehistanly oglan" taryhy powestinde getirilýär.Halk arasynda aždarhanyñ altyn-kümüşiñ bar ýerini saklaýandygy barada, umuman aždarhanyñ hazynaly ýerler bilen baglanyşygynyñ bardygy barada dowam edip gelýän ynançlar bar. Bu gadymy ynanç "Hally", "Ýylana öwrülen hazyna" ýaly türkmen halk ertekilerinde öz beýanyny tapypdyr. Şeýle-de, mirasgär Kerim Osmanow tarapyndan toplan "Emir Timur we aždarha" ýaly ertekiler Türkmenistanyñ YA-nyñ Milli Golýazmalar institutynda saklanýar. Gelejekde türkmen ýazyjylarynyñ öz eserlerinde aždarha obrazyna ýüzlenjekdigine pugta ynanýarys.
Has türkmen
www.kitapcy.ga