بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ وَبِهِ نَسْـتَعِينُ * اَلْحَمْدُ ِللهِ رَبِّ الْعٰالَمِينَ وَالصَّلٰوةُ وَالسَّلاَمُ عَلٰى سَيِّدِناَ مُحَمَّدٍ وَعَلٰۤى اٰلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ Эй, доган! Сен менден бирнәче несихат сорадың. Сен эсгер боланың үчин эсгерлик тымсаллары билен дүзүлен шу секиз саны хекаяҗыгымы ве бирнәче хакыкаты небсим биле бирликде диңле! Чүнки мен хер кесден, әхли затдан бетер небсими несихата мәтәч хасаплаярын. Овал мен секиз аятдан пейдаланып, "секиз сөзүми" небсиме бираз узынрак гөрнүшде айдьшдым. Инди гысгача ве сада дил билен беян эдйәрин, ким ислесе, биле диңлесин! БИРИНҖИ СӨЗ "Бисмилләх" - хер бир хайрың башыдыр.(1) Биз хем сөзи илкибашда шондан башлаярыс. Эй, небсим, билип гой! Шу мүбәрек сөз ысламың нышаны болшы ялы бүтин барлыгың хем халы херкети билен вирди-зыбаныдыр (хемише гайталаян зикиридир). (]) Аҗлуни, Кешфу'л-Хафа, 2/119 "Эбу Хурепреден (РА): Бисмилләхиррахмәниррахым билен башланмадык хер бир мөхүм иш берекетсиздир" диплип, гүррүц берилпәр. Айратын хем серет: Эбу Давуд, Эдеп 18; Ибн Маҗе, Ника 19; Муснет 2/309. "Бисмилләхиң" нәхили әгирт эгсилмез кувватдыгына, нәхили түкениксиз кән берекетдигине дүшүнмек ислесеңиз, шу мысалы - хекаяҗыгы диңләң. Онда шейле дийилйәр: Гадым эйямда Арап чөллерине чыкан хер бир адама хайсы хем болса бир улы тайпаның сердарының адыны гөтермек, онуң ховандарлыгыны алмак хөкман болупдыр. Эгер шейтсең, хәли-шинди габат гелйән гаракчыларың элинден хеләк болмарсың ве ишлериңе амал эдерсиң. Ёгса, ялңыз башың-а сан-саҗаксыз душманларың өңүнде перишан, битирмек ислән ишлериң янында болса, бичәре халда галарсың. Ине, шейлеликде, ики киши сыяхат ниети билен чөле чыкяр. Оларың бири пәк йүрекли, кичи гөвүнли, бейлекиси терсине текепбирди. Хәсъетлерине гөрә, оларың кичигөвүнлиси бир тайпа сердары-ның адыны алды, бейлекиси болса алмады. Бир сердарың ховандарлыгындакы киши гезен еринде саг-саламат гезди. Ёлунда гаракчы душ гелсе "мен пылан сердарың ады билен гезйәрин" дийип аман галды. Хич бир гаракчы оңа азар бермәге хет эдип билмеди. Көпчүлигиң үйшен ерине, бир чадыра гирсе, шол ат билен хорматланды. Текепбир киши велин, сыяхатының тутуш довамында мүңбир белалара учрады. Мыдама горкудан галпылдап гезди, хемише дилегчилик этди. Хем хар болды, хем зар болды. Ине, эй гедем небсим! Сен хем ёла чыкан сыяхатчысың. Бу дүнйә-де мисли бир чөлдүр, сен мунда эҗизсиң ве чәксиз мәтәчсиң. Душманың хем, хаҗатларың хем түкениксиздир. Шо-нуң үчин, бу сәхраның Мәлики Эбедисиниң (эбеди эесиниң), Хакими Эзелисиниң (эзели хөкүмдарының) адыны сена эдин! Шейле этсең, әлемиң әхли дилегчиликлеринден ве хер бир хадысаның өңүнде горкудан яңа титремеден халас боларсың. Хава, бу сөз шейле бир мүбәрек хазынадыр, ягны, сениң түкениксиз эҗизли-гиңи ве мәтәчлигиңи соңсуз гудрата ве рехмете етирер, Гадыры - Рахымың дергә-хинде эҗизлигиң ве мәтәчлигиң иң бир халанылҗак шепагатча өврүлер. Хава, бу сөзи сена эдинен хер кес дөвлете гуллук эдйән эсгер ялыдыр. Эсгер болса дөвлетиң адындан херекет эдер. Хич кимден чекинмез. Хер эден ишини "кануның ады билен, дөвлетиң ады билен" дийип эдер, хер бир зада дөз гелер. Биз башда бүтин барлык өзүниң халы херекети билен "Бисмилләх" диер дийдик. Айдалы, бир адам шәхериң әхли халкыны зор билен башга бир ере гөчүрсе ве олары меҗбуры ишлетсе, онуң өз ады, өз гүйҗи билен бу иши эдип билме-җеги саңа дүшнүклидир. Ол диңе дөвлетиң адындан херекет эдйәндиги, патышаның гүйҗүне аркаланяндыгы үчин бу ишлери пәсгелсиз башаряр. Инди Алла Тагаланың ады билен херекет эдйән хер бир нәрсәниң гүйҗүне, гудратына сер салалың. Сиз хер әдимде гөрйәнсиңиз, дынным ялыҗак тохумлар өзлеринде әпет агачларың аграмыны гөтер-йәрлер, оларың даг ялы әгирт йүклерини галдырярлар. Чүнки хер бир агач "Бисмилләх" диййәр, рехмет хазынасының мивелеринден эллерини долдуряр, соңра олары бизе багш эдйәр. Хер бир боссан хем "Бисмилләх" диййәр. Гудраты Гүйчлиниң аклыңы хайран эдйән сачагында дүрли-дүмен леззетли ир-иймишлер, тәсин тагамлар бишип етишйәр. Сыгыр, дүе, гоюн, гечи кимин мүбәрек хайванлар хем "Бисмилләх" диййәр. Рехметиң берекети билен олар сүйт чешмесине өврүлйәрлер. Рысгал берениң адындан иң якымлы, иң арасса, дурмуш сувы кимин иймитлери бизе багш эдйәрлер. Хер бир агач, өсүмлик, юмшаҗык отларың йүпек ялы нәзиҗек көклерине ченли "Бисмилләх" диййәр; олар йылчыр дашы, гаты топрагы ярып чыкярлар. Хер бир зат "Алланың ады билен, Рахманың ады билен" диййәр ве Онуң эмрине боюн боляр. Хава, агач шахаларының өсүши, миве берши, йылчыр дашы ве гаты топрагы яран көклериң беркәп яйрайшы, кәбириниң болса ериң ашагында хасыл берши, нәзик япракларың гүйчли гызгына гаршы дуруп* ниче айың довамында шол бир терлигини саклаиышы теоигатчыларың акыл сатмаларына шарпык чаляр. Оларың көр гөзлерине бармагыны дүртйәр ве шейле диййәр: "Иң гаты берклик ве гызгын эпгек хем Онуң эмри билен херекет эдйәндипги үчин, йүпек ялы юмшак көклер Мусаның хасасы кимин: فَقُلْناَ اضْرِبْ بِعَصَاكَ الْحَجَر َ (2) Немрут Хезрети Ыбрапым алейхиссаламы ода атдыранда Алла Тагала: "Эй, от, сен Ыбрайыма салкынлык, саламатлык бол!" буйругыны берйәр. (Энбия, 69). эмре табын болуп, ол дашлары ярярлар. Пергамент кагызы ялы юка, нәзик япракларың хер бири Ыбрайым Алейхыссаламың агзалары кимин, аташ сачан гызгынлыга гаршы: يَا نَارُ كُونِى بَرْداً وَسَلاَماً (3) Хз. Муса алейхиссаламыц сувсуз галан ковмы үчин Алла Тагаладан сув дилмеги билен Алла оца: - Биз айгпдык: - Хасац билен гаялары ур - дипди ве шол бада гаялардан хер бир пгайпа үчин 12 гөзбашдан сув гайнап чыкды. (Бакара, 60.) аятыны окаярлар." Гөршүңиз ялы, хер бир зат дуркы билен "Бисмилләх" диййәр. Олар Алланың ады билен, Алланың ныгматларыны бизе хөдүрлейәрлер. Биз хем "Бисмилләх" диймелидирис. Алланың ады билен бермелидирис, Алланың ады билен алмалыдырыс. Шейле хем, Алланың ады билен бермейән гапыл ынсанлардан хич бир зат алмалы дәлдирис. Совал: Бир миве сатын алсак, хакы-катда диңе арачыллык эдйән дайхан бизден онуң бахасыны талап эдйәр. Эмма мүлкүң асыл эеси болан Алла Тагала бизден нәме ислейәр? Җогап: Хава, ол хакыкы ныгмат бери-җи, бизден гыммат баха ныгматлара, маллара гайтаргы хөкмүнде үч зады талап эдйәр. Бири зикир (Аллахың адыны ятламак), бири шүкүр, бири пикирдир. Башда: "Бисмилләх" зикирдир. Ахырда "Элхамдүлилләх" шүкүрдир. Арасында "Бу аклыңы хайран эдйән, гымматлы ныгматларың Ахадың ве Самадың гудратыдыгына, оларың бизе берлен аҗайып совгат ве рехметдигине дүшүнмек" пикирдир. Бир патышаның гыммат бахалы совгадыны саңа говшуран бир мисгин адамың аягыны өпүп, совгадың хакыкы эесини танамазлык нә дереҗеде самсыклыкдыр. Захыры мүн'имлери (гөрнүп хайыр эденлери) тарыплап, сөйүп Мүн'ими Хакыкыны (хакыкы ныгмат бериҗини) унутмак ондан-да мүң дереҗе акмаклыкдыр. Эй, небсим! Бейле акмак болмак ислемесең: Алланың ады билен бер... Алланың ады билен ал... Алланың ады билен ишле...
KUR'AN TEFSİRİ RİSALEİ NUR
-
mekoyuncu
14 years ago
- УХУВВЕТ РИСАЛЕСИ
بِاسْمِهِ وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ
Шу Мектуб, ики мебхасдыр. Биринҗи Мебхас, Эхли Ийманы Ухуввете ве Мухаббете даъвет эдер.)
БИРИНҖИ МЕБХАС
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اِنَّمَا اْلمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ فَاَصْلِحُوا بَيْنَ اَخَوَيْكُمْ ● اِدْفَعْ بِالَّتِى هِىَ اَحْسَنُ فَاِذَا الَّذِى بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَاَنَّهُ وَلِىّ ٌ حَمِيمٌ ● وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ اْلمُحْسِنِين
Мүъминлерде нифак ве шикак, кин ве адавете себэп болан тарафгирлик ве инат ве хасет, хакыкатча ве хикметче ве инсаниети кубра болан исламииетче ве хайаты шахсиече ве хайяты җемгыетче ве хаяты магнавиече чиркин ве мердутдыр, зыян ве зулумдыр ве хайяты бешерийе үчин зэхердир. Шу хакыкатың өрэн көп вуҗухундан алты веҗхини беян эдерис:
. БИРИНҖИ ВЕҖИХ: Хакыкат назарында зулумдыр.
Эй, мүъмине кин ве адавет беслейән ынсапсыз адам! Нэхили, сен бир гэмиде ве я-да бир өйде болсаң; сениң биле бирликде докуз маъсум билен бир җенаятчы бар. Ол гәмини гарк ве ол өйи яндырмага чалышан бир адамың, нә дереҗе зулум эдйэндигини билерсиң. Ве залымлыгыны, семавата эшитдирҗек дереҗеде багырҗаксың. Хатда, бир тәк маъсум, докуз җаны болса, ене ол гэмини хич бир адалатлы канун гарк этмеги буюрмаз. Эдил шунуң ялыда сен, бир ханейи Раббанийе ве бир сефинейи Илэхие болан бир мүъминиң вуҗудында иман ве ысламиет ве гоңшучылык ялы докуз дәл, белки йигрими сыфаты маъсума барка, саңа зыянлы болан ве хошуңа гитмейэн бир җаны сыфаты йүзүнден оңа кин ве адавет багламак билен, ол ханейи магневиейи вуҗудың магнен гарк болмагыны, я-да яндырылмагыны, тахрибини ве батмагыны арзув этмегиң ве шуңа херекет этмегиң онуң ялы чиркин ве гаддар бир зулумдыр.
. ИКИНҖИ ВЕҖИХ: Хикмет назарында хем, зулумдыр.
Чүнки, маглумдыр ки, адавет ве мухаббет нур ве зулмат ялы өзара гапма-гаршыдырлар. Икиси, хакыкы манысында бирликде җем болуп билмезлер.
Эгер, мухаббет, өз себәплериниң үстүнлигине гөрэ бир калбда хакыкы болса, ол вагт адавет меҗазы болар, гынанма суратына инкилап эдер. Хавва, мүъмин, гардашыны сөер ве сөймели. Диңе эрбетлиги үчин ялңыз гыйнанар. Тахаккум билен дэл, белки лүтуф билен, ислахына чалышар. Онуң үчин, нассы хадыс билен, "Мүъмин-мүъмин билен үч гүнден артык гаты гөршүп, катъы мүкэлеме этмесин".
Эгер адавет себэплери үстүн гелип, бу адавет, бир калбда хакыкаты билен бар болса, онда мухаббет меҗазы болар; ясама ве яллакламак шекилине гирер.
Эй ынсапсыз адам! Инди бак, мүъмин гардашыңа кин ве адавет нэхили зулумдыр. Чүнки, нэхилики сен ади киҗҗик дашлары, Каъбеден хем әхмиетли ве Җебели-ухуддан хем улы дийсең, чиркин бир акылсызлык эдерсиң. Эдил ш212 ялы-да, Кэбе хорматында болан иман ве Җебели ухуд азаметинде болан Исламиет ялы көп исламий васыплар мухаббети ве иттифакы иследиги халда, мүъмине гаршы адавете себәп болян ады дашлар хөкүминде болан баъзы кемчиликлери, ийман ве исламийетден афзал тутмак, нэхили ынсапсызлык ве җуда улы бир зулумдыгыны, акылың бар болса аңларсың!
Хавва, тевхид-и ийманый, элбетде тевхид-и кулубы ис-лэр. Ве вахдети ыътикад, вах-дети ичтимаийейи иктиза эдер.
Хавва, инкэр эдип билмерсиң ки, сен бир адам билен бир бөлүмде, гуллук этмегиң себэпли, ол адама гаршы достана рабыта аңларсың. Ве бир командириң буйругы астында биле болмагың себэпли берадеране бир гатнашык телаккы эдерсиң. Ве бир мемлекетде биле болмагың билен ухувветкәране бир мүнасебет сызарсың. Халбуки, ийманың берен нур ве шуур билен хем-де саңа гөркезен ве билдирен эсма-и Илахие саныча бирлик гатнашыклары ве иттифак рабыталары ве ухуввет мүнасебетлери бар. Меселем:
Хер икиңизиң;
. Халыкыңыз бир,
. Маликиңз бир,
. Маъбудыңыз бир,
. Разыкыңыз бир...
Бир, бир, мүңе ченли бир, бир.
Хем
. Пейгамбериңиз бир,
. Диниңиз бир,
. Кыблаңыз бир.
Бир, бир, йүзе ченли бир, бир...
Соңра
. Обаныз бир,
. Дөвлетиңиз бир,
. Мемлекетиңиз бир...
Она ченли бир, бир... Мунча "бир, бирлер" вахдет ве тевхиди, вифак ве иттифакы, Мухаббет ве ухуввети иследиги ве каинаты ве күрелери бир-бирине баглаян маънавый зынҗыр болан халда; шикак ве нифака, кин ве адавете себэп болян мөйүң кереби ялы эхмиетсиз, ерликсиз затлары дийип мүъминлере гаршы хакыкы адавет этмек ве кин багламак, нәхили дере-җеде ол рабытаи вахдете бир хор-матсызлык ве ол эсбабы мухаббете гаршы бир кемситмек ве ол мүна-себаты ухуввете гаршы нә дереҗе бир зулум ве хаксызлыкдыгыны, калбың өлмедик болса, аклың сөнмедик болса аңларсың.
ҮЧҮНҖИ ВЕҖИХ: Адала-ты махзаны ифаде эдйэн
وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ اُخْرَى
ның манысына гөрэ, бир мүъминиң җаны бир сыфаты себәпли, башга маъсум сыпатларыны махкум этмек хөкүминде болан адавет ве кин багламак, нә дереҗе чэксиз бир зулумдыгыны ве бахусус бир мүъминиң эрбет бир сыпатындан өйкеләп күсүп, ол мүъминиң якынларына-да адавет этмек,
اِنَّ اْلاِنْسَانَ لَظَلُومٌ
сыгайы мубалыга билен өрән азым бир зулум этдигини, хакыкат ве Шериат ве Хикмети Исламие саңа ятлатдыгы халда, нәхили өзүңи хаклы хасапларсың, "Менщ хакым бар" диерсиң?
Хакыкат назарында, себэби ада-вет ве шер болан эрбетликлер, шер ве топрак ялы дыкыздыр; бащгасына ёкмазлыгы ве ин'икас этмезлиги герекдир. Башгасы ондан дерс алып шер ишлесе, ол башга меселедир. Мухаббетиң эсасы болан ягшылык-лар, мухаббет ялы нурдыр; ёкмак ве инъикас онуң ше'нидир, ве ондандыр-ки, "Достуң досты достдыр" диен сөзи, дурубу эмсал болуп галандыр. Хем онуң үчиндир ки: "Бир гөз ха-тыры үчин көп гөзлер сөйү-лер" сөзи, умумың дилинде гезер.
Ынха, эй ынсапсыз адам! Хакыкат бейле гөрдүги халда, сөймедигиң бир адамың сөйгүли, маъсум бир гардашына ве тааллукатына адавет этмек нәхили хилафы хакыкат болдугыны, хакыкатбин болсаң аңларсың.
ДӨРДҮНҖИ ВЕҖИХ: Хайяты шахсые назарында хем зулумдыр. Шу дөрдүнҗи веҗхиң эсасы болан бирнәче дустуры диңле:
. Биринҗиси: Сен, меслегиңи ве эфкарыңы хак билдигиң вагт, "Меслегим хакдыр ве я-да хас гөзелдир" диймәге хакың бар. Диңе, "Ялңыз Хак мениң меслегим-дир" диймэге хакың ёкдур.
وَعَيْنُ الرِّضَا عَنْ كُلِّ عَيْبٍ كَلِيلَةٌ وَلكِنَّ عَيْنَ السُّخْطِ تُبْدِى الْمَسَاوِيَا
ның манысына гөрэ, ынсапсыз назарың ве дүшгүн фикриң хакем болуп билмез. Башга бириниң меслегини батыл дийип хөкүм эдип билмез.
. Иккинҗи дүстур: Сениң үстүңдеки хак шудур ки, хер сөзлэниң хак болсун. Йөне хер хакы сөзлемэге сениң хакың ёкдур. Хер дийдигиң догры болмалы; Диңе, хер догрыны диймек догры дәлдир. Чүнки, сең ялы ниети халис болмаян бир адам, несихаты кэвагт дамара докундурар; Терс нетиҗе берер.
. Үчунҗи дүстур: Адавет этмек ислесең, калбындакы адавете адавет эт, оны ёк этмәге чалыш. Хем, иң зыяда саңа зыян берен нефси эммараңа ве ховайы нефсиңе адавет эт, ислахына чалыш. Ол зыянлы нефсиң хатыры үчин мүъминлере адавет этме. Эгер душманлык этмек ислесең, кәфирлер, зындыклар көпдир; олара адавет эт. Хавва, нэхилики мухаббет сыпаты, мухабете лайыкдыр; эйле-де адавет хаслети, хер затдан өңүрти өзи адавете лайыкдыр. Эгер хасмыңы маглуп этмек ислесең, эрбетлигине гаршы ягшылык билен гайтарыгы бер. Чүнкиг Эгер яманлык билен гайтаргы берсең душманчылык зыядала-шар. Захырен еңилсе-де, калбен кин баглар, адавети довам эдер. Эгер ягшылык билен мукабеле этсең, недамет эдер, саңа дост болар...
اِذَا اَنْتَ اَكْرَمْتَ الْكَرِيمَ مَلَكْتَهُ ● وَ اِنْ اَنْتَ اَكْرَمْتَ اللَّئِيمَ تَمَرَّدًا
ниң хөкмүне гөрә, мүъминиң шеъни керим болмакдыр. Сениң икрамың билен саңа мусаххар болар. Захырен зелил болса-да, ийман җихетинде ке-римдир. Хавва, эрбет бир адама: "яг-шысың, ягшысың" дийсең ягшылаш-масы ве ягшы адама: "Эрбетсиң, эрбетсиң" дийсең эрбетлешмеси көп габат гелйәр. Эйле болса,
وَاِذَا مَرّوُا بِاللَّغْوِ مَرّوُا كِرَامًا ● وَاِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَاِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
ялы десатири кудсиейи Куръаниейе гулак сал Саадет ве Саламет ондадыр.
. Дөрдүнҗи дүстур: Эхли кин ве адавет хем нефсине, хем мүъмин гардашына, хем рахмети Илэхийейе зулум эдер, теҗавүз эдер. Чүнки, Кин ве адавет биле нефсини бир азабы элимде галдырар. Хасмына гелен ныгметлерден азабы ве горкусындан гелен элеми нефсине чекдирер, нефсине зулум эдер. Эгер адавет хаседден гелсе, ол бүтүн-бүтүн азапдыр. Чүнки, хасед оввала хасед эдиҗини эзер, махведер, яндырар. Хасет эдилене зыяны я аздыр ве я ёкдур.
Хаседиң чәреси: хасед эдиҗи, хасет этдиги затларың акыбетини ойласын. Тэ аңласын ки, бәсдешинде болан дүнъеви хүсүн ве кувват мертебе ве сервет фанидыр, муваккатдыр. Пейдасы аз, зэхмети көпдир. Эгер ухреви үстүнликлер болса, затен оларда хасет болуп билмез. Эгер олара хем хасет этсе, я өзи риякәрдир; ахырет малыны дүнйэде махветмек ислэр. Ве я-да хасат эдилени риякэр гүман эдер, хаксызлык эдер, зулум эдер.
Хем оңа гелен мусыбетлерден мемнун ве ныгметлерден махзун болуп кадер ве рахмети Илэхийейе, онуң хакында этдиги ягшылыклардан күсйәр. Гөйэ кадери тенкит ве рахмете иътираз эдйәр. Кадери тенкид эден, башыны сандала урар, дөвер. Рахмете итираз эден, рахметден махрум галар.
Аҗаба, бир гүн адавете дегмеен бир зада бир сене кин ве адавет эдип йөрмеги хайсы ынсаф кабул эдер; бозулмадык хайсы выҗдана сыгар? Хал бу ки, мүъмин гардашындан саңа гелен яманлыгы бүтүнлей ондан дийип билип, оны махкум эдип билмерсиң.
Чүнки, оввала: бунда кадериң бир хиссеси бар. Оны чыкарып ол кадар ве каза хиссесине гаршы рыза биле мукабеле этмек герекдир.
Саниен: Нефис ве шейтаның хиссесиниде айрып, ол адама адавет дэл, белки нефсине маглуп боландыгы үчин гынанмак ве недамет этҗегине гарашмак герек.
Салисен: Сен өз нефсиңде, гөрмедигиң ве я-да гөрмек ислемедигиң хатаңы гөр, бир хисседе оңа бер. Соңра бакы галан кичҗик бир хиссә гаршы иң саламатлы ве иң тиз хасмыңы маглуп эдйән гечиримлилик ве багышламак биле ве алыҗенаплык гөркезсең, зулумдан ве зыяндан гутуларсың.
Ёгса, чүйшелери ве буз парчаларыны алмаз бахасына алан серхош ве дивана җевхерчи бир яхудий ялы, бэш пула дегмейэн фани, заил, гечегчи эхмиетсиз, умуры дүнйевийейе, гөйэ дүнйэде эбеди дуруп, эбеди биле галян дей гүйчли бир хирс ве даими бир кин биле, довамлы бир адавет биле мукабеле этмек, сигайи мубалага билен, бир залумиййетдир ве я бир серхошлык-дыр. Ве бир неви диваналыкдыр...
Ине, хайаты шахсиййече тэсири җихетинден өрән зыянлы болан адавете ве фикри интикама - эгер шахсыңы сөййән болсаң - ёл гоймагын ки, асла калбыңа гирмесин. Эгер калбыңа гирен болса, онуң сөзүни диңлеме. Бак, хакыкатбийн болан хафызы Ширазыны диңле:
دُنْيَا نَه مَتَاعِيسْتِى كِه اَرْزَدْ بَنِزَاعِى
Ягны, "Дүнйә эйле бир мета дэл ки, бир низага дегсин."
Чүнки, фаны ве өтегчилиги үчин, гымматсыздыр. Гоҗа дүнйә бейле болса, дүнйәниң җүзъи ишлери нә дереҗеде эхмиетсиздигини аңларсың! Ене дийигщир:
آسَايِشِ دُو ِيتِى تَفْسِيرِ اِينْ دُو حَرْفَسْتْ
بَادُوسِتَانْ مُرُوَّتْ بَادُشْمَنَانْ مُدَارَا
Ягны: "Ики җаханың рахат ве саламатыны ики харп тефсир эдер, газандырар: Достларына гаршы мүревветкәране муашерет ве душманларына сулхкәране муамеле этмекдир."
Эгер дийсең: "Ыгтыяр мениң элимде дәл, фитратымда адавет бар. Хем дамарыма докундырмышлар, пикирими үйтгедип билмейэрин."
Элҗогап: Суи хулк ве яман хыслат эсери гөркезилмесе, гыбат ялы затлар биле, ве муктезасы билен амал эдилмесе, кусурыныда аңласа, зыян бермез. Мадемки ыгтыяр сениң элиңде дэл; ваз гечибилмейэрсиң. Сениң, магневи бир недамет, гизли бир тевбе ве зымны бир истигфар хөкмүнде болан кусурыңы билмегиң ве ол хаслетде нэхаклыгыңы аңламагыңъ онуң шеринден сени гутарар. Затен, бу меткубың бу мебхасыны яздык, тэ бу магневи истигфары теъмин этсин; хаксызлыгы хак билмесин, хаклы хасмыны хаксызлык билен тешхир этмесин.
Җайы дыкгат бир хадисе:
Бир вагтлар, мунуң ялы гаразкэране тарафгирлигиң нетиҗеси болуп гөрдүм ки; Мутедеййин бир әхли ылм, өзүниң сыясы пикирине гошулмаян салых бир алымы, кэфире чыкармак дереҗесинде тезйиф этди. Ве өз пикиринде болан мунафыгы, хорматкэране медх этди. Ине, сыясатың бу фена нетиҗалеринден үркдим,
дийдим. Ол замандан бәри хайаты сыясиден чекилдим.
. БӘШИНҖИ ВЕҖИХ: Инад ве тарафгирлик хайати иҗтимаийе-че, өрэн музырдгыны беян эдер.
Эгер дийилсе: "Хадысда,
اِخْتِلاَفُ اُمَّتِى رَحْمَةٌ
дийилен. Ыхтылаф болса, тарафгирлиги иктиза эдйәр. Хем тарафгирлик кесели, мазлум авамы, залым хавассың шеринден гутаряр. Чүнки: Бир шэхерчэниң ве бир обаның хавассы иттифак этселер, мазлум авамы эзерелер. Тарафгирлик болса, мазлум бир тарапа илтиҗа эдер, өзүни гутарар. Хем, пикирлериң чакнышмагындан ве акылларың мухалыфатындан хакыкат тамамы билен йүзе чыкар."
Элҗогап: Биринҗи совала диериски: Хадысдакы ыхтылаф болса, мүсбет ыхтылафдыр. Ягны, хер ким өз меслегиниң таъмирини ве ровачлыгына саъй эдер. Башганы тахрип этмек ве батыла чыкармага дэл, белки кәмиллешдирмәеге ве ислахына ымтылар. Эмма менфи ыхтылаф болса ки: гаразкәрана, адаветкэрана, бир-бирщшң тахрибине чалышмакдыр; хадысың назарында мердутдыр. Чүнки бир-бири билен богушанлар мүсбет херекет эдип билмезлер.
Икинҗи совала диериски:
Тарафгирлик эгер Хак намына болса, хаклылара мелҗе болуп билер.. Диңе хәзирки ялы гаразкәране, нефс хасабындан болан тарафгирлик нахаклара мелҗедир ки, олара даянч нокады ярадып берер. Чүнки, гаразкэране тарфгирлик эдйән бир адама шейтан гелсе, онуң пикирине ярадам берип тарапгирлик гөркезсе, ол адам шейтана рахмет окар. Эгер гаршы тарапа мелек киби бир адам гелсе хем, оңа хаша! Лагнат окаҗак дереҗеде бир нэхаклык гөркезер.
Үчүнҗи савала диерис ки:
Хак намына, хакыкат хасабына болан пикирлериң чакнышмагы бол-са, максатда ве иттифак биле бара-бар, эсасда, весаилде ыхтылаф эдер. Хакыкатың хер бурчуны ызхар эдип, хака ве хакыката хызмат эдер. Диңе, тарафгиране ве гаразкәрана, фиравунлашмыш нефси-эммаре хаса-бына ходфурушлык, шөхратперве-ране бир тарздакы пикирлериң чакнышмагындан "хакыкат нурлары" дәл, белки питне аташлары чыкар. Чүнки, максатда иттифак лазым бо-луп дуран бир вагтда, онуң ялыларың пикирлериниң Күре-и Арзда дахы нокта-и телакысы болмаз. Хак намына болмадыгы үчин, нихаетсиз мүфритане гидер. Дүзелмеси мүңкин болмаян айрылышлара себәп болар. Әлемиң ахвалы муңа шаятдыр...
ЭЛХАСЫЛ:
اَلْحُبُّ لِلّهِ ● وَالْبُغْضُ فِى اللّهِ ● وَالْحُكْمُ لِلّهِ
болан али дестурлар, эгер херекетлер дестуры болмаса, мейданы нифак ве айрылмак гаплар. Хавва,
, َالْبُغْضُ فِى اللّهِ ●وَالْحُكْمُ لِلّهِ
диймесе, ол дастурлары назара алмаса, адалат эдейин дийип зулум эдер.
Җайы ыбрат бир хадыса:
Бир вагт, Ымамы Али (разийаллоху анху) бир кэфири ере йыкып, гылыч чекип, кесейин дийип дуран махалы хэлки кәфир, оңа түйкүрипдир. Ол кәфири гойберипдир, кесмэңдир. Ол кэпир оңа айдан: "Нәме үчин мени кесмедиң?" Дийди:
"Сени Аллах үчин кесмекчидим. Эмма маңа түйкүрдиң; гахарым гелди. Нефсимиң хиссеси гарышаны үчин ыхласым зеделенди. Онуң үчин сени кесмедим." Онда ол кэфир дийди:
"Мени тизрэк кессин дийип газаба долдурмак максадында түйкүрдипдим. Мадем ки, диниңиз шу дереҗе сафый ве халисдир, шу дин хакдыр" - дийди.
Хем медары дыкгат бир вака:
Бир заман бир хаким, бир огрының элини кесен вагты газап эсери гөркезени үчин, оңа дыкгат эден адыл эмири оны ол везипеден бошадыпдыр. Чүнки, шериат намына, кануны Илэхи хасабына кесседи, нефси оңа гынанҗакды. Ве калбы гахар этмэн, диңе мерхемет хем этмедиги бир тарзда кесерди. Диймек, нефсине ол хөкүмден бир хиссе чыкардыгы үчин адалат билен иш гөрмәндир.
Гынанарлы бир халаты ичтимаийе ве калбы Исламы агладарлы мүдхиш бир маразы хайаты ичтимаи:
"Дашкы душманлар зухур ве хуҗум эденде ички адаветлерини унутмак ве ташламак" лазымлыгы хакындакы бир маслахаты ичтимаийейи иң бедеви ковумлар хем такдыр кылып, шуңа амал эденлери халда, шу җемааты Исламийейе хызмат этмеги даъва эдйэнлере нәме болупдыр, гаршыларында дайымы хүҗүм вазийетинде дуран хетсиз душманлар болуп дуруп, җүзъий адаветлерини унутман, душманларың хүҗүмлерине ер хэзир эдйэрлер. Шу хал бир сукутдыр, бир вахшетдир. Хайяты Ичтимаийеи Исламийейе бир хыянатдыр.
Ыбрат боларлы бир хекая:
Бедевий уруглардан Хасенан уругының өзара душман ики кабыласы барды. Бир-биринден эллиден артык адам өлдиренлери халда, Сипкан я-да Хайдеран тайпасы ялы бир кабыла гаршыларына чыкдыгы вагт, ол ики пушман тайпа, көне адавети унудып, эгин-эгне берип, тэ шол дашкы душманы деп эдйэнчэлер ички адаветини ятларына гетирмезлерди.
Ине, эй мүъминлер!.. Эхли ийман уругларына гаршы теҗавуз вазийетини алан өрэн көп душманлар дураныны билйәрмисиңиз? Бир-бири ичиндәки даирелер ялы йүз даиреден хем көп бардыр. Хер бирине гаршы, өзара даянып, эл-эле берип мудафаа вазыййетини алмага меҗбур болан халда, оларың хуҗүмини аңсатлашдырмак, оларың харыми Ислама гирмелери үчин гапылары ачмак хөкүминде болан гаразкәрана тарафгирлик ве адаветкәране инат, хич бир җихет биле эхли иймана ярашармы? Ол душман даирелер әхли залалет ве ылхаддан тут, тә әхли күфрүң әлемине, тэ дүнйэниң эхвал ве месаибине ченли, бир-бири ичинде сизе гаршы зыянлы бир вазыйет алан, бир-бири аркасында сизе гахар ве хырс билен бакан, белки етмиш неви душманлар бар. Оларың хеммесине гаршы гүйчли гуралыңыз ве букалгаңыз ве галаңыз: ухуввети Исламиййедир. Бу галайи Исламиййэни кичҗик адаветлер ве баханалар билен сарсмак; нэхили хылафы выҗдан ве нэхили хылафы маслахаты Исламиййе болдугыны бил, айыл!..
Эхадысы шерифде гелмишки: Ахырзаманың Суфян ве деҗҗал киби нифак ве зындыка башына гечер эшхасы мүдхише-и музырралары, Исламың ве бешериң хырс ве шикакындан пейдаланып аз бир кувват билен неви бешери херҗумерҗ эдер ве гоҗа Әлеми Исламы эсарет ашагына алар.
Эй әхли Ийман! Зиллет ичинде эсарет ашагына гирмезлик ислесеңиз, аклыңызы башыңыза алың! Ыхтилафыңыздан истифаде эден залимлере гаршы
اِنَّمَا اْلمُؤْمِنُونَ اِخْوَةٌ
кудси галасы ичине гириң, сыгыньщ. Болмаса, не хайятыңызы мухафаза ве неде хукугыңызы мудафаа эдип билерсиңиз. Маглумдыр ки, ики гахрыман бир-бири билен богушса, бир чага, икисиниде уруп билер. Бир мизанда ики даг бир бирине гаршы мувазенеде болса, бир кичҗик даш, мувазенелерини бозуп олар билен ойнап билер; Бирини ёкары, бирини ашага индирер. Ине, эй әхли Ийман! Ихтирасларыңыздан ве хусуметкәра-на тарафгирликлериңизден кувваты-ңыз хиҗе инер; Аз бир кувват билен эзилип билерсиңиз. Хайяты ичтимаийеңиз билен гатнашыгыңыз бар болса,
اَلْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ الْمَرْصُوصِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا
дестуры алийәни дестуры хаят эдиң. Сефалети дунйевийеден ве шекавети ухревиеден гутулың!..
. АЛТЫНҖЫ ВЕҖИХ: Хайяты магневийе ве сыххаты убудийет, адавет ве инад билен сарсылар.
Чүнки: "Васитаи халас ве весилеи неҗат болан Ыхлас" зая болар. Чүнки, тарафгир бир муаннид, өз аъмали хайриесинде душманына үстүн болмагы истер. Халисен ливеҗхиллэх амеле көпде мувафак болуп билмез. Хем, хөкүм ве муамелатында тарафгирини терҗих эдер, адалет эдип билмез. Ынха, эфъал ве аъмалы хайрийәниң эсаслары болан "Ыхлас" ве "Адалет", хусумет ве адавет билен гайып болар. Шу алтынҗы веҗх көп узындыр. Диңе кабилийети макам гысга болдугындан гысга кесйәрис.
ИККИНҖИ МЕБХАС
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اِنَّ اللّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ اْلمَتِينُ ● وَكَاَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لاَ َتحْمِلُ رِزْقَهَا اَللّهُ يَرْزُقُهَا وَاِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
Эй әхли ийман! Сабикан, адавет некадар зыянлыдыгыны аңладың. Хем аңлаки, адавет ялы хаяты Ислама иң мүтхиш бир маразы музыр дахы хырсдыр. Хырс себэби-хайбетдир; ве ыллет ве зиллетдир; ве махрумийет в сефалети гетирер. Хавва, хер миллетден зыяда хырс билен дүнйәйе хүҗүм эдйән яхуды миллетиниң зиллет ве сефалети, бу хөкүме бир шахиди катъидир. Хавва, хырс зихаят әлеминде иң гиң даиреден тут, тэ иң җүзъий бир ферде ченли яман тәсирини гөркезйэр. Тевеккелвары талеби рызк болса, билакс, себәби рахатдыр; ве хер ерде гөзел тэсирини гөркезйәр. Ынха, бир неви зихаят ве рызка мәтәч болан мивели дарагтлар ве өсүмликлер, төвеккелвары, канааткэрана ерлеринде дуруп хырс гөркезмедиклеринден, рызклары, үстлерине йүврүп гелйэр. Хайванлардан өрэн көп артык өвлат беслейэрлер. Хайванат болса, рызкларының угрунда хырс билен рызыклары ызында ылгадыклары үчин, өрән көп зәхмет ве нуксаниет биле рызыкларыны эле гетирйәрлер. Хем хайванат арасында заиф ве эҗиз лисаны халлары билен төвеккел эден балаларың мешъру ве мукеммел ве латиф рызклары, хазынайи рахметден берилмеги; ве хырс билен рызкларына хүҗүм эдиҗи йыркаҗылар рызкларыны гайры мешъру ве җуда көп зәхметлер билен газандыклары нэхош рызклары гөркезйэр ки: хырс, себэби махрумиййетдир; төвеккел ве канагат болса, весилейи рахметдир. Хем даираи инсаниййе ичинде хемме миллетден зыяда хырс билен дүнйәйе япышан ве ышк билен хаяты дүнйевиййэ багланан яхуди миллетиниң көп зәхметлер билен газандыгы, өзүне пейдасы аз, диңе хазынадарлык эден гайры мешруъ бир сервети рибаий билен бүтүн миллетлерден ийдиги шарпыгы зиллет ве сефалет, катл ве иханет гөркезйәрки: хырс маъдени зиллет ве хасаретдир. Хем харыс бир инсан хемише хасарете дүшдүгине, муңа о кадар көп вакыалар барки,
اَلْحَرِيصُ خَائِبٌ خَاسِرٌ
зарбы месел хөкмүне гечмиш, умумың назарында бир хакыкаты амма болуп кабул эдилендир. Мадемки шуңуң ялы экен; эгер малы көп сөер болсаң, хырс биле дәл, белки канагат билен малы талап эт. тә көп гелсин.
Эхли канагат билен эхли хырс, шунуң ялы ики шахса меңзәрки; олар бейик бир задың диванханасына гидйэрлер. Бири калбындан дийди: "Мени диңе кабул этсин; дашардакы совукдан гутулсам маңа кәфидир. Иң ашакы күрсүни берселер хем, лутфдыр." "Икинҗи адам, гөйә бир хакы бар ялы ве хер ким оны хормат этмэге меҗбур ялы, магруране дийдики: "Маңа иң ёкары күрсини бермели". Ол хырс билен гирер, шунуң үчин гөзүни ёкары мевкеълере дикер, олара етишеси гелер. Йөне диванхана сахыбы оны ыза гайтарып, песе отурдар. Оңа шүкүр лазым, экен, тешеккүр орнуна калбындан гахарланяр. Тешеккүр дәл, билъакс, хана сахыбыны танкыт эдйәр. Хана сахыбы хем ондан истискал эдйәр.
Биринҗи адам мутавазиъана гирер, иң пески күрсэ отурмак исләр. Онуң ол канагаты, диванхана сахыбының хошуна гидер: "Ёкарракы күрсэ мерхамет эдиң!" дийер. Ол хем гитдигиче тешеккуратыны зыядалаш-дырар, мемнуныетни тезайүд эдер.
Ынха, дүнйе бир диванханейи Рахмандыр. Земин йүзи, бир софраи рахметдир. Дереҗаты эрзак ве мератиби ниъмет хем, күрсүлер хөкмүндедир.
Хем, иң җүзъий ишлерде хем хер кес хырсың суи-тэсирини сызар.
Меселем, ики дилегчи бир зат ди-ләп дуран болса, хырс билен дилейә-нини халаман бермезлик, терсине, дымып дуран икинҗи дилегчэ мерха-мет эдип бермек, хер кес калбында дуяр. Хем, меселем: гиҗе укың гелмесе, сен укламак ислесең, бипер-вай болсаң, укың гелип билер. Эгер хырс билен укы ислесең: "уклайын, уклайын" дийсең, бүтүнлей укыңы га-чырарсың. Ене мысал: Мөхүм бир нетиҗе үчин бирине хырс билен гарашсаң; Телмеди, гелмеди" дийип иң ахыр хырс сениң сабрыңы түкедип туруп гидерсиң; бир дакыга соңра ол адам гелер; йөне гарашдыгың ол нетиче бозулар
Шу хадысаларың сыры шудур ки: нэхилики бир наның, экин мейданы, харман, дегирмен, тамдыр тертибинде вуҗуда гелиши ялы; эйле-де, тертиби эшяда бир теенни хикмет бардыр. Хырс себәпли теенни билен херекет этмедиги үчин, ол тертиби эшядакы магнавы басганчаклары басып гечмез; я атылар дүшер ве я-да бир басганчагы нуксан гойберер; максадына етибилмез.
Ынха, эй дерди маишет билен серсем болан ве хырсы дүнйэ билен серхош болан гардашлар! Хырс шу-нуң ялы зарарлы ве белалы бир зат-дыгына серетмэн, нэхили хырс ёлунда хер зиллети иртикаб ве харам-халал диймэн, хер малы кабул ве хайяты ухревийейе лазым көп затлары пида эдәрсиңиз, хатда, эрканы Исламийе-ниң мөхүм бир рүкүни болан зекаты хырс ёлунда терк эдйәрсиңиз?.. Халбуки, зекат, хер шахс үчин себәби берекет ве дафи-и белиййатдыр. Зекаты бермедигиң херхалда элиңден зекат кадар ол мал чыкҗак; я герексиз ере берҗекдир; я-да бир мусыбет гелип алҗакдыр.
Хакыкатлы хыялы бир дүйшде, биринҗи җахан урушының бәшинҗи йылында, аҗайип бир дүйшде менден соралды:
- "Мусулманлара гелен бу ачлык, бу зайиъати малиййе ве мушаккаты бедениййе нэмедендир?"
Дүйшде дийипдим:
- "Җенабы Хак, бир кысым малдан ондан бир (хашие-1) ве бир кысым малдан кыркдан бир (хашие-2), өзи бердиги малындан бирисини бизден иследи; тэ бизе пукараларың догаларыны газандырсын ве кин ве хасетлерини менъ этсин? Биз хырсымыз үчин тамахкәрлик эдип бермедик. Җенабы Хак мутеракым зекатны, (кыркдан отузыны, ондан секизини) алды.
Хашие-1 ягны, хер йылда тэзе бердиги бугдай киби малдан ондан бирини.
Хашие-2 ягны көнеден бердиги кыркданки: Хер йылда үстүнлүкли ве азындан сөвдадан гелен газанчдан ве несли хайваны җихети билен ол кырыкдан тэзе болуп онусыны берер.
Хем хер сенеде ялңыз бир айда, етмиш хикметли бир ачлык бизден истеди. Биз нефсимизе гынандык; вагтлайын ве леззетли бир ачлыгы чекмедик. Җенабы Хак, җеза эдип етмиш җихетле, белалы бир неви розаны бэш йыл җебрен бизе тутдырды...
Хем йигрими дөрт сагатда бир тэк сагаты, хош ве улви, нураны ве пейдалы бир неви таълыматы Раббаниййәни бизден иследи. Биз ялталык эдип, ол намазы ве ниязы ерине етирмедик. Ол тәк сагаты башга сагатлара гошуп зая этдик. Җенабы Хак, онуң кеффараты эдип бэш йыл таглым ве таълымат ве ылгатмак билен бизе бир неви намаз кылдырды" дийипдим.
Соңра айылдым, дүшүндим, аңладым ки; ол хыялы дүйшде җуда мөхүм бир хакыкат бардыр.
Иигрими бэпшнҗи сөзде, медениет билен хүкми Куръаны мувазене бахсында исбат ве беян эдилдиги үзере, бешериң хаяты ичтимаисинде бүтүн ахлаксызлыгың ве бүтүн ихтилалатың меншеи ики келимедир:
Бириси: "Мен док боланымдан соңра, башгасы ачлыкдан өлсе, маңа нәме!"
Икинҗиси: "Сен ишле, мен иейин." Бу ики келимәни-де идаме эден, җереяны риба ве терки зекатдыр. Бу ики мүдхиш маразы ичтимаийи тедавы эдибилҗек тәк чәре, зекатың бир дүстуры умумы суретинде иҗрасы билён, вуҗубы зекат ве хурмети рибадыр.
Хем ялңыз эшхасда ве хусусы җемаатлерде дәл, белки умум неви бешериң саадети хаяты үчин иң мөхүм бир рүкүн, белки довамы хаяты ынсаные үчин иң мөхүм бир дирег зекатдыр. Чүнки, бешерде, хавас ве авам ики табака бар. Хавасдан авама мерхамет ве ыхсан; ве авамдан хаваса гаршы хормат ве итааты теъмин этҗек амал зекатдыр. Ёгса, ёкардан авамың башына зулум ве тахаккүм инер; авамдан байлара гаршы кин ве исян чыкар. Ики табакаи бешер дайымы бир муҗаделе-и магневиеде, бир кешме-кеши ихтилафда болар. Геле-геле тә руссияда болшы ялы, саъй ве сермае муҗаделеси суратында богушмага башлар...
Эй, эхли керем ве выҗдан! Ве эй, эхли сахават ве ыхсан!
Ыхсанлар, зекат намына болмаса, үч зарары бар. Баъзанда пейдасыз гидер. Чүнки: Аллах намына бермедигиң үчин, магнен миннет эдйәрсиң; бичәре факыры миннет эсарети ашагына ташлаярсың. Хем макбул болан догасындан махрум галярсың, Хем хакыкатен Җенабы Хакың малыны ыбадына бермек үчин бир даргадыҗы меъмуры боланың халда, өзүңи сахыбы-мал гүман эдип, б╚р күфрана ныгмат эдйэрсиң. Эгер зекат намына берсең, Җенабы Хак намына бердигиң үчин, бир согап газанярсың, бир шүкраны ныгмат гөркезйэрсиң. Ол мәтәч адам хем, саңа яранҗаңлык этмәге меҗбур болмадыгы үчин, ыззаты нефси дөвүлмез ве догасы сениң хакыңа макбул болар. Хавва, зекат кадар, белки ондан хем зыяда малыны нафила ве ыхсан, я-да башга суратларда берип, рия ве шөхрат киби, миннет ве зелил киби зарарлары газанмак ниреде? Зекат намына ол ягшылыклары эдип, хем фарзы эда этмек, хем согабы, хем ыхласы, хем макбул бир доганы газанмак ниреде?..
سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
اَللَّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ الَّذِى قَالَ اَلْمُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِ كَالْبُنْيَانِ الْمَرْصُوصِ يَشُدُّ بَعْضُهُ بَعْضًا وَ قَالَ اَلْقَنَاعَةُ كَنْزٌ لاَ يَفْنَى وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ آمِينَ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
ХАТИМЕ
Гыйбет хакындадыр.
بِاسْمِهِ وَاِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ
Йигрими бәшинҗи сөзүң Биринҗи Шулесиниң Биринҗи Шуаның Бәшинҗи Нуктасыньщ макамы зем ве зеҗриң мысалларындан болан бир тәк аятың, муъҗизане алты тарзда гыйбетден тенфир этмеси, Куръаның назарында гыйбет некадар шени бир затдыгыны тамамы биле гөркезендиги үчин, башга беяна ихтияч гоймандыр. Хавва, Куръаның беянындан соңра беян болуп билмез; ихтияҗам ёкдур.
Ынха:
اَيُحِبُّ اَحَدُكُمْ اَنْ يَاْكُلَ َلحْمَ اَخِيهِ مَيْتًا
аятында алты дереҗе айбы, земм эдер, гыйбетден алты мертебе шиддет биле зеҗр эдер. Шу аят билфыъыл гыйбет эденлере мутевеҗҗих болан вагт, мансы гелҗек тарзда боляр. Шейле ки:
Маглумдыр: Аятың башындакы хемзе, сорамак (айа) магнасындадыр. Ол сорамак магнасы, сув ялы аятың бүтүн келимелерине гирер. Хер келимеде бир гизли хөкүм бар.
Ынха, биринҗиси, хемзе биле диер: "Айа, совал ве җогап махаллы болан аклыңыз ёкмуки, бу дереҗе чиркин бир зады аңламаяр?"
Икинҗиси, يُحِبُّ лафзы биле диер: "Айа, сөймек ве нефрет этмек махаллы болан калбыңыз бозулдымы ки, иң менфур бир иши сөйер?"
Үчүнҗиси, اَحَدُكُمْ келимеси биле диер: "Җемагатдан хаятыны алан хаяты ичтимаиййе ве медениетиңизе нэме болды ки, бейле хаятыңызы зәхерлейэн бир амалы кабул эдер?"
Дөрдүнҗиси, اَنْ يَاْكُلَ لَحْمَ келамы билен диер: "Ынсаниетиңизе нәме болды ки, бейле җанаверлер ялы, аркадашыңызы диш билен парчалаярсыңыз?"
Бәшяяҗяся, اَخِيهِ келимеси билен диййәр: "Хич рикгаты җынсийәңиз, хич сылай рахымыңыз ёкмуки, бейле көп җихетлер билен гардашыңыз бо-лан бир мазлумың шахсы магневиси-ни ынсапсызҗа дишлейэрсиңиз? Ве хич аклыңыз ёкмуки, өз агзаңызы өз дишиңиз биле дивана киби чакярсыңыз?"
Алтынҗысы, مَيْتًا келамы биле диер: "Выҗданыңыз ниреде? Фытратыныз бозулдымыки, иң мухтерем бир халда, бир гардашыңыза гаршы, этини иймек ялы иң мустекрех бир иши эдйәрсиңиз?"
Диймек, шу аятың ифадеси билен ве келимелериң айры-айры делалаты билен: зем ве гыйбет, аклен ве калбен ве ынсаниетен ве выҗданен ве фитратен ве меллиетен мезмумдыр. Ынха, бак, нәхили шу аят иҗазкэране алты мертебе земми земметмек биле, иҗазкэране алты дереҗе ол җүрүмден зеҗредер.
Гыйбет, эхли адавет ве хасет ве инадың иң көп истимал этдиклери пес бир силахдыр. Ыззети нэфс сахыбы, бу пис силаха тенеззүл эдип истиъмал этмез. Нәхили мешхур бир зат дийипдир:
اُكَبِّرُ نَفْسِى عَنْ جَزَاءٍ بِغِيْبَةٍ ● فَكُلُّ اِغْتِيَابٍ جَهْدُ مَنْ لاَ لَهُ جَهْدٌ
Ягны, "Душманыма гыйбет биле җеза бермекден нефсими бейик тутярын ве тенеззүл этмейәрин. Чүнки гыйбет, заиф ве зелил ве ашагыларың силахыдыр".
Гыйбет олдур ки: гыйбет эдилен адам хәзир болса-ды ве эшитседи, керахет эдип хапа болҗакды. Эгер догры дийсе, затен гыйбетдир. Эгер ялан дийсе; хем гыйбет, хем төхметдир; ики гатлы, чиркин бир гүнэхдир.
Гыйбет, махсус бирнәче ерлерде җайыз болуп билер:
Бириси: Шеква суретинде бир везифедар адама диер, Тэ ярдам эдип ол мүнкери, ол кабахаты ондан изале этсин ве хакыны ондан алсын.
Бирисиде: Бир адам онуң билен тешрики месайи этмек ислэр. Сениң билен мешверет эдер. Сен хем, диңе маслахат үчин, гаразсыз болуп, мешверетиң хакыны эда этмек үчин дийсең: "Онуң билен тешрики месаи этме. Чүнки, зарар гөрҗексиң."
Бирисиде: максады, тахкыр ве тешхир дәл, белки максады, тагрыф ве танатдырмак үчин дийсе: "Ол агсак ве серсери адам пылан ере гитди."
Бирисиде: Ол гыйбети эдилен адам фасыкы метеҗахырдыр. Ягны, яманлыкдан утанмаяр, белки ишле-диги сеййиэти билен буйсаняр; зулми биле леззетленйэрди, гысылмадан әшкэре, бир суратда ишлейәр.
Ынха, бу махсус маддаларде, гаразсыз ве диңе хак ве маслахат үчин гыйбет җаъиз болуп билер. Иогса, гыйбет, нәхили от одуны иер битирер, гыйбет хем аъмалы салыхайы иер битирер.
Эгер гыйбет этди ве яхут исләп диңледи; ол вагт
اَللّهُمَّ اغْفِرْلَنَا وَ لِمَنِ اغْتَبْنَاهُ
диймели, соңра гыйбет эдилен адама нэвагт раст гелсе: "Мени халал эт" диймели...
اَلْبَاقِى هُوَ الْبَاقِى
САИД НУРСЫ
БУ ПАРЧА КӨП ГЫММАТЛЫДЫР.
Биринҗи Нүкте: Җенаби Хак, кемалы кереминден ве мерхаметинден ве адалетинден, ягшылык ичинде муаҗҗел бир мукафат ве яманлыклар ичинде муаҗҗел бир муҗазат дерҗ эдипдир. Хасанатың ичинде ахыретиң сагабыны ятладян магневи леззетлер; сеййиатың ичинде ахыретиң азабыны сыздырян магневи җезалар ерлешдирипдир. Меселем: мүъминлер арасында мухаббет, эхли ийман үчин гөзел бир хасанадыр. Ол хасана ичинде ахыретиң мадды согабыны ятладян магнавы бир леззет, бир зевк, бир инширахы калб дерҗ эдилипдир. Хер ким калбына мүраҗаат этсе, бу зевки сызар.
Меселем: мүъминлер арасында хусумет ве адавет бир сеййиедир. Ол сеййие ичинде, калб ве рухы сыкынтылар билен богҗак бир азабы выҗданый алы җенаб рухлара сыздырар. Мен өзүм белки йүз дефадан артык теҗрибе эдипдимки: бир мүъмин гардаша адаветим вагтында, ол адаветден шейле бир азап чекйәрдим. шүбхе гоймаярды ки, бу сеййиэме муаҗҗел бир җезадыр, чекдирилйәр.
Меселем: хормата лайык затлара хормат ве мерхамете лайык боланлара мерхамет ве хызмет бир хасанадыр, бир ягшылыкдыр. Бу ягшылыкда согабы ухревийәни хис этдирер дереҗеде эйле бир зевки леззет бардыр ки, хаятыны феда этмек дереҗесинде ол хорматы, ол мерхамети өңесүрер. Валидәниң чага мерхаметиндэки шефкат васытасы биле газандыгьг зевк ве мукафат үчин өмрүни ол мерхамет олунда пида эдер дереҗә гидер. Баласыны гутармак үчин, арслана топулан бир товук, хайванат миллетинде бу хакыката бир мысалдыр╩ Дииймек мерхамет ве хорматда муаҗҗел бир мукафат бар. Алихиммет ве алиҗенап ынсанлар олары сызарлар ки, гахрыманнане хал алярлар.
Хем месела: Хырс ве исрафда эйле бир җеза бар ки, шеквалы, мераклы магневи ве калбы бир җеза ынсаны серсем эдер. Ве хасет ве гысганчлыкда эйле бир муаҗҗел җеза бар ки: Ол хасед, хасед эдени якар. Хем тевеккел ве канаатда эйле бир мукафат бар ки: Ол леззетли муаҗҗел согап факру хаҗетиң беласыны изале эдер. Хем месела: Гурур ве кибирде эйле бир агыр йүк бар ки: ма^рур адам хер кесден хормат исләр; ве ол ислемек себәби билен истискал гөрдүгинден даъими азаб чекер. Хавва, хормат берилер, исленилмёз.
Хем месела: Тевазуде ве мен-менлиги терк этмекде эйле леззетли бир мукафат бар ки, агыр бир йүкден ве өзүни совук сөйдирмекден гутарар.
Хем месела: Су-и зан ве су-и теъвилде бу дүнйәде муаҗҗел бир җеза бар. "Мен дакка дукка" кадасы билен, су-и зан эден, су-и зана дучар болар. Мүъмин гардашының харекатыны су-и теъвил эденлериң харекаты якын бир заманда су-и теъвиле уграр, җезасыны чекер. Ве ш.м... Бүтүн ахлакы хасене ве сеййие бу микяса гөрә өлчелмели. Мен рахмети Иләхийеден үмыт эдйэн, Рисале-и Нурдан бу заманда тезахур эден магневи иъҗазы Куръанийи зевк эден затлар, бу маневи эзвакы сызарлар, су-и ахлака мубтела болмазлар. Иншэаллах...
ҮЧҮНҖИ НОКТА: Инсаның хайяты ичтимаийесини фесат эден бир десисеи шейтаниййе шудур ки: Бир мүъминиң бир тэк сеййиеси билен бүтүн хасанатыны өртер. Шейтаның бу десисесини диңлэн ынсафсызлар, мүъмине адавет эдерлер. Халбуки: Җенабы Хак хаширде адалаты мутлака билен мизаны экберинде аъмалы мукеллефини тартдыгы заман, хасанаты, сеййиата галыбыйети, маглубыйети ноктасында хөкүм эдер. Хем сеййиатың эсбабы көп ве вүҗудлары еңил боландыгы үчин, кэте бир тэк хасене билен көп сеййиатыны өртер. Диймек бу дүнйеде, ол адалети Иләхиййе ноктасында муамеле герекдир. Эгер бир адамың ягшылыклары феналыкларына кеммийетен ве я-да кейфиетен зыяда гелсе, ол адам мухаббете ве хормата мустехакдыр. Белки гымматдар бир тэк хасене биле, көп сеййиатына назары афв биле бакмак герекдир. Халбуки ынсан; фитратыңдакы зулум дамары билен, шейтаның телкини биле, бир затың йүз хасенатыны бир тэк сеййие йүзүнден унудар, мүъмин гардашына адавет эдер, гүнахлара гирер. Нәхили бир сиңек ганаты гөз үстүне гоюлса, бир дагы сетредер, гөркезмез. Эйле-де: Инсан гараз дамары билен, сиңек ганаты ялы бир сеййие билен даг киби хасенаты өртер, унудар, мүъмин гардашына адавет эдер, ынсанларың хайяты ичтимаийесинде бир фесад алети болар.
ДӨРДҮНҖИ КЕЛИМЕ: Бүтүн өмрүмде, хайяты ичтимаийеи бешериеден катъы билдигим ве тахкыкатларың маңа берен нетиҗеси 'шудур ки: мухаббете иң лайык зат мухаббетдир; ве хусумете иң лайык сыпат хусуметдир. Ягны хайяты ичтимаийе-и бешериййейи теъмин эден ве саадете севк эден мухаббет ве сөймек сыпаты, иң зыяда сөйүлмәге ве мухаббете лайыкдыр. Ве хайяты ичтимаийейи бешерийейи зиру-зебер эден душманлык ве адавет, хер затдан зыяда нефрете ве адавете ве ондан чекилмэге мустехак ве чиркин ве музыр бир сыпатдыр. Бу хакыкат Рисале-и Нуръуң йигрими икинҗи мектубында изахы бңлен беян эдилендиги үчин бу ерде гысга бир ышарат эдйэрис. Шейле ки: Хусумет ве адаветиң вагты битди. Гечен ики Җахан уршы, адаветиң нәхили фена ве тахрыб эдиҗи ве дехшетли зулумдыгыны гөркезди. Ичинде хич бир пейда ёкдыгыны тезахур этди. Шейле болса душманларымызың сеййиаты теҗавуз болмазлык шерти
mekoyuncu 14 years ago- ИКИНҖИ СӨЗ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اَلَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ
(4). Мүьмин шол адамдыр ки, гайыба ынанар. (Бакара, 3) Иманыц баш шерти Алла ве ахырет ялы гөрүнмейән хусуслара иман этмекдир.
Иманда нәхили бейик багтың ве ныгматың, нәхили улы леззетиң ве рахатлыгың бардыгыны билейин дийсең шу мысалы хекаяҗыгы диңле.
Бир вагт ики адам хем гезеленч хем сөвда үчин сыяхата гидйәрлер. Оларың бири текепбир, бетбагт киши боланы үчин бир ёлы, бейлекиси худайхон, багтыяр киши боланы үчин башга ёлы сайлаяр ве ёла дүшйәрлер. Текепбир адам менменлиги хем~де гөвнүчөкгүнлиги үчин умытсызлы-гының җезасы хөкмүнде өрән бир эрбет юрда дүшйәр. Гөрсе, әхли ерде эҗиз бичәре бенделер сүтемкәр адамларың элинден, төвереклериндәки йыкгынчылыклардан дады-перят эдйәрлер. Онуң гөзлери чар тарапда диңе шейле эҗирли ягдайы гөрйәр. Тутуш юрт дуршуна ясхана меңзейәр. Ол бу сүтемлери ве эйменчликлери дуймазлык үчин серхошлыга йүз урмакдан башга чәре тапмаяр. Чүнки хер кес оңа ят ве душман гөрүнйәр. Хер әдиминде душ гелйән гөзлери яшлы етимлер хем бу эйменчликлериң үстүне. Бу чыдамсыз ягдайда оңа выжданы хем азап берип башлаяр.
Бейлеки киши болса терсине, акйүрекли, худайхон, арасса ахлаклы адам боланы үчин үйтгешик овадан бир юрда дүшйәр. Ол баран еринде әхли кишиниң хошвагтлыкда, шатлык-шагалаңда яшаянды-гыны гөрйәр. Аллаха мухаббетлеринден хер кесиң кейпи чаг, даш төверек зикир-ханалар... Габат гелен хер адам оңа дост ве гарындаш болуп гөрүнйәр. Бүтин юрт оңа алкышлар ве таңрыялкасынлар айдяр. Әхли халк эрканалыкда ве хошвагтлыкда яшаяр. Чар тарапда улы тойлар тутуп, шадыян гезйән адамлара гөзүң дүшйәр. Диңе ширин сазың, депрегиң сеси эшдил-йәр. Озалкы багтыгараның хем-ә өзүниң, хем төверегиндәки илатың элемлер (азап) гөрмегиниң терсине, бу багты гетирениң хем өзи хем дашындакы әхли адамлар шатлык-шагалаңда, улы буйсанчда яшаярлар. Үстесине онуң эден сөвдасы хем оңупдыр. Ол Аллаха шүкүр эдйәр. Соңра ол адам юрдуна долананда өзи билен ёла чыкан бейлеки кишә габат гелйәр. Онуң агыр халыны гөрүп шейле диййәр:
"Бай-бов, сен дивана болупсың. Ичиң-дәки эрбетликлер дашыңдан әшгәр гөрнүп дур. Шонуң үчин сен гүлкини - агы, эрканалыгы - гаракчылык ве талаңчылык дийип хасаплаярсың. Аклыңа айлан, калбы-ңы тәмизле, гой, сениң назарың өңүнден матам пердеси сырылсын. Гөзлериң хакы-каты гөрсүн. Себәби иң бир адыл, мерхеметли, раятпервер, ынтызампервер (тертип-дүзгүнли), шевкетли бир хөкүмдарың юрдунда, өсен ве кәмил дөвлетде сениң пикир эдишиң ялы ягдай болуп билмез.
Елдашының бу айданларындан соңра бетбагт киши аклына айланяр. Недамат (пушман) эдйәр. "Хава, мен кейпи-сапаның ышкында дивана болдум. Таңрыялкасын, мени җәхеннеми халдан халас этдиң" диййәр.
Эй, небсим! Билип гой, оларың илкин-җиси капырдыр я-да гафлатдадыр. Үсте-сине-де гапыл хем гүнәкәрдир. Бу дүнйә онуң гөзүне бир матамхана, тутуш җанлы-җандарлар болса айралык ве зоваллар шарпыгындан аглаян етимлердир. Онуң гөвнүне хайван-у-ынсан хич зада аркаланып билмейән, аҗал пенҗеси билен парчаланян бичәрелердир. Даглар ве деңизлер кимин бейик барлыклар хем онуң үчин рухсуз, горкунч затлардыр. Ине, шулар ялы көп элем чекдириҗи, эзиҗи, горкунч дуйгуларындан, күфүринден ве ёлдан азашма-гындан яңа рухы эзъет онуң ичиндедир. Бейлеки адам болса иманлыдыр. Алла Тагаланы тананы ве ыкрар эдени үчин онуң гөзүне бу дүнье зикрханайы Рахман, ынсан-у-хайваның тәлимгәхи, ынс-у-җының сынаг мейданыдыр. Дүньеден өтен әхли хайванат ве ынсаныет болса азатлыга етенлердир. Олар өз везипелерини битирип, өмүрлерини өтүрерлер, бу дарыл-паныдан (өтегчи дүнйәден) рухы хошаллык ичинде, гохсуз-галмагалсыз, говгасыз-урушсыз бейлеки бир әлеме гидерлер. Гой, оларың ерине башгалар гелсинлер, борч ве везипелерини берҗай этсинлер. Әхли хайванат ве ынсаныет үчин бу дүнйә инмек гуллуга алынмакдыр, өзүне табшырлан везипәниң башына атлы-яраглы гелмекдир. Бүтин җанлы-җандарлар гуллукдадыгына бегенйән эсгерлер, догручыл ве эденинден хошал гуллукчьшардыр. Бу әлем җахандан эпцщлйән овазлар болса, бир ише башлаҗак боляның зикир чекмеси ве тесбих санамасы, я-да иши гутарандыгы үчин шүкүри ве рахатланмагы, я-да хөвес билен ишлемегиниң кейпинден дөрән нагмаларыдыр. Бүтин барлык ол мүъминиң назарында Сейиди Кериминиң ве Мәлики Рахымы-ның сөйгүли хызматкәрлеридир, хабыбы гуллукчыларыдыр, ширин китабыдыр. Ине, шейле якымлы, бейик ве датлы хакыкатлар имандан дөрейәндир.
Диймек, иман Туба-йы җеннетиң (җеннетдәки Туба агаҗы) тохумыны гөтер-йәр. Имансызлык болса, Заккуму-Җәхен-немиң (җәхеннемдәки Заккум агаҗы) тохумыны саклаяр.
Диймек, саламатлык ве асудалык ял-ңыз ысламыетде ве имандадыр. Шонуң үчин элмыдам:
(5) Ыслам динини ве кәмил иманы бизе несип эден, Аллаха шүкүр! диймелидирис.
اَلْحَمْدُ للهِ عَلَى دِينِ اْلاِسْلاَمِ وَكَمَالِ اْلاِيَمانِ
диймелидирис.
ҮЧҮНҖИ СӨЗ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
يَاۤ اَيُّهَا النَّاسُ اعْـبُدُوا
(6) Эй, адамлар! Сизи ве сизден өцкүлери ярадан Реббщизе гуллук эдиц!.. Бакара - 21.
Ыбадатың нәхили улы бәхбитдигине, багтдыгына, терсине, пыссы-пуҗурлыгың ве песлигиң нәхили улы зыяндыгына ве хеләкликдигине дүшүнмек ислесең, шу мыс.алы хекаяҗыга бак, оны диңле:
Бир вагт ики эсгер узак бир шәхере гитмек үчин буйрук алярлар. Олар тә ёл икә бөлүнйәнчә биле гидйәрлер. Ёлайыртда дуран бир адам олара шейле диййәр:
"Сагдакы ёл ховпсуздыр. Мундан гиденлериң онусындан докузсы улы пейдалар газанып, рахатлык гөрер. Солдакы ёл болса, бәхбитсиздир. Муны сайланларың онусындан докузсы зыянда галар. Бу ёлларың узын-гысгалыгы деңдир. Оларың диңе бир тапавуды бар: дүзгүнсиз, хөкүмет-сиз сол ёлуң ёлагчысы ёл азыксыз, ярагсыз эли бош гидер. Ол эмели еңиллик ве ялан рахатлык тапарс Берк дүзгүн сакланян саг ёлы сайлан ёлагчы болса, ёл азыгындан долы хорҗуны ве хер бир душмана гаршы уланмак үчин берлен яраг-эсбабы гөтермәге меҗбур боляр. "
Бу ёл гөркезиҗи адамың сөзүни диңлән ики эсгериң багтыяры сага гидйәр. Аркасына бир батман йүкли хорҗуны атяр, эмма калбы велин, мүңлерче батманлык горкы ве ховплардан халас боляр. Бейлеки бетбагт адам болса, гуллугы инкәр эдйәр, дүзгүн-нызама табын боласы гелмейәр ве сол яна гидйәр. Элбет, ол киши гөвресини бир батман йүкден халас эдйәр, эмма рухы велин, мүңлерче батманлык горкулар ве эзъетлер ашагьшда галяр. Тутуш ёлуның довамында хер өңетенден дилегчилик эдип, сәхел хадысадан титрәп, сәхел ховпдан сандырап ёл сөкйәр. Тә барҗак мензилине етинчә, хорлук яманыны гөрйәр. Баран еринде хем асылык, гачгаклык җезасыны аляр.
Эсгерлик дүзгүн-нызамыны берҗай эден, ёл азыгыны ве яраг-эсбабыны үпҗүнләп сага гиден киши болса, хич кимиң миннетини чекмән, хич кимден ховатыр этмән, калбы рахат, выжданы пәкликде ёлуны гечйәр. Арзылы шәхере етйәр. Өз везипесини ак йүрекли ерине етирен бу намыслы эсгер баран еринде хем мынасып сылагланяр.
Ине, эй, асы-кечҗал небис! Билип гой, ол ики ёлагчының бири Алланың буйрукларыны берҗай эден, бейлекиси болса асы ве бетнебис ынсанлардыр. Ол ёл хем дурмуш ёлудыр. Ягны, ол ёл рухлар әлеминден гелип, габырдан гечер ве ахырете етер. Ол азыклы хорҗун билен яраг-эсбап хем ыбадат ве таквалыкдыр. Ыбадатың чендан гөрәймәге кынчылыгы хем бар. Эмма онуң хакыкатында шейле бир рахатлык ве еңиллик бардыр, хат-да оны тарып этмегем мүмкин дәл. Чүнки, гул өз намазында:
اَشْهَدُ اَنْ لاَ لِلَهَ اِلاَّ اللهُ
(Эшхеду энла илахе иллаллах...) ягны: Ондан башга Халык (Ярадан) ве Реззак (рызк берен) ёкдур! Зыян ве пейда Онуң элиндедир. Ол хем Хәкимдир, бидерек ере бир иш этмез, хем Рахымдыр, хайыр ыхсаны, мерхемети улудыр дийип, ыгтыгат эдйәндиги үчин хер бир затда Рахмет хазынасының гапысыны тапар ве оны дога билен ачар. Хер бир зады өз Раббиниң эмрине табын гөрер. Раббине сыгынар. Төвекгеллик ве умыт билен Оңа даянып, хер бир бела-бетерден горанар. Иманы оңа ыгтыбарлы ынам берер.
Хава, хер бир чын гөзелликлер кимин, эдерменлигиң хем гөзбашы имандадыр, Аллаха гуллук этмекдедир. Хер бир гүнә ве песлик кимин, бигайратлыгың гөзбашы хем имансызлыкдадыр.
Хава, сапйүрекли, бир намазхон гулы Ер шары ярылып, партласа, әхтимал горкузмаз. Белки, ол муңа тәсин Гудраты Самедание хөкмүнде хайран галып середер. Эмма шөхратлы акылдар сайылан имансыз, фасык философ болса, гөкдәки гуйруклы йылдызы гөрүп, ерде галпылдар. "Бәх, бу өз башына чавуп гелйән йылдыз Ер билен чакнышаймасын?" дийип, ала-басга галар.(7)
(7) "Галилей" диен йылдыз 1910-нҗы йылда Ере якын гечен вагтында, Америка ховсала дүшүп, көп киши гиҗе өплерини ташшп, көчеде отурыпды.
Хава, ынсаның мәтәчлиги ченсиз көпдүр, эмма сермаясы чигидиң габыгы ялы аздыр„. Ченсиз белаларың өңүнде гүйч-кувваты хем хичдир... Чүнки, ынсаның сермая ве гүйч-кувватының чәги элиниң етен ерине ченлидир. Эмма, ынсаның арзув-умытларының, ислеглериниң, чекен азапларының ве учран белаларының чәги хыялы-ның ве гөзүниң етен ерине ченли гиңдир. Шейле эҗиз, гарып, бичәре ынсаньщ рухуна ыбадатың, төвекгеллигиң, төвхидиң ве теслимиң нәхили улы пейдадыгыны, багтдыгыны, эшретдигини, ныгматдыгыны батыл болмадыклар гөрер, аңлылар аңлар.
Билшимиз ялы, хер ким өзүне бәхбитли ёлы сайлар, хат-да онуң бәхбитлилик әхтималлыгы нәгүмана болса-да, умыт эдер шол ёлы сайлар. Бизиң сөхбетини эдйән Аллаха гуллук этмек ёлы иң бәхбитли ёл болуп, онуң бәхбитлилик әхтималлыгы ондан докуза деңдир. Бу ёл эбеди багтлылык хазынасына элтер. Эмма пыссы-пуҗурлык ве сефахет (харамлык) ёлы болса - хатда фасыгың боюн алшы ялы - пейдасыз ёлдур. Бу ёлуң зыянлыдыгы бейледе дурсун, ондан докуза дең әхтималлыгы билен ол эбеди багтыгаралыга ве хеләкчилиге элтер. Мунуң шейледиги иҗмаъ ве теватур дереҗесинде, сан-саҗаксыз әхли ихтисасың ве әхли мушахедениң шаятлыгы билен субут эдилендир хем-де әхли зевк ве әхли кешфиң хабар берен хакыкатыдыр.
Нетиҗеде: Ахыретде-де, шу дүнйәде-де багтлылык ыбадатда ве Аллахың гулы болмакдадыр. Шонуң үчин биз
элмыдама: (8)
اَلْحَمْدُ للهِ عَلَى الطَّاعَةِ وَالتَّوْفِيقِ
(8) Бизе иманы ве боюн болмагы несип этдирен, Аллаха шүкүр
диймелидирис ве мусулмандыгымыза шүкүр этмелидирис.
ДӨРД ҮНҖИ СӨЗ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اَلصَّلاٰةُ عِمَادُ الدِّينِ
(9) "Намаз - диниц сүтүнидир... "Мухаммет пыгамберимизиц (саллаллаху алейхи веселлем) хадысларындан.
Намаз ненеңси гымматлы ве мөхүмдир хем-де арзан ве сәхелче зәхмет билен газаныляр. Намазсыз адамының ненеңси дивана ве ярамаз хала дүшйәндигини ики икиниң дөрт болшуны билшиң ялы билмек ислесең, шу мысалы хекаяҗыга бак, оны диңле:
Бир заман бир улы хәким ики хызмат-кәриниң хер бирине йигрими дөрт алтын пул берйәр ве олары ики ай узаклыкдакы хас овадан башга бир мүлкүне яшамага гөндерйәр. Хәким олара: "Шу пуллары ёл харҗы ве билет үчин совуң. Галанына месген тутан ериңизде герек болан кәбир затлары аларсыңыз. Бир гүнлүк ёл йөресеңиз, бир станция бардыр. Ондан аңры ислесеңиз машын билен, я-да гәми, отлы, учар билен хем гидип билерсиңиз. Пулуңы-за гөрә сайлаң" диййәр.
Хызматкәрлериң икиси хем хәкимиң айданларьшы диңләп, ёла дүшйәрлер. Оларың бириси өңденгөрүҗи, багтыярды. Ол станция барянча, пулуны диңе зерур болан затлара совяр. Галан пулуна болса, хоҗайы-нының говнүнден турайҗак сөвдалар эдип, гирдеҗилер газанып, бир пулуны мүң эдйәр.
Хызматкәрлериң бейлекиси акылсыз, бетбагт боланы үчин станция етйәнчә, йигрими үч алтын пулуны совяр. Оны хумарлы оюнлара ве бейлеки дерек тутмаҗак затлара харч эдйәр. Янында екеҗе алтын пулы галяр. Ёлдашы оңа: "Эй доган,.сен галанҗа пулуңа бир билет сатын ал. Ёгса бу узак ёлда паю-пыяда ве ач галарсың. Бизиң Эйәмиз керемлидир (сахыдыр); белки ол саңа мерхемет эдер, сениң бу гүнәңи багышлар. Сени хем учара мүндүрерлер. Бир гүнүң ичинде бармалы еримизе етерис. Егса, бу чөлде ики айлап ач-сувсуз, еке өзүң пыяда гитмәге меҗбур боларсың" диййәр.
Эгер шу адам ёлдашының дөвлетли маслахатыны диңлемән, галанҗа пулуны хем учара билет алмагың дерегине харам кейпе совайса, онуң акмак хем бетбагтдыгыны иң бир дүшүнҗесиз адамам аңламазмы? Элбетде, аңлар.
Ине, эй, бинамаз адам! Эй, мениң намазы халамаян небсим!
Ол хәким Раббимиздир, Халыгымыздыр. Ол ики хызматкәр ёлагчыларың бириси диндардыр, намазыны хөвес билен окар; бейлекиси болса, гапыл, бинамаз ынсандыр.
Ол йигрими дөрт алтын пул болса, йигрими дөрт сагатдыр, адамың гүнделик өмрүдир. Ол хас гөзел мүлк хем җеннетдир. Ол станция габырдыр. Ол сыяхат болса, адамзады габра, хашра, эбедиете элтйән бешер ёлагчылыгыдыр. Ол узак ёлы хер ким өз амалына, таквалык кувватына гөрә, хер хили гечер. Таквалар әхлиниң бир кысмы бу мүң йыллык ёлы йылдырым чалтлыгында гечер. Бейлеки бир кысмы элли мүң йыллык ёлы эдил хыялдакы ялы, бир гүнде гечер. Куръаны-Азымүшшан бу хакыкаты ики аятында гөркезйәр.(Ю)
(10) Алла, дүнйәниң ишлерини асмандан доландырар. Соңра ол ишлер, сизиң хасабыцыза гөрә, мүц йыла дец болан бир гүнүц довамында Оца аян болар (Сежде, 5). Мелеклер ве Рух, җеми 50 мүц пыла дец болан бир гүнүц довамында Оңа галар (Меарич,4). Алла Тагаланың аршда карар кылмагы "дынч алмак" манысында кабул эдилмән, шилери тедбир этмек үчиндир. (Тедбир: бу ишиц соцкы нетиҗесини, ахыретини гөрүп йөретмекдир.) Алла Тагала дүнпэниц шилерини ёкардан доландырар, соцра хер бир иш Онуц Өзүне доланып гелер ве соңланар. Булар дице Алланыц ылмында дурнуклы болуп галар. Эмриц инип-чыкмагы шейле бир гүнде болар велин, ынсанларың хасабына гөрә мүц йылдыр. "Меарич" сүресиндәки аятда болса, 50 мүц йыла чекйән гүнүц гөрнүшл§ринден хем сөз ачыляп. Дипмек, мүц пыл оийилмеги*я мысал ёлы билен, я-оа кэбир тесвирҗилериң айдышына гөрә, "мүң" сөзи бу ерде узак мөхлети ацладяр.
Ол билет болса намаздыр. Тәрет кылмак билен бирликде, бәш вагт намазыңы җемлесең, хеммеси бир сагатдан узага чекмез.
Йигрими үч сагадыны шу гысгаҗык дүнъеви дурмуша багш эдип, ол соңсуз, эбеди дурмушына бир сагадыны хем дөзмейән адам ненеңси зыяна галар, өзүне зулм берип, акыла сыгмаян херекет эдер. Меселем, мүң адамьщ шәрик болян лотарея ойнуна ярым байлыгыңы сарп этмеги макул гөрйән болсаң, онда сениң газанмак әхтималлыгың мүнден бирдир. Хачанда йүзде тогсан докуз әхтималлыгы билен бәхбит газаньш, хайыр гөрҗек болуп дурка, йигрими дөрт байлыгының екеҗе бирини эбеди дурмуш үчин сарп этмейән адамың, акыла сыгмаҗак херекет эдйәндигини, ненеңси аклындан азашандыгыны өзүни азда-кәнде акылы еринде сайян аңламазмы?
Намазда рухуң, калбың ве акылың гөр, нәхили улы рахатлыгы бардыр. Ол сениң бедениң үчин хем о диен агыр иш дәлдир. Шейле хем намаз окаян адамың адаты дүнъеви амаллары ягшы ниетлилиги үчин ыбадата өврүлер. Нетиҗеде, ол тутуш өмүр сермаясыны ахырет хасабына гечирип билер. Башгача айтсак, паны өмрүни бакылашдырар.
БӘШИНҖИ СӨЗ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اِنَّ اللهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ
(11) Алла, хакыкатдан-да, таквалар билендир, ол таквалар болса, ягшылык ве ыхсан эдйәняердир... (Нахл, 128).
Намаз окамагың ве улы гүнәлерден сакланмагьщ ынсаньщ нә дереҗеде хакыкы везипесидигини, ынсаньщ асыл болшуна лайыкдыгыны, адамзадың ярадылышының манысыдыгыны гөрмек ислесең, шу мысалы хекаяҗыга бак, оны диңле:
Сеферберлик (харбы мобилизация) вагтында бириси тәлимли везипепервер бейлекиси болса тәзе гелен, өвренҗе небсе-вүр болан, ики эсгер бир отрядда биле боляр экенлер.
Везипепервер нөкер тәлиме ве җихада үнс берйәрди, азык ве норма хакында хич алада этмейәрди. Чүнки ол өзүни ийдирмек, эсбапларыны бермек, хасса болса кеселини беҗермек, хат-да зерур халда ийҗегини агзына тутуп бермеге ченли дөвлетиң везипесидигине аклы етйәрди. Өзүниң асыл везипесиниң тәлим ве җихатдыгыны бил-йәрди. Йөне, ол азык ве эсбап ишлеринде ишлейәрди. Газан гайнадяр, мейдан нахар гапларыны ювяр, дашаяр. Ондан "Нәме иш эдйәрсиң?1 дийип сорасалар, ол Тара бокур-дак үчин газанч эдйәрин" диймейәр, "Дөвлетиң табшырыгыны берҗай эдйәрин" дийип җогап берйәр.
Бейлеки шикемпервер - диңе гарны-ның аладасындакы өвренҗе нөкериң болса тәлим хем, уруш хем первайына дәлди. "Бу затлар дөвлетиң иши. Маңа нәме?" диййәрди. Мыдама өз гарныны доюрмагың аладасында халлан атярды, отряды ташлап, базара гидйәрди, алыпсатарлык эдйәрди. Бир гүн тәлимли ёлдашы оңа шейле дийди:
"Эй, доган, сениң асыл везипәң харбы тәлим ве сөвешмекдир. Сени бу ере шонуң үчин ибердилер. Патышаха ынан, оңа даян. Ол сени ач гоймаз. Бу онуң везипесидир. сен велин, бир эҗиз пакырсың, ислендик ерде өзүңи экләп билмерсиң. Хәзир уруш ве сеферберлик вагты. Шонуң үчин саңа гачгак дийип, җеза берерлер. Гөршиң ялы, ики саны везипе гөрүнйәр.
Оларың бири патышаның везипесидир. Биз патышаның табшырыгыны берҗай эдерис, ол болса бизиң ийҗегимизи, гейҗе-гимизи берер.
Бейлекиси болса бизиң өз везипәмиздир. Патыша ховандарлык эдип көмек берер, биз болса түргенлешерис ве сөве-шерис."
Эгер, ол башына гиден бибаш эсгер өз җихатлы, дүзгүн нызамлы ёлдашына гулак салмаса, онуң ненеңси бела-бетерлере учраҗагыны гөз өңүне гетирйәрмиң?!
Ине, эй, мениң бипарх небсим! Ол ховсалалы тәлим мейданы бу дагдагалы башагай дүнйәдир. Ол отрядлара бөлүнен гошун болса, адамзат җемгыетидир. Ол отряд болса, шу асырың мусулман җемагатыдыр. Ол ики эсгериң бири диниң парзларыны долы ерине етирмек, улы гүнәлерден дашда дурмак ве гүнә этмезлик үчин небис ве шейтан билен гөрешйән таква мусулмандыр. Бейлеки эсгер хакыкы рызк берен Аллаха төхмет атмага ченли дереҗеде, өз экленҗиниң аладасында галып, парз ишлери терк эдип, рызк угрунда душ гелен гүнә ишлерден гачмаян, зыяна галан фасыкдыр.
Ол тәлим ве дүзгүн-нызам болса илки башда намаз-ыбадатдыр. Ол сөвеш болса, небсе ве бош мейиллере, җын хем ынс шейтанларына гаршы гөрешдир. Нетиҗеде, гүнәлерден ве ахлакы хая-шерим ишлерден өзүңи даш тутуп, калбыңы хем-де рухуңы эбеди хеләкчиликден халас этмекдир. Ол ики везипәниң бири - бизе өмүр берен Алланың бизиң рызкымызы бермегидир. Бейлекиси, ягны, бизиң везипәмиз болса, бизи ярадана ве рызк берене бенделик эдип ялбармакдыр. Оңа төвекгеллик эдип, ынам этмекдир.
Хава, бизе иң бир аҗайып Самеданы сунгат ве иң тәсин Реббаны бир хикмет болан дурмушы ким берен болса, бизи ким ярадан болса, рызк билен эклеҗек-де, оны довам этдирҗек-де Олдур. Башгача болуп билмез! Делил гетирейинми? Сын эт, иң эҗиз, иң акылсыз җандарлар бол хем говы иймитленйәрлер (мивә дүшен гурчуклар ве балыклар ялы). Иң оңат рызк - иң гүйчсүз, иң нәзик ярадыланларыңкыдыр (яңы дүнйә инен җандарлар ве чагалар ялы).
Хава, рызка етмегиң гүйч-гайрат ве ыгтыяр билен болмаяндыгына, гайта терсине эҗизлик хем гүйҗи песлик билен ол рызка етилйәндигине дүшүнмек үчин балыклар билен тилкилери, яңы дүнйә инен җандарлар билен йыртыҗылары, агачлар билен хайванлары деңешдирип гөрмек етерликдир.
Диймек, гүзеран үчин намазыны терк эден адам сөвеш вагты сөвеш мейданыны ташлап, базарда дилегчилик этмәге отурана меңзәр. Эмма намаз оканыңдан соңра, башгалара йүк болмазлык үчин Җенабыреззакы-Керимиң рехметинден дөрейән рызкың угрунда болмак хас гөвнеҗайдыр, мертликдир хем-де ыбадатдыр.
Ынсан өз дурмушының дүйп мазму-нына акыл етирйәр. Ынсаның ыбадат үчин ярадыландыгына онуң тебигаты ве рухы дуркы шаятлык эдйәр. Себәби, адам шу дүнйәдәки яшайышына зерур болан амал ве гудрат тайындан иң пес бир серче гушуча-да болуп билмез... Эмма, ынсан өзүниң ылмылыгы ве пакырлыгы билен рухы дурмушы ве ахырети үчин ыбадат этмек хем-де Худая ялбармак җәхтинде хайванатың солтаны ве хөкүмдарыдыр.
Диймек, эй, небсим! Эгер сен дүнъеви дурмушы ахыркы максат эдинсең, онуң угрунда йүврүп-ёртуп ишлесең, шол кичи серче гушы мысалы боларсың.
Эгер ахырети ятлап, о дүнйәңи газанмагы ахыркы максат эдинсең, бу дурму-шьщы ахырет үчин себәп ве экин мейданы-на өвүрсең ве шоңа гөрә иш этсең, шол вагт хайванатың улы бир хөкүмдары хөкмүнде боларсың. Бу дүнъеде хем Алла Тагаланың мәхрибан, ныяздар бир гулы, гадырлы ве хорматлы мыхманы боларсың. Ине, саңа ики ёл. Исләниңи сайлап билерсиң. Товпык ве хидаяты Эрхамүррахымыңдан - иң мерхеметли Алладан исле...
АЛТЫНҖЫ СӨЗ
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اِنَّ اللهَ اشْتَرٰى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اَنْفُسَهُمْ وَاَمْوَالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ
(12) Шейлеликде, Алла мүъминлере җанларыныц, малларының дерегине сылаг хөкмүнде җеннети багш эдпәр... (Тоба, 111).
Небсиңи ве малыңы Алла Тагала сатмак хем-де Оңа гул болмагың, эсгер болмагың нә дереҗеде газанчлы сөвдады-гьша, нә дереҗеде бейик бир мертебедигине дүшүнмек ислесең, шу мысалы хекаяҗыгы диңле:
Бир заман бир патыша өз раятындан ики адамың хер бирине аманат бир мүлк берйәр. Ол мүлкде фабриклер, гыммат бахалы машынлар, ат, яраг-эсбап кимин дүрли затлар бар экен. Эмма галагоплы бир уруш заманы болансоң, хич бир зат дурнуклы дәлди, я йыкылып бербат болҗак, я-да үйтгәп гитҗекди.
Патыша ол ики адама ягшылык ве рехим-шепагат эдип, оларьщ яньша керемли везирини гөндерйәр. Патыша җуда мерхеметли перман билен олара шейле йүзлен-йәр:
"Элиңиздәки аманат беренлерңми маңа сатың. Олары сизиң үчин горап саклайын. Бихуда зая болмасын. Уруш гутарандан соңра ене сизиң өзүңизе өңкүсинден хем говы ягдайында гайтарып берерин. Хакыкатда ол сизе аманат берлен малдыр, шейле-де болса мен оңа ёкары баха төлеҗек. Ол фабриклердәки машынлар, энҗамлар мениң адым билен ве янымда ишледилҗек. Бир пулуңыз мүң болар, гирдеҗи гирер. Ол газанҗы-да тутушлыгьша өзүңизе берҗек. Сиз эҗиз ве пакырсыңыз. Ол әгирт улы ишлериң хараҗатларыны чекип билмерсиңиз. Бу ишиң әхли хараҗадыны ве гараматыны өз үстүме алярын. Гирдеҗилери, пейдалары сизе берҗек хем-де парахатчылык заманына деңич элиңизде галдырҗак. Ине, сизе бәш мертебе пейда үстүне пейда!
Аслында гөрйәнсиңиз, хәзир хич ким элиндәки зады өзи горап саклап билмейәр. Эгер, сиз хем олары соңра маңа сатмасаңыз, бейлекилер кимин элиңизден гидерерсиңиз ве улы пулдан махрум галарсыңыз. Ол гыммат бахалы гөзел энҗамлар, бу өлчег терезилери, ол уланылмалы аҗайып магданлар уланьшманлыгы үчин бүтинлей гымматыны гачырарлар. Хем ёлбашчылык этмек, хем горап сакламак күлпети башыңыза дүшер. Үстесине-де аманада хыянат җезасыны чекерсиңиз. Ине, сизе бәш эссе зелел үстүне зелел. Олары маңа сатмак диймек, маңа эсгер болуп, мениң адым билен иш этмек диймекдир. Сиз йөнекей бир есир ве башы бозуклар болмагың дерегине, белент мертебели патышаның хас ве азат бир гуллукчы эсгерлери боларсы-ңыз."
Шу якымлы сөзлери ве перманы диңләнлеринден соңра ол ики адамың акыллысы шейле дийди:
"Баш үстүне, мен улы хөвес билен олары сизе сатарын. Хем муңа мүң гезек шүкүр эдерин."
Бейлеки гедем болса, Фырагун кимин небисҗең, текепбир, мейхор, адам; гөйә мүлкде эбеди галҗак кимин, дүнйәниң гох-галмагалларындан, дагдагаларындан хабарсыз: "Ёк, патыша ким болупдыр? Мен мүлкүми сатҗак дәл, кейпи-сапада яшаҗак!" дийди.
Аз вагтдан соңра биринҗи адамың шейле бир мертебеси бейгелди, хер ким оңа гөзигидиҗилик билен серетди. Ол патышаның лутфы билен хас гөзел көшкде багтлы дөвран сүрүп яшады. Бейлекиси болса шейле бир хала гирифдар боляр - хер ким оңа гынаняр, эмма, "Оңа гереги хем шол" диййәр. Чүнки эден хатасы себәпли, хем багтлы дөвраны, хем-де мүлкүни йитирйәр. Үстесине-де җеза ве азап чекйәр.
Ине, эй, мениң хөвесден долы небсим! Шу мысалың дүрбүси билен середип, хакыката догры дүшүн! Ол патыша, эзели, эбеди Солтан болан Реббиң, Халыгыңдыр.
Ол мүлклер, машынлар, энҗамлар, мизан терезилери болса, төверегиңи гуршап алан дурмушыңдакы барың-ёгуңдыр. Ол бары-ёгуң ичиндәкилер - бедениң, рухуң, калбың, оларың ичиндәки гөзүң, дилиң, акылың, хыялың ве шуңа меңзешлер болса әшгәр ве гизлин дуйгуларыңцыр. Ол керемли везир, эйсем, Ресулы Керимдир. Ол патышаның перманы, Куръаны Хакимдир. Гүррүңини этдигимиз улы сөвда болса, шу аятда шейле беян эдилйәр:
اِنَّ اللهَ اشْتَرٰى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اَنْفُسَهُمْ وَاَمْوَالَهُمْ بِاَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ
Ол ховсалалы уруш мейданы шу галагоплы ериң йүзүдир. Ол бир дуркуна дурмаяр, агяр, дөнйәр, бозуляр ве хер ьшсаның аклына шу пикири гетирйәр: "Хер бир зат элимизде дурмаяр, йитип гидйәр. Эйсем, олары бакылашдырмагың чәреси ёкмука? " Шол вагт хем гөкден Куръаның овазы эшдилйәр:
"Хава, бар. Онда-да бәш эссе гирдеҗили, аҗайып ве рахат чәреси бар"
Совал: Ол нәмедир?
Җогап: Аманады хакыкы эесине багш этмек. Ине, шу сөвда бәш эссе дүшевүнт үстүне дүшевүнтли сөвдадыр.
Биринҗи бәхбиди: Паны мал эбедилиге өврүлип билер. Чүнки Кайюмы Бакы болан Зату Зүлҗелала багышланан, онуң ёлуна сарп эдилен бу вагтлайын өмүр бакылыга өврүлер. Бакылык мивелерини берер. Шол вагт бу дүнйәде өмүр минутлары тохумлар ве дәнелер кимин чүйрәп гитселер-де, хакыкатда олар әлеми бекада (Бакы дүнйәде) багтыяр гүл ачарлар, сүнбүлленерлер. Әлеми берзахда болса, ол саңа ягтылык, якын хемраңа өврүлер.
Икинҗи бәхбиди: җеннет багшланар
Үчүнҗи бәхбиди: Хер бир дуйгы агзаларың сениң үчин пейдасы бирден мүңе чыкар. Меселем акыл бир аҗайып сериш-дедир. Эмма сен оны Алла Тагала багш этмән, небсиң хасабына ишлетсең, ол бирахат, саңа аграм салян шейле бир ярамаз зада өврүлер. Сениң бичәре башыңа гечен гүнлериң азапларыны, гам-гуссасыны, аҗысыны йүкләр. Шейле хем гелҗек гүнлериң горкуларыны, ховп-хатарларыны индерер. Акылыңы дерексиз, саңа зыянлы бир серишдә өврүп, онуң гымматыны гачырар. Ине, шонуң үчин фасык адам акылының берйән бирахатлыгындан ве аграм салмасындан гутулҗак болуп галапын серхошлыга йүз урар я-да харам кейпе улашар.
Эгер Мәлики Хакыкысына багш этсең, Онуң үчин ишлетсең, акыл шейле бир сырлы ачара өврүлер. Адам ол ачар билен әлемдәки чәксиз Рехмет ве хикмет хазыналарыны ачар. Шейдип акыл өз эесини эбеди багтыярлыга тайярлап, Мүршүди Реббаны дереҗесине гөтерер.
Меселем, гөз шейле бир дуюш агза сыдыр, рух бу әлеме шол пенҗиредеи середер. Эмма сен оны Алла Тагала багп этмән, гайта небсиң хасабына ишлетсец, ол гелип-гечип дуран вагтлайын гөзелликлере, даш гөрнүшлере середип, небсиң ислегине ве хөвесине мейилли гүнәкәр хем пес дереҗели хызматкәре өврүлер. Эгер гөзлериңи Сани-йи Басырыңа багш этсең ве Онуң хасабына, Онуң ругсат берен чәклеринде ишлетсең, шол вагт олар китабы кебири каинатың сырларыны өвренер ве әлемдәки мугҗизатың, ягны Раббың гудратлы сунгатының сынчысына өврүлер. Ер үсти боссанының рехмет гуллериниң мүбәрек арысы дереҗесине етер.
Меселем, дилиң тагам сызмак дуйгусыны Фатыры Хакимиңе багш этмели. Эгер сен оны небсиң, гара гарның үчин ишлетсең, онда ол гарын атлы ювдарханың гапы гулы дереҗесине дүшер, гымматыны гачырар. Эмма сен дилиңи Рыззакы Кериме багш этсең, онда дилиң тагам сызыш дуйгусы, Иләхи рехмет хазыналарының үстүнден середйән хүнәрли зада өврүлер. Гудраты Самедание ныгматлар хазынасының шүкүр эден бир барлагчысы болар.
Ине, эй акылым! Үнс бер! Угур-дерек-сиз серишде ниреде, әлемиң ачары ниреде? Эй, гөз! Говы серет! Бихепбе бигайрат киши ниреде, Иләхи китапханасының үстүнден середйән алым ниреде? Эй, дил! Говҗа дат! Ювдарханың гапы гулы болмак ниреде, Рехмет хазынасына середйән йөрите везипели киши ниреде?
Ене шулар кимин сына агзаларыны ве бейлеки органлары деңешдирип гөрсең, дүшүнерсиң. Хакыкатдан хем мүъминлер җеннете лайык ве капырлар җәхенңеме мувапык боларлар. Оларың хер бириниң өзүне лайык баха алмакларының себәби мүъмин иманы билен Халыгының аманат затларыны онуң адына ве Онуң ругсат берен чәклеринде уланар. Капыр болса Оңа хыянат эдип, олары бетнебсиниң хаса-бына ишледер.
Дөрдүнҗи бәхбиди: Ынсан гүйчсүздир, онуң дашьшьщ белалары көпдүр. Пакырдыр, мәтәчлиги велин өрән зыядадыр. Эҗиздир, дурмуш йүки өрән агырдыр. Эгер Кадыры Зүлҗелала даянып, Оңа төвекгеллик этмесе, Оңа ынаньш, җаны билен боюн сунмаса, выжданы элмыдам азап ичинде галар. Нетиҗесиз мушакгатлар, элемлер, гайгы-аладалар, ахмырлар оны хорлар. Ол я серхошлыга баш урар, я-да вагша дөнер.
Бәшинҗи бәхбиди. Әхли-Зевк ве кешф, Әхли-Ихтисас ве мушахеде бирле-шип, бүтин агзаларының ве органларының ыбадаты ве тесбихаты ве башга-да улы бир пешгешлери иң мәтәчлик чекйән вагтыңда, җеннетиң иймишлери гөрнүшинде саңа берилҗекдигини агзапдырлар.
Ине, бу бәш мертебе бәхбитли сөвданы этмесең, шу бәхбитлерден махрум болмакдан башга-да, бәш эссе зелел үстүне зелел чекерсиң.
Биринҗи зелели: Сениң шейле эй гөрен байлыгың ве зүрятларың, мейил эден бетнебис ве ховайы ислеглериң, ышгына дүшен гөзел яшлыгьщ ве дурмушың ахыры пуч болар, йитер гидер. Бары сенден гечер. Эмма велин, сениң бойнуңа диңе гүнәлерини ве элемлерини йүкләп гидерлер.
Икинҗи зелели: Аманада эден хыянатың җезасыны чекерсиң. Чүнки иң гыммат бахалы алетлери иң бидерек затлара сарп эдип, өзүңе зулум этдиң.
Үчунҗи зелели: Ынсана багш эдилен әхли гымматлы дуйгулары сен хайванларыңкьщан хем ашакы дереҗелере дүшүрип, оларың Иләхи хикметлерине хыянат ве зулум этдиң.
Дөрдунҗи зелели: Эҗизлигиң ве пакырлыгың үстесине дурмушың агыр йүкүни-де кувватсыз билиңе йүкләп зовал ве пырак астында элмыдама вавейлах чекерсиң.
Бәшинҗи зелели: Эбеди дурмушың эсасларыны ве ахырет багтлылыгының зерурлыкларыны үпҗүн этмек үчин берлен акыл, калп, гөз ве дил кимин Рахманы гөзел совгатлары сениң үчин җәхеннем гапыларыны ачҗак эйменч бир гөрнүше өвүрмекдир.
Инди аманады Хак эесине ак йүрекден багышламак вагтыдыр... Хакыкатданам бу шейле кын ишмикә, көплер ондан гача дурярлар. Ёк! Асла бейле дәл! Бу ишиң хич бир кынчылыгы ёкдур. Себәби халал ёлуң чәги гиндир. Ол адамьщ ярадьшышьша лайыкдыр. Кейпи-сапа үчин хем етерликдир. Харам ишлери этмәге хич зерурлык ёкдур. Аллахың буйран парзлары болса еңил хем аздыр. Аллаха гул ве эсгер болмак шейле бир леззетли мертебедир, хат-да тарып этмек хем мүмкин дәлдир. Ынсаның везипеси эдил эсгер кимин диңе Алланың ады билен башлап, Алланың ады билен ишлемели. Алланың хакына бермели, алмалы. Алланың ругсадының ве канунының чәклеринде херекет этмели. Йүрегиң карар тапмалы. Гүнә этсең, багшланмагыңы дилемели. "Я Реб! Гүнәмизи геч!" "Бизи Өзүңе гуллуга кабул эт!" "Аманадыңы алмак мөхлетине деңич бизи аманада хыянат этдирме! Әмин!.." диймели, Оңа ялбармалы.о.
ЕДИНҖИ СӨЗ
Әхли ярадыланларың тилсимини, дүшүнмеси кын гизлин сырыны ачан
اَمَنْتُ بِاللهِ وَبِالْيَوْمِ اْلاَخِرِ
(13) Аллаха ве ахырет гүнүне иман этдим.
бу ики сөзүң адамзат рухы үчйн багтың гапысыны ачандыгына, гөр, ненеңси кын ишлери чөзен гымматлы ики тилсимдигине, Халыгына сабырлылык, төвекгеллик, шүкүрлик ве сыгынмак билен Реззагындан эден дилег хем догаларының нәхили непли хем-де дерман болшы ялы ики дерман боландыгына, Куръаны диңлемегиң, хөкүмине боюн эгмегиң, намаз окамагың, улы гүнәлерден дашда дурмагың эбеди абатлык ёлунда нәхили мөхүм, гымматлы парлак бир билет, ахырет серенҗамы, габыр нуры боландыгына дүшүнмек ислесең, шу тымсалы хекаяҗыга бак, оны диңле:
Бир вагтлар бир эсгер сөвеш ве сынаг мейданында, пейда ве зыян өврүлшигинде өрән эрбет ягдая дүшйәр. Ол шейле боляр:
Эсгер сагындан ве солундан агыр яраланяр. Арка тарапында болса горкунч бир арслан онуң үстүне зыңмага хыялланып дур. Эдил өңүнде-де дар агаҗы дикилипдир. Онуң әхли эй гөрен эзизлерини дар агаҗында асып дурлар. Дар агаҗында асылмак нобаты оңа-да гарашяр. Мунуң билен бирликде узак ёла-да гитмели. Бичәре бу чыкгынсыз халда умытсызлык оюна батяр. Шол вагт онуң саг тарапында Хызыр кимин бир нурана ягшызада пейда боляр ве оңа шейле диййәр:
"Умытсыз болма! Саңа ики саны тилсим өвредейин, дога берейин. Эгер олардан оңат пейдаланып билсең, ол арслан сениң диениңе табын ат болар. Ол дар агаҗы болса, сениң гөвнүңи гөтериҗи салланчага дөнер. Саңа булардан башга ики саны дерман хем берейин. Олардан ерликли пейдаланып билсең, сынаңдакы порсап башлан яраларың үйтгешик якымлы ыслы Гүли Мухаммеди (Алейхиссалатү Вессалам) дийилйән нәзикден энайы гүле өврүлер. Саңа бир билет хем берейин. Сен онуң билен бир йыллык узак ёлы эдил учар кимин бир гүнде гечерсиң. Эгер маңа ынанмасаң, сынаг эдип гөр. Мениң айдянларымың хакыкатдыгына гөз етирерсиң. Эсгер ол ягшызаданың айдышы ялы сынаг эдип гөрди. Сынагы онуң айданларының хакдыгыны тассык этди.
Хава, мунуң шейледигини мен - ягны, шу бичәре Саид хем тассык эдйәрин. Чүнки олары мен хем сынап гөрдүм ве догрудыгына гөз етирдим.
Соңра эсгер бир гөрсе, сол тарапында мейхор, кеззап, шейтан кимин хилегәр бир киши дур. Ол көп зынатлар, хош суратлар, хыялы шекиллер, серхош эдиҗи ичгилер билен бирликде янына гелди. Шу халда онуң өңүне гечип шейле дийди:
"Хей, дост! Гел, биле ичели, кейп чекели. Шу гөзел гызларың сыналарына бакалы. Бу хош овазлы айдьшлары диңләли, датлы тагамлары иели."
Шейтан совал берйәр:
-Эй, эй... Пышырдап нәме окаярсың? Җогап: Бир тилсим (дога). Шейтан:
-Бу дүшнүксиз ишиңи гой!.. Хәзир кейпимизи бозмалы. Бу эллериңдәки нәме? Җогап: Дерман. Шейтан:
-Зың, оны. Сен саг ахырын. Сениң келләң ниреде, хәзир кейп чекмели пурсат. Бу бәш нышанлы кагызың нәме?
Җогап:
-Билет. Белленен ере бармагым үчин гымматлы кагыз. Шейтан:
-Йырт, оны. Шу аҗайып бахар мөвсүминде сапара гитмек бизиң нәмәмизе герек?.. диййәр. Хер хили хилелери билен оны алдамага чалышяр. Хатда ол бичәре шейтаның айдянларына аз-кем мейил хем эдйәр. Хава, ынсан алданяр. Менем шейле мекирлиге алдандым, ал керебине чолашдым.
Бирден онуң саг тарапындан гөк гүррүлдиси кимин сес гелйәр:
"Сересап бол, алданма! Ол мекире-де шейле җогап бер:
"Эгер аркамдакы арсланы өлдүрип, гаршымдакы дар агаҗыны айырып, саг ве сол тарапларымдакы яралары деп эдип, өңүмдәки мензили гысгалдьш билҗек чәрәң бар болса, тап; ханы, гөркез, гөрели. Соңра: "Гел, гөвүн ачалы" дий. Ёгса, сесиң чыкмасын, эй, надан^" Гой, ол киши гөкден айдылан сөзлери Хызыр кимин дийсин...
Ине, эй, яшлыгында гүлен, инди велин, гүленине аглаян небсим! Билип гой!.. Ол бичәре эсгер сенсиң ве ынсанлардыр. Ол арслан болса аҗалдыр. Ол дар агаҗы болса, өлүм ве айралыкдыр, ягны бу гүн гөрениң эрте ёкдур. Ол сынадакы ики яраның бири ынсаны мыдама бизар эдйән ислеглериниң өңүнде ченсиз эҗизлиги; бейлекиси хем ынсана аҗы азап берйән түкениксиз пакырлыгыдыр. Ол узын ве пейдалы ёлаг-чылык болса, рухлар әлеминден, эне гөвресинден, чагалыкдан, гаррылыкдан, дүнйәден, габырдан, Берзахдан, Хашрдан, Сыратдан гечйән узын бир сынаг сапарыдыр. Ол ики тилсим болса Алла Тагала ве ахырете имандыр. Хава, шу мукаддес тилсим билен өлүм: иманлы ынсанлары зынданы дүнйәден җеннетлер боссанына, Рахманың хузурына алып барян хызмата табын ат ве Быраг гөрнүшини алар. Онуң үчин хем өлүмиң хакыкатыны гөрен кәмил ынсанлар өлүми сөйүпдирлер. Хатда өлүм гелмезден өлмек исләпдирлер.
Ол зовал ве пырак, өлүм ве вепат дар агаҗына меңзейән вагтың гечип гитме-ги, иман тилсими билен Санийи-Зүлҗелалың тәзе-тәзе, реңберең, дүрли-дүрли ынсан элинден гелмеҗек нагышларыны, гудратының тәсинликлерини, рехметиниң теҗеллилерини, кәмил бир леззет билен сейран хем томаша этмегиң серишдесине өврүлер. Хава, гүнешиң нурундакы реңклери гөркезйән айналарың чалшырылып тәзеленмеги, я-да кино перделериниң үйтгедилмеги хас гөзел гөрнүшлери гөрке-зер.
Ол ики дерманың бириси сабыр билен төвекгелликдир. Халыгыньщ гудратьша бил багламак, хикметине ьшам этмекдир. Шейле дәлми эйсем? Хава, эҗизлигине дүшүнип, "күн-фейекун" эмриниң эеси җаханың солтанына бил баглаян адамың не горкусы болуп билер? Себәби иң айылганч бир беланың өңүнде:
اِنَّا ِللهِ وَاِنَّاۤ اِلَيْهِ رَاجِعُونَ
(14) Элбетде, биз Алланыц мүлкидирис, Ондан гелдик ве ене Оца доланарыс. (Бакара, 156).
дийип, йүрегинден чыкан иман билен Ребби Рахымына даянар. Хава, арифи билләх -Аллахы танаян адам эҗизликден, Алладан горкмакдан леззет дуяр. Хава, ховпда леззет бардыр. Эгер бир яшындакы чаганың аклы етседи, ондан шейле совал сораларды:
"Иң леззетли ве өзүңе якымлы болан халатың хачан болды?"
Ол хем белки шейле җогап берерди:
"Эҗизлигими, гүйчсизлигими билип, энемиң датлы шарпыгындан горкуп, ене-де энемиң мәхрибан гуҗагына долан халатымдыр". Хакыкатдан-да, әхли энелериң рехимлилиги шейле бир аҗайып хем нурлы Рехметдир.(15) Шонуң үчин кәмил ынсанлар эҗизликден ве Худайдан гормакдан шейле улы леззет алярлар өз гүйч-кувватларындан шитдет билен йүз өвүрип, Аллаха эҗизлик билен сыгьшыпдырлар. Эҗизлиги ве ховпы өзлерине хемаятчы эдипдирлер.
(15) Бу маны чешмелери ашакда гөркезилен хадыслардан алынандыр (Муснет, 2/514, Мүстедрек, 4/248).
Бейлеки дерман болса, шүкүр ве канагат ичинде эдилен дилег-догалар хем Реззакы Рахымың рехметине бил багламакдыр. Шейле дәлми?! Хава, бүтин ер йүзүни үсти ныгматлы сачак эден, бахар мөвсүмини бир гүл дессесине өврен ве ол сачагың янында гоян хем-де онуң үстүне сечелән Җевады Керимиң мыхманына пакырлык ве ёксуллык ненең азаплы хем агыр болсун? Белки онуң пакырлыгы ве мәтәчлиги хош бир мейли дөредер. Мейли билен бирликде пакырлыгыны дуймагы-да артар. Шонуң үчин кәмил ынсанлар өзлериниң пакырлыклары билен өвүнип-дирлер. (Йөне ялңы